İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

G ə n c ə d ə ,  B akıda,  L ə n k ə r a n d a   m ü s ə lm a n   hərbi  hissələ- 
rinin  y arad ılm a s ın a ,  Bakı  k a d e t  m ə k t ə b i n d ə   m ü sə lm a n  
zabitlərinin  h az ırlan m ası  işinə  başlandı.  L ak in   b ü tü n   bu 
işlər  çox  ləng  g ed ird i.  O  biri  tə r ə f d ə n ,  Q a fq a z ın   xristian 
əhalisinin  s ila h la n m a sın d a   A n t a n t a   ö lk ə lə r i  də  m araqlı 
idi.  İngilislər  M e s o p o to m iy a d a n   g əlo n ə  q ə d ə r   Q a fq a z d a  
türk  o r d u s u n u n   d a y a n d ır ılm a sın d a   yerli  x ris tia n la ra   böyük 
üm id  bəslənilirdi.  R u s   im p e ra to rlu ğ u   d a ğ ıla n d a n   sonra 
e rm ə n i  siyasətçiləri  ingilisporəst  təbliğat  a p a rd ıq la rı  ü çün 
m ü səlm an   q əz aları  fevral  ayının  a x ırla rın d a   Z a q a fq a z iy a  
Seym ino  ingilis  o r d u s u n u n   Q a fq a z a   m ü daxiləsinin  əley- 
hin ə  o l d u ğ u n u  
bildirir  v ə  
tələb  e d i rd ilə r 
ki, 
ingilis 
n ü m a y ə n d ə lə ri 
ilə  d a n ışıq la r kəsilsin.81
L a k in ,  nə  q ə d ə r   ki,  A n t a n t a   qüvvələri  u z a q d a   idi, 
e r m ə n ilə r  öz 
m ə q s ə d l ə r in ə  bolşeviklərin 
əli 
ilə  nail
o lm aq 
istəyirdiiər. 
O n ların  
belə 
d əyişkən 
mövqeyi 
h a q q ın d a   N .N ə r im a n o v   yazırdı  ki,  "Böyük  E rm ə n ista n "  
xülyalarını 
h ə y a ta   k e ç ir m ə k   üçün  d a ş n a k la r   h ə r   cür 
m a sk a   geym əyə,  h ə r   sifətə  g irm ə y ə   h a z ırd ırla r.  N .Q olitsın 
d ö v rü n d ə   o n la r  özlərini  inqilabi  p a rtiy a   h esa b   ed ird ilər, 
so n ra 
V .V o ro ııtso v -D aşk o v u n  
a y a q la rın ı 
ö p ü b  
qatı 
əksin q ilab  
c ə b h ə s in ə  
k eç d ilə r, 
indi 
Q a f q a z d a  
Sovet 
hakim iyyəti 
q u ru ls a , 
d a ş n a k la r  
o 
d ə q i q ə   m as k ala rın ı 
dəyişib,  bu  d ə f ə   k o m m u n is t  m askası  g e y ə c ə k lə r .82
U z u n   m ü d d ə t   bolşevik  adı  a ltın d a   m a s k a la n a n   və
20-ci  illə rd ə   S o v e tlə ş m ə   adı  a ltın d a   A z ə rb a y c a n d a   tü rk  
əh a lisin ə 
qarşı 
" p ro le ta ria t 
d ik tatu ra" sın ın  
ə n  
qatı 
te r r o r u n a   fitva  v e r ə n   L .M irzoyan  s o n r a la r   yazırdı:  bir 
çox  y o ldaşlar, 
səh v   o la ra q , b elə  fik irlə şirlə r 
ki,  guya
1918-ci 
ildə 
B a k ıd a  
Sovet 
h akim iyyəti 
d a ş n a k la r a  
söykənib. 
Bu, 
səh v d ir. 
Ə slində, 
Sovet 
hakim iyyəti 
d a ş n a k la r d a n   öz  m ə q s ə d lə r i   ü çün  istif a d ə   edib.  B elə 
"səhvlərə"  tez-tez  S .Ş aum yanın  da  y az ıla rın d a   ra s t  gəlm ək 
m ü m k ü n d ü r .
