İ N F O R M A T İ K A
____________________________________________________________ 13
İnformasiya insana onun hissi, duyğuları və təsəvvürləri sayəsində çatır.
İnformasiya bütün hallarda mənbə və istehlakçının (qəbul edənin) mövcudluğunu
nəzərdə tutur.
Ümumiyyətlə, insan informasiyanı ətraf aləmdən iki yolla:
duyğu üzvləri
vasitəsilə və insan beyninin fəaliyyətinin nəticəsi kimi əqli mühakimələr
əsasında alır.
İnformasiya təsvir olunmalıdır, daha doğrusu maddi ifadəsini tapmalıdır.
İnformasiya müxtəlif üsullarla, o cümlədən
şifahi və
yazılı
formada əldə edilir.
İqtisadi informasiya üçün yazılı təsvir forması xasdır, idarəetmə fəaliyyətinin
həyata keçirilməsində şifahi informasiya məhdud rol oynayır. İnformasiyanın
təsvir edilməsinin elementar vahidi siqnallardır. Bunlara rəqəmlər, hərflər və digər
işarələr aiddir. İnformasiya quruluş vahidlərinin təşkil olunduğu informasiya
siqnallarının yazılı təsviri qeydiyyat adlanır.
Qeydiyyat müəyyən maddi mühitin olmasını tələb edir. Həmin mühit
qeydedicilər və ya informasiya daşıyıcıları adlanır. İnformasiya daşıyıcıları
informasiyanın əsas təsvir formasına aiddir. Qeydedicilərdən əlavə informasiya
indikatorlar vasitəsilə yazılış formasında da təsvir edilir. Onların qeydedicilərdən
fərqi ondan ibarətdir ki, təsvir edilən informasiya diskret hərf-rəqəm siqnalları ilə
deyil, fasiləsiz siqnallarla göstərilir.
İnformasiyanın yazılı təsvir edilməsi üsullarından biri qrafik üsuludur. Bu
zaman informasiya həndəsi fiqurlarla göstərilir. Qrafik üsuldan həm iqtisadi
informasiyanın öyrənilməsi üçün, həm də idarəetmə işlərinin aparılması
təcrübəsində geniş istifadə edilir.
İNFORMASİYA PROSESLƏRİ VƏ ONUN
AVTOMATLAŞDIRILMASI
Qeyd etmək lazımdır ki, son illərdə “
İnformatika
” termini əvəzinə
“
Kompüter
texnologiyası
”
və
ya
“
İnformasiya
texnologiyası
”
terminlərindən daha çox istifadə olunur.
“
Texnologiya”
yunan sözü olub (techne bacarıq + logos - öyrənmə
sözlərinin birləşmə mənasını verir) məhsulun hazırlanma bacarığı, istehsal
proseslərinin yerinə yetirilməsi üçün üsul və vasitələr haqqında biliklər toplusu
deməkdir. Bu nöqteyi-nəzərdən
kompüter texnologiyası
baxılan sahədə
kompüter texnikasının aparat və proqram vasitələrindən istifadə texnologiyası
deməkdir.
QEYD
: Bizim eradan əvvəl, IV əsrdə Mesopotamiyada yazılmış traktatlarda
“
texnologiya
” termininə rast gəlinir. XVIII əsrdə elmin texnika sahəsində
“
texnolgiya
” adlanan yeni bir sahəsi əmələ gəlir. 1772-ci ildə İohan Bekman
(1739-1811) ilk dəfə olaraq “
texnologiya
” terminindən elmi əsərləri ilə yanaşı
almaniyanın Hettingen universitetində oxuduğu mühazirələrdə istifadə edir. 1777-
İ N F O R M A T İ K A
____________________________________________________________
14
ci ildə alim “
Texnologiyaya giriş
” adlı elmi məqaləni sayılan jurnalların birində çap
etdirir. Sonrakı illərdə çap etdirdiyi beş cilidli “
Kəşflərin tarixi
” adlı əsərində alim
“
texnologiya
” termini anlayışını daha aydın izah edir.
O dövrdən texnologiya müxtəlif dəyişikliklərə uğramışdır. O vaxtlar
texnologiya sadə vərdiş mənasını verirdisə, indiki zamanda biliyin mürəkkəb
kompleksi kimi başa düşülür.
Texnologiya yunanca texne - sənətkarlıq, ustalıq, bacarıq, loqos –
düşünmək, səbəb, metodika, yaratmaq üsulu deməkdir. Texnologiya geniş
mənada yaradıcılığın istənilən sahəsində elmi üsullar, proseslər və materiallar
metodikası, texniki istehsal üsullarının elmi şəkildə təsvir olunma anlamını,
məhdud mənada isə elmin, texnikanın və cəmiyyətin ümumilikdə texniki şərtlər
daxilində inkişafına imkan verən, nominal keyfiyyətlə və optimal xərclə
hazırlanan, qulluğa, təmir və istismara xidmət edən təşkilatı tədbirlər, həyata
keçirilən əməliyyatlar və məqbul sayılan bir kompleksdir.
Alimlərdən D.N.Uşakov və B.M.Volin hesab edirlər ki, “texnologiya – bu və
ya digər xammalın hazır fabrik malına və ya hazır məhsula çevrilməsi üçün həyata
keçirilən emal proseslərinin cəmi və elmi toplumudur”.
S.A.Smirnov və İ.B.Kotova texnologiyanı “verilmiş parametrlərə uyğun ilkin
materialların təhlilində istifadə olunan üsullar ardıcıllığı və üsullar toplumu” kimi
şərh edirlər.
N.Y.Şvedova və S.İ.Ojekov texnologiyanı belə şəkildə müəyyənləşdirirlər:
texnologiya müəyyən istehsal sahələri və prosesləri, həmçinin istehsal üsullarının
cəmi olmaqla yanaşı istehsal üsullarının elmi təsvir olunmasıdır.
İnformasiya texnologiyası
informasiya ehtiyatlarından istifadə olunma
proseslərini asanlaşdırmaq, onların etibarlığını və operativliyini çoxaltmaq
məqsədilə informasiyanın toplanması, ötürülməsi, saxlanması, təhlili və
istifadəçilərə çatdırılmasını təmin edən və vahid texnoloji zəncirdə birləşdirən
üsullar, istehsal prosesləri və texniki-proqram vasitələri toplusudur.
İnformasiya proseslərinə informasiyanın
toplanması, ötürülməsi,
saxlanması, emalı və istifadəçiyə çatdırılması
aiddir. İnformasiya prosesləri
insanların həyat fəaliyyətində, elm və texnikada vacib rol oynayır. Bəşəriyyətin
inkişafı ərəfəsində bu proseslərin daxili məzmununun dəyişməsinə baxmayaraq,
onların mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması meylləri açıq özünü göstərir.
Kompüter texnikasının yaranması və inkişafı nəticəsində bu proseslərin
avtomatlaşdırılması daha da sürətlənmiş və hazırda informatikanın əsas
probleminə çevrilmişdir.
İnformasiyanın toplanması
öyrənilən obyektin vəziyyəti haqqında
məlumat alınması ilə aparılır. İnformasiyanın toplanması prosesi adi halda insan
tərəfindən, avtomatlaşdırılmış halda isə texniki vasitələr və sistemlər tərəfindən
yerinə yetirilir.
Texniki qurğularda və sistemlərdə informasiyanın toplanması üçün müxtəlif
ölçü və avtomatik qeydedici cihazlardan istifadə olunur.