İ n f o r m a t I k a
Yüklə 3,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ N F O R M A T İ K A
İ N F O R M A T İ K A ____________________________________________________________ 17 külliyatının miqdarını və s. müəyyənləşdirməyə imkan verir. İnformasiyanın həcmini, təhlilini, saxlanma və ötürülmə tezliklərini və s. bilməklə onun işlənməsinin texniki vasitələrini müəyyən etmək olar.
:
semiotikanın bölməsi olub əsasən istifadə olunan və qəbul edilən hər hansı bir işarələr sisteminin həmin sistemə olan münasibətini öyrənir. Əsas ideya Ç.Pirs (Çarlz Sanders Pirs (1839-1914) – amerika filosofu, riyaziyyatçı, məntiqçi, praqmatizmin və semiotikanın banisi) tərəfindən irəli sürülsədə Ç.Morris (Çarlz Uilyam Morris (1901-1979) – amerika filosofu, semiotikanın banilərindən biri, “praqmatika” terminini ilk dəfə elmə daxil etmişdir) tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Praqmatikanın ideyaları evristik proqramlaşdırmada, hesablama maşınında yerinə yetirilən tərcümələrdə, informasiya-axtarış sistemlərində və s. istifadə olunur.
Çarlz Sanders Pirs
Çarlz Uilyam Morris
İnformasiya semantik (mənaca) tədqiq edildikdə idarəetmə obyektinin vəziyyətini əks etdirən informasiyanın məzmununu açmağa və işarələr arasında olan münasibətlərin və ölçü vahidlərinin mənaca öyrənilməsinə imkan yaranır. İnformasiyaya semantik baxış iqtisadi göstəricilərin, obyektlərin təsnifatının, qarşılıqlı kodlaşdırma sistemlərinin yaradılmasının və beləliklə idarəetmədə baş verən hadisələrin, faktların, proseslərin və s. tam öyrənilməsinə imkan verir. İnformasiyanın miqdarının sintaksis ölçüsü verilənlərin həcmi ilə təyin edilir. Verilənin həcmi dedikdə, xəbərdəki işarələrin sayı nəzərdə tutulur.
İ N F O R M A T İ K A
____________________________________________________________ 18 QEYD :
yunanca qeyd etmə , göstərmə
, işarə etmə anlamını verir və məna baxımından danışıq dilinin ölçülməsinin qiymətini öyrənir. Bu məqsədlə ləvazımat kimi semantik təhlildən istifadə edilir. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvəllərində semantikanı bir çox hallarda semasiologiya (yunanca işarə ,
) adlandırırdılar. Semantika ilə məşğul olan alimləri də indiki zamanda semasioloqlar adlandırırlar. Əksər sinif dil vahidlərinin qiymətlərini (məsələn, “hərəkət feillərinin semantikası”) semantika ilə işarələyirlər. Semantik problemlər uzaq keçmişdə fəlsəfi mənada araşdırılırdı. Termin fransız dilşunası (linqvisti) Mişel Breal (1832-1915) tərəfindən elmə daxil edilmişdir. 1910-1920-ci illərdə semantika məsələlərinin öyrənilməsi bir çox mütəxəssisləri özünə cəlb etmişdir.
İnformasiyanın miqdarının semantik ölçüsü “ ünvanın tezaurusu ” ilə,
daha doğrusu, informasiya qəbuledicisinin biliyi ilə təyin edilir, çünki tezaurus dedikdə, xəbərlər və onların arasındakı əlaqələr məcmusu başa düşülür. Məsələn, insanın tezaurusu onun bilikləri cəmidirsə, kompüterin tezaurusu da informasiyanı qəbul etməyə, işləməyə, təqdim etməyə imkan verən proqramlar və qurğular çoxluğudur. Lakin qərar qəbulu üçün tezaurusu zənginləşdirən aktual informasiya daha qiymətlidir. Tezaurusu dəyişən informasiyanın miqdarı məhz semantik ölçünü ifadə edir. Başqa sözlə, semantik ölçü informasiyanın faydalılığını qiymətləndirməyə xidmət edir. Ünvanın tezaurusu zənginləşdikcə, informasiyanın semantik miqdarı azalır. Çünki kifayət qədər bilikli adama nəsə öyrətmək çətindir. Semantik informasiyanın miqdarı xəbərin məzmunluluğuna qiymət vermək üçündür.