A z ə rb a y c a n d a  
milli 
h ə r ə k a t m  
g e n işlə n m ə s i, 
milli 
azadlıq  partiyası  o la n   "Müsavat"ın  n ü fu z u n u n   a r tm a sı, 
"Böyük 
E r m ə n i s ta n "  
y o lu n d a  
ciddi 
m a n e ə y ə  
çevrilə
bilərdi.  M a rt  qırğınını  tö rə tm ə k lə ,  da ş n a k la r,  "Miisavat"m 
sosial  bazasını,  y ə ’ni  şəhə rin  m ü s ə lm a n   əhalisini  m əhv 
ctməyi  p lan laşd ırm ışd ıla r.  Bu  m ə q s ə d lə   təxm inən  7  min 
erməni  əsgəri  m ü x tə lif  c ə b h ə lə rd ə n   Bakıya  gətirilmişdi. 
B undan  əlavə,  "Qırmızı  qvardiya"  adı  ilə  yarad ılan   10-12 
minlik  o r d u n u n   da  70  faizi  e rm ə n ilə r  idi.83  Ə sasən 
ruslardan  ib a rə t  o lan  X ə z ə r   d o n a n m a sı  içərisində  xüsusi 
təbliğat  işi 
ap a rılm ışd ı.  B u n lard an  
əlavə,  Şamaxı  və 
M uğanda 
e h tiy a t 
rus-m o lo k an  
silahlı 
d əstələri 
də 
yaradılmışdı.  Bu  h a d isə lə rin   fəal  iştirakçısı  olan  "bolşevik" 
N.Əsiryants  s o n ra la r  öz  x a tirə lə rin d ə   yazirdı:  "1918-ci 
ilin  fevralında  T .Ə m ir o v   bizi  yığıb  bildirdi  ki,  S.Şaumyan 
və 
A .C a p a rid z e n in  
tap şırıq ların ı 
y erinə 
yetirmoliyik. 
S.Şaumyan  əv v ə lc ə d ə n   bizə  xəbər  verm işdi  ki,  gecə  saat 
1-də  siqnal  o laca q ,  bu  xə b ə rd a re d ic i  siqnaldan  sonra  biz 
hücum  edib  "Müsavat"ın 
q o ra rgahını  tutm alı  idik  və 
belə  də  oldu".84
Lakin  b ü tü n   b u n la rı  b aşlam a q   üçün  bəh a n o   lazım 
idi.  "Evelina"  m ü n a q işə si  həm in  b ə h a n ə   rolunu  yerinə 
yetirdi.  A z ə rb a y c a n   milyonçusu  II.Z .T ağ ıy ev in   Lonkoran- 
da  xidm ət  e d ə n   oğlu  M ə h ə m m ə d   Tağıyev  təsad ü fən   öz 
olində 
açılan 
a t ə ş  
noticəsin d ə 
həlak 
olduğundan 
müsəlm an  alay ım n   z a b itlə ri  o n u n   dofnindo  iştirak  etm ok 
ı'içün 
Bakıya 
gəlm işd ilə r. 
Dofn 
m ərasim indon 
sonra 
zabitlər  "Evelina"  gəm isi  ilo  L o n k o ra n a   qayıtmalı  idilor. 
Əlverişli 
m ə q a m m  
yetişdiyini 
g ö ron 
erm ə n ilə r 
gizli 
şəkildo  R us  Milli  Ş urası,  X ə z ə r   m atrosları,  eser  vo 
menşevik  p a r tiy a la rı  a r a s ın d a   belo  şayiə  yaydılar  ki, 
guya  "Evelina"  ilə  g e d ə n   zabitlor  tapşırıq  almışlar  ki, 
L ə n k ə ra n d a   o la n   m ü s ə lm a n   horbi  dostəlori  ilo  birlikdo
oc
M uğandakı  r u s -m o lo k a n   k əndlorini  m əhv  etsinlor. 
Bu 
təxribat 
öz 
n ə tic ə s in i 
verdi, 
B akıda 
olan 
bü tü n  
qeyri-azərbaycanlı 
siyasi  v ə  
horbi 
q ü vvələr 
"Evelina" 
ğəmisinin 
tə rk s i la h  
e d ilm ə sin ə  
t ə r ə f d a r  
oldu.  T ə ’cili 
şəkildə  m a rtın   30-da  B ak ı  şəhəri  v ə   o n u n   rayonlarının 
İnqilabi  M ü d a f iə   K o m itə s i  y aradıldı.  K om itoyə  S.Şaum- 
yan,  A . C a p a rid z e ,  Q .K o rq a n o v ,  İ.Suxartsev,  S.Saakyan,

---