İ N F O R M A T İ K A
____________________________________________________________
24
üçün dəqiqliyin əsas üç təsnifat anlayışı məlumdur: real dəqiqlik, əldə edilə bilən
dəqiqlik, zəruri dəqiqlik.
Real dəqiqlik ədədin son mövqeyinin qiyməti ilə müəyyən edilir.
Əldə edilə bilən dəqiqlik dedikdə verilən konkret şəraitdə (sistemin fəaliyyəti
şəraitində) əldə edilə bilən maksimum dəqiqlik başa düşülür.
Zəruri dəqiqlik isə göstəricinin funksional təminatı ilə müəyyənləşir.
İnformasiyanın dürüstlüyü real mövcud olan obyektlərin zəruri dəqiqliklə əks
etdirilməsidir. Bu anlayışla yanaşı verilənlərin dürüstlüyü anlayışı da işlənir ki, bu
halda sintaksis aspekt əsas götürülür. Verilənlərin dürüstlüyü dedikdə səhvlərin
yoxluğu başa düşülür.
İnformasiyanın qiymətliliyi onun keyfiyyətinin kompleks göstəricisidir.
Qiymətlilik informasiyanın praqmatik səviyyədə ölçüsüdür.
İQTİSADİ İNFORMASİYA VƏ ONUN İŞLƏNMƏSİ
Son illər iqtisadi informasiya anlayışı geniş yayılmışdır. İdarəetmə sahəsində
məsələlərin hesablama maşınlarında həll edilməsi sistemlərinin yaradılması
zamanı ondan xüsusi ilə çox istifadə olunmağa başlanılmışdır.
Hər cür predmetin maşında işlənməsini (təhlili və ya emalı) informasiya,
əgər həmin predmet xalq təsərrüfatının idarə edilməsi sahəsi ilə məhdudlaşırsa,
onda iqtisadi informasiya adlandırmaq əlverişli və məqsədə müvafiqdir.
Bununla da informasiya, praktiki olaraq əvvəllər mövcud olan tərifdən fərqli
yeni, spesifik tərif almışdır.
“
İnformasiya
” termini çox tutumludur, ondan müxtəlif elm sahələrində
istifadə olunur və ona müəyyən, özünəməxsus məna verilir.
İdarə işçiləri özlərinin əmək prosesində müxtəlif məlumatlar (ədədlər, sözlər
və s.) üzərində əməliyyatlar aparır, onların yığılması və işlənməsi ilə məşğul
olurlar.
Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, xalq təsərrüfatının və onun ayrı-ayrı
obyektlərinin idarə funksiyalarını həyata keçirmək üçün istifadə olunan
məlumatların məcmusu
iqtisadi informasiya
dır.
İqtisadi informasiya xalq təsərrüfatının bütün səviyyələrində idarəetmə
obyektlərinin (bütövlükdə xalq təsərrüfatı, sahələr, müəssisə və təşkilatlar,
firmalar, şirkətlər, ayrı-ayrı sexlər və s.) istehsal və təsərrüfat, həmçinin maliyyə
fəaliyyətinin vəziyyətini əks etdirir və ya onun gələcəkdə necə olacağını göstərir.
İqtisadi informasiya yalnız maddi istehsal sferasında deyil, həm də qeyri-istehsal,
dövlət idarə orqanları və digər ictimai təşkilatların fəaliyyətində də dövr edir və
istifadə olunur.
İqtisadi informasiya iqtisadi prosesləri səciyyələndirir. İqtisadi informasiya
iqtisadi sistemlərdə dövran etməklə, onların fəaliyyətini təmin edən, daxili və
xarici təsirlər kompleksinin universal ifadəsidir. İqtisadi informasiya bir sıra
hallarda idarəetmə informasiyası ilə eyniləşdirilir. Lakin bu düzgün hesab edilə
İ N F O R M A T İ K A
____________________________________________________________ 25
bilməz. İdarəetmə informasiyası öz tərkibinə görə zəngindir və ona sosial, texniki,
hüquqi və digər informasiya növləri də aiddir.
Bununla belə, iqtisadi informasiya maddi istehsal sferasında istehsalın idarə
edilməsi amili kimi istifadə olunur.
İqtisadi informasiyanın əsas xassələri aşağıdakılardan ibarətdir:
iqtisadi informasiya iqtisadi-təsərrüfat fəaliyyətini natural və dəyər
göstəriciləri ilə əks etdirir;
iqtisadi informasiyanın əsas kütləsi diskretdir, başqa sözlə fasilələrlə qəbul
edilir və işlədilir;
müxtəlif maddi daşıyıcılarda (məsələn, sənədlərdə, perfokatlarda, maqnit
daşıyıcılarında, lazer disklərində, fləşlərdə və s.) əks oluna bilər;
iqtisadi informasiya sonlu nəticələr şəklində ifadə olunur;
iqtisadi informasiya əsasən xətti şəkildə ifadə olunur və sənədlərin
yazılışında adətən sətirlər və ya sütunlardan ibarət cədvəllərdən istifadə
edilir;
iqtisadi informasiya çox böyük həcmə malikdir. İqtisadi proseslərin baş
vermə məkanı genişləndikcə iqtisadi informasiyanın artım tempi bu
genişlənməni həmişə qabaqlayır, əksər hallarda isə çox böyük həddə baş
verir;
iqtisadi informasiya kütləvi və təkrarlanandır. Bu xassə iqtisadi sistemin
dinamikliyi və mürəkkəbliyindən, dövri baş verən proseslərin
mövcudluğundan irəli gəlir;
iqtisadi informasiyanın xeyli hissəsi bilavasitə işlənilir və sadəcə olaraq bir
sənəddən digərinə köçürülür;
iqtisadi informasiyanın tərkibindəki nisbi sabit informasiyanın xüsusi çəkisi
yüksək olur;
iqtisadi informasiyada qruplaşdırma əlamətləri çoxsaylıdır;
iqtisadi informasiya adətən uzun müddət ərzində saxlanır;
iqtisadi informasiyada sabit informasiyanın xüsusi çəkisi yüksəkdir, insanın
dərk edə biləcəyi formada sənədləşdirilir, işlənəcək ilk məlumatların həcmi
çox olur və s.
İQTİSADİ İNFORMASİYANIN QURULUŞ VAHİDLƏRİ
İnformasiyanın işlənməsinin avtomatlaşdırılmış sistemi yaradılarkən iqtisadi
informasiyanın qeyd edilmiş xassələri nəzərə alınmalıdır. İqtisadi informasiya
quruluş etibarı ilə informasiyanın quruluşuna yaxındır. İnformasiyanın quruluşu
dedikdə müəyyən məna daşıyan informasiya elementlərinin müəyyən məcmusu
başa düşülür. İnformasiyanın quruluşuna müxtəlif yanaşmalar mümkündür.
Məsələn, məntiqi, fiziki meyarları fərqləndirmək lazımdır. Fiziki baxımdan
informasiyanın quruluş əlamətləri kimi informasiya daşıyıcılarının müxtəlif
formaları və müxtəlif texniki qurğular çıxış edir. İqtisadi informasiyanın quruluşu
adi dildəki sintaksisin rolunu yerinə yetirir. Əgər adi dildə hərflərdən sözlər,