İ n f o r m a t I k a
Yüklə 3,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ N F O R M A T İ K A
- İnformasiya və informasiya prosesləri .
- Formalaşdırma, modelləşdirmə, alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırma.
- Verilən
İ N F O R M A T İ K A
____________________________________________________________ 10 təfəkkürün formalaşmasında, mühakimə və dərketmə qabiliyyətlərinin yüksəlməsində əhəmiyyətli rol oynayır. İnformatika bir elm sahəsi kimi gündəlik həyatda, dəqiq və humanitar elm sahələrinin inkişafında, texnika və müasir texnologiyaların təkmilləşdirilməsi prosesində ortaya çıxan problemlərin həllində insanların yaxın köməkçisinə çevrilir. İnformatika insanların elmi, praktiki biliklərinin genişlənməsində, yeni ixtisaslara yiyələnməsində mühüm rol oynayır.
Viktor Mixayloviç Qluşkov Vladimir Sergeyeviç Mixaleviç
İnformatika fənninin əsas tərkib hissələri aşağıdakılardan ibarətdir: İnformasiya və informasiya prosesləri . İnformasiya öyrənilən obyektlər və hadisələr haqqında müəyyən faktlar və onlar arasındakı asılılıqlar şəklində ifadə olunan bilik və məlumatları əks etdirir. İnformasiya prosesləri informasiyalar üzərində yerinə yetirilən müxtəlif proseslərin məcmusu kimi başa düşülür. Formalaşdırma, modelləşdirmə, alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırma. Kompüterlərdən istifadə etməklə obyektin modelinin qurulması bir neçə zəruri mərhələləri əhatə edir. Formalaşdırma mərhələsində tədqiqat obyekti haqqında olan nəzəri fikirlər, müvafiq anlayışlar, əsas təsir edici amillər, inkişaf göstəriciləri, asılılıqlar, qanunauyğunluqlar və s. əsasında onun konseptual modeli qurulur. Riyazi modelin reallaşdırılması üçün həll alqoritmi işlənilir və həmin alqoritm proqramlaşdırma dillərinin köməyi ilə kompüter proqramına çevrilir.
İ N F O R M A T İ K A ____________________________________________________________ 11 Cəmiyyətin informasiyalaşdırılması. Cəmiyyətin inkişaf tarixində üçüncü qlobal sosial-texniki inqilab kimi qeyd olunan müasir İKT ictimai həyatın informasiyalaşdırılması prosesi kimi reallaşır. İnformasiya cəmiyyəti və ya cəmiyyətin informasiyalaşdırılması ölkənin intellektual potensialından səmərəli istifadə edərək hərtərəfli inkişafın təmin edilməsi, bütövlükdə ictimai həyatın demokratikləşməsi üçün güclü vasitədir. Azərbaycanda informasiyalaşmış cəmiyyətin əsas xüsusiyyətlərinə qlobal informasiya mühitinin yaradılması, sosial və iqtisadi fəaliyyətin yeni formalarının (məsafədən təhsilalma, elektron ticarət, teleiş, elektron demokratiya, elektron hökumət və s.) meydana gəlməsi, informasiya və bilik bazasının yaradılması, müxtəlif informasiya mübadiləsi sistemlərinin inkişafı, vətəndaş və təşkilatların istənilən məlumatı almaq, onu yaymaq və ondan istifadə etmək üçün hüquqlarının tam təmin edilməsi və s. aiddir.
İnformatika elminin əsas predmeti informasiyadır. İnformasiya ifadə olunma formasından asılı olmayaraq insanlar, canlılar, cansızlar, faktlar, hadisələr, proseslər və s. haqqında olan məlumat və biliklər toplusudur. İnformatika qarşısında düran əsas məsələlərə bunlar daxildir:
texniki vəsitələrin və informasiyanın təhlil olunma üsullarının mövcud tədqiqatlara əsaslanaraq hazırlanması və təkmilləşdirilməsi;
iqtisadiyyatın, istehsalın və cəmiyyətin həyatı ilə bağlı müxtəlif sahələrə aid informasiya sistemlərinin yaradılması üçün elmi və texniki problemlərin həlli. İnformasiya latın sözü olub ( informatio ), baş vermiş hadisə və ya fakt haqqında məlumat vermək mənasını daşıyır. İnformasiya ətraf mühitin obyektləri və hadisələri, onların parametrləri və xassələri haqqında xəbərdir. İnformatikada bu xəbərlər verilənlər də adlanır.