:
(yunanca xəzinə
), ümumi mənada xüsusi terminalogiya , məhdud mənada isə lüğət , məlumatın yığılması mənasında işlədilir. Tezaurus informasiya nəzəriyyəsində subyektin malik olduğu bütün məlumatların toplumunu qeyd etmək üçün istifadə olunur.
Beləliklə, informasiyanın sintaksis ölçüsü informasiyanın texnologiyaya, semantik ölçüsü isə informasiyanın qəbulediciyə münasibətini təyin edir. Praqmatik ölçü informasiyanın qiymətliliyini təyin etmək üçün istifadə edilir. İnformasiyaya
aspektdə baxıldıqda onun məzmunu, mənası və istifadə edilmə xüsusiyyətindən asılı olmayaraq sistemdə işarələr arasında olan münasibətlər kəmiyyətcə müəyyənləşdirilir. İnformasiyanın kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi onun hesablama texnikasının köməyi ilə təhlili texnologiyasının səmərəli seçilməsi və layihələndirilməsi, həmçinin hesablama texnikası daşıyıcılarının, onların maketlərinin səmərəli qurulmasına imkan verir.
İ N F O R M A T İ K A ____________________________________________________________ 19 QEYD :
yunan sözü olub quruluş
, nizam-intizam , tərkib
, təqdimat
anlamını verir.
İnformasiyaya hər hansı aspektdə baxılmasından asılı olmayaraq onun başlıca cəhəti qeyri-müəyyənliyi ləğv etməsidir. İdarəetmə prosesində əsas məsələ hər hansı mümkün vəziyyətlər çoxluğundan müəyyən bir vəziyyətin seçilməsi aktıdır. Seçmə isə qeyri- müəyyənliklə (entropiya ilə) hüdudlanır və uyğun olaraq müəyyən miqdarda informasiya alınması ilə nəticələnir. Buradan aydın olur ki, informasiya ilə entropiya arasında mühüm əlaqə vardır. Amerikalı mühəndis, riyaziyyatçı, görkəmli alim, Klod Şennon (1916-2001) informasiyanı məhz bu nöqteyi-nəzərdən izah edir: “ informasiya seçmənin qeyri-müəyyənliyini ləğv etməklə onu müəyyənləşdirir ”.
Klod Elvud Şennon
Müasir informasiya nəzəriyyəsinin banisi, amerikalı alim Klod Şennon tərəfindən təklif olunmuş informasiya ölçüsü (sintaksis) hazırda çox geniş yayılmışdır. Klod Şennona görə informasiya ölçüsü baş vermiş və ya verəcək hadisələrin qeyri- müəyyənliyinin ölçüsü ilə əlaqədardır. Qeyri- müəyyənliyin ölçüsü
entropiya dır.
Sistemdə qeyri-müəyyənlik nə qədər yüksək olarsa, entropiya bir o qədər böyük olur. Lakin sistem nə qədər nizamlı və mütəşəkkil olarsa və onun vəziyyəti haqqında doğru mühakimə yürütmək imkanı böyüyərsə, onda entropiya bir o qədər azalır. Beləliklə, idarəetmə (informasiyanın alınması, saxlanması, təhlili prosesi) sistemdəki entropiyanı azaltmağa xidmət edir.
Buna görə də seçmə və idarəetmə aktı həm təsadüfi, həm də məqsədyönlü ola bilər. İdarəetmə aktı məqsədyönlüdürsə, bu “ qərar qəbul edilməsi ” adlanır. İnformasiyanın sintaksis ölçüsü məsələsində ilkin, həmçinin uğurlu yanaşma Klod Elvud Şennona müəyəssər olmuşdur.
:
və informasiya nəzəriyyəsi müxtəlif yanaşmalara məruz qalmış istənilən təcrübənin (sınağın) qeyri-müəyyənlik ölçüsüdür. Entropiya ilə bağlı sualları araşdırmaq üçün səbrli olmaq gərəkdir, çünki mürəkkəb anlayışın bütün çalarlarını o dəqiqə başa düşmək müşkül işdir. Bu baxımdan riyazıyyat sahəsində dövrünün böyük alimi sayılan A.Puankare qeyd etmişdi ki, entropiya Yüklə 3,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|