: Keçən əsrin 60-cı illərində rus, ingilis, fransız və alman dillərində istifadə olunan “ sənədlər ” (“документация”) terminini “ informasiya ” termini ilə əvəz etmək adət şəkilini aldı. “ İnformatika ” terminindən ilk dəfə 1957-ci ildə alman mütəxəssisi Karl Şteynbux jurnalda çap elətdirdiyi “İnformatik: Automatische İnformations verarbeıtung (İnformatika: İnformasiyanın avtomatik təhlil olunması)” məqaləsində istifadə edir. Fransızca “informatigue” terminindən istifadəni isə 1962-ci ildə fransız Filip Dreyfus təklif etmiş və sözü avropa xalqlarının əksər dillərinə tərcümə etmişdir. Fransada termin rəsmi olaraq 1966-cı ildən istifadə edilmişdir. Rus dilində “sənədlər” (“документация”) terminindən törənən kəlmə bir müddət “ Dokumentalistika ” (“документалистика”) kimi istifadə olunur. “ İnformologiya ” və “ İnformatika ” terminləri 1962-ci ildə keçmiş sovetlər məkanında, Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Aleksandr Xarkeviç tərəfindən təklif olunur. İnformatikanın əsasları bir elm kimi alimin çap elətdirdiyi
İ N F O R M A T İ K A
____________________________________________________________ 12 “İnformasiyanın elmi əsasları” (“Основы научной информации”) kitabında öz əksini tapır. Alim sonrakı illərdə (1968-ci ildə) kitabı “İnformatikanın əsasları” (“Основы информатики”) adı ilə yenidən çap etdirir.
İnformatikada fakt, məlumat, xəbər terminləri çox vaxt “verilənlər” sözü ilə ifadə olunur. “ Verilənlər ” texniki vasitələrlə (məsələn, kompüterlə) saxlanması, işlənməsi və ötürülməsi üçün formal şəkildə təsvir olunan (kodlaşdırılan) məlumatdır. “ Verilən ” termini latınca “ datum ” (fakt) sözündən yaranmışdır. Lakin verilən bəzən konkret və ya real fakta uyğun gəlməyə bilər. Verilənlər bəzən qeyri-dəqiq, həqiqətdə mövcud olmayan anlayışları ifadə edə bilər. Odur ki, verilənlər dedikdə öyrənilən obyektin, hadisənin və ya fikrin təsviri başa düşülür. Verilənlər ümumi halda ad, qiymət, tip, struktur xarakteristikaları ilə təyin olunurlar. Verilənin adı onun mənasını (semantikasını) ifadə edir. Verilənin qiyməti isə əslində verilənin özünü xarakterizə edir, çünki faktları bir-birindən ayırmaq üçün onları qiymətləndirmək lazımdır. Verilənlərin tipi xarakteristikasından əsasən proqramlaşdırmada istifadə olunur. Tipinə görə verilənləri 4 qrupa ayırırlar: hesabı (və ya rəqəm tipli), mətn
(və ya simvol tipli), məntiqi və göstərici .
Hesabı verilənlərdə qiymət rəqəmlə ifadə olunur. Mətn tipli verilənlərdə qiymət sözlə (simvollarla) ifadə olunur. Məntiqi verilənlərdə qiymət məntiqi kəmiyyətlə ifadə olunur (məsələn, “sıradakı ikinci ədədin tək ədəd olması yalandır”). Göstərici tipli verilənlərdən isə proqramlaşdırmada yaddaş ünvanları ilə işləmək üçün istifadə olunur. Qeyd edək ki, proqramlaşdırmada verilənlər say sisteminə, təsvir formasına görə də xarakterizə edilir. Qısa izahatdan göründüyü kimi “
”, “
fakt ” (“
məlumat ”,
“ xəbər ”) və “ verilənlər ” anlayışları bir-birinə çox oxşar olsa da onlar arasında müəyyən fərqlər var. Buna baxmayaraq, informatikada bu anlayışlar eyni məna kəsb edir, yəni, bu terminlər sinonim kimi qəbul olunur. Bunun əsas səbəbi ondan ibarətdir ki, kompüterdə saxlanılan, işlədilən (təhlil olunan və ya emal edilən) və istifadəçiyə çatdırılan verilənlərin (faktların) informasiya daşıyıb-daşımaması məsələsi istifadəçiyə aiddir. Beləliklə, informatikada ən çox işlədilən “ informasiya ” və “
verilənlər ” sözləri qarşılıqlı əvəz olunan anlayışlardır. Bir çox hallarda məlumat və informasiya anlayışları da eyniləşdirilir. Doğrudan da əksər hallarda onların məna yükü eynidir. Bununla belə, məlumat və informasiya anlayışlarını bütün hallarda eyniləşdirmək düzgün deyildir, çünki məlumat informasiyaya nəzərən daha geniş anlayışdır. Başqa sözlə, hər bir informasiya məlumat olduğu halda, hər bir məlumat informasiya olmaya bilər. İnformasiya məlumata nəzərən, daha yığcam, konkret və mükəmməl olub, çevrilmə obyektidir.
Yüklə 3,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|