İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri

 
190 
olunan neftin 30%-
ə  qədəri isə  həmin dövrdə  münaqişə  zonala-
rından, xüsusilə Yaxın Şərqdən gətirilirdi.  Əslində isə ABŞ-ın özü 
dünyanın ən güclü neft istehsal edən ölkələrindən biri idi.  
Körf
əz müharibəsindən sonra, əsasən monarxiya rejimli 
ölk
ələrdən nefti idxal edən ABŞ üçün İran və İraqdakı rejimlərin 
d
əyişilməsi, ümumi sabitlik və beynəlxalq təhlükəsizliyin Vaşinq-
tonsayağı təminatı kimi qəbul olunurdu.  Körfəz müharibəsi ərəfə-
sind
ə və ondan sonra regionun Qətər, Oman, Bəhreyn və Səudiyyə 
Ərəbistanı  kimi  müasir  dövrün  anoxranizm  rejimləri bu sahədə 
ABŞ  və  Avropadan müasir silah, texnika və  texnologiya 
alınmasına önəm verdilər.  
ABŞ-ın xarici siyasətində islam faktoru 
Dini amil
ə gəldikdə isə qeyd edək ki, 80-ci illərin əvvəllərinə 
q
ədər isə  islam  faktoru  ABŞ  xarici  siyasətində  xüsusi yer 
tutmamışdır.    Bunun  başlıca  səbəbi  İslamın  bir  din  kimi  Yaxın 
Şərq ölkələrinin xarici siyasətində  əsas  yer  tutmamasıdır.    Buna 
s
əbəb isə  islam ölkələrinin müharibədən  sonrakı  dövrdə  əsasən 
ölk
ənin sosial-iqtisadi inkişafı, milli azadlıq hərəkatı, həmçinin bu 
dövrd
ə  əsasən dövlətçiliyin dirçəldilməsi və  möhkəmləndirilməsi 
istiqam
ətindəki fəaliyyəti olmuşdur ki, bu prosesdə də islam bir din 
kimi arxa plana keçmişdir.  
70-ci ill
ərin  sonları  80-ci illərin  əvvəllərində  Yaxın  Şərq 
ölk
ələrinin ictimai-siyasi həyatında islamın mühüm rol oynaması, 
Vaşinqtonu xarici siyasətində islam amilini nəzərə almağa və yeni 
siyasi  strategiyanı  hazırlamağa  vadar  edirdi.  Yeni siyasi strategi-
yaya  uyğun  olaraq  Vaşinqton  müsəlman ölkələri, xüsusilə  Yaxın 
Şərqin  İslam  dövlətləri ilə  münasibətlərinə  ciddi dəyişikliklər 
etm
əyə başladı.  Nəticədə, müsəlman cəmiyyətinə xarakterik olan 
ənənəvi tezislər gündəmə gətirildi.  
Suriya il
ə İsrail arasında danışıqlar 
Suriya il
ə İsrail arasında da danışıqlar ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə 
1992-ci ild
ən davam etsə  də,  İordaniyadan  fərqli olaraq Suriya 
İsraillə kompromisə gəlməyi bacarmadı.  Suriya prinsipcə İsraillə 
danışıqlar aparmağa hazır idi.  Lakin şərti bu idi ki, Holan təpələri 
ona  qaytarılsın.  İsrail  isə  Kolan təpələrini qaytarmaq fikrində 
deyildi. Çünki, Çolan t
əpələri mühüm strateji əhəmiyyət kəsb 

---

 
191 
edirdi, orada
n  real  imkan  vardır  ki,  Suriyanın  paytaxtı  Dəməşq 
artilleriya at
əşinə  tutulsun,  İordan  çayının  sualtı  resurslarına  nə-
zar
ət edilsin.  Bununla yanaşı, həm də Ölü dənizə, Tveriad gölünə 
n
əzarət etmək də  buradan mümkün idi.  Lakin  İsrail  bu  ərazini 
1967-ci ild
ə  işğal  etmiş  və  qaytarmaq fikrində  deyildi.  Bəhanə 
g
ətirirdi ki, guya öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün bunu edir. 
Danışıqlar 2000-ci ildə də bir nəticə vermədi.  
Yaxın  Şərq probleminin həllində  1995-ci ildən  başlayaraq 
“Avropa üçlüyü” –  (“Fransa, Alm
aniya,  İspaniya”)  ,  başda  Fran-
sanın xarici işlər naziri A.Juppe olmaqla böyük fəallıq göstərdi.  
  1991-
ci  ilin  may  ayının  20-də  Suriya və  Livan  arasında 
qardaşlıq, əməkdaşlıq, koordinasiya haqqında müqavilə bağlandı.   
 
1996-
cı il İsrail-Livan münaqişəsi 
1996-
cı  il  aprel  ayının  16-30-da  İsrail  dövlətinin  silahlı 
qüvv
ələri  Livanın  cənub hissəsini “Dəhşətli nifrət”  əməliyyat  adı 
altında  bombardman etdilər.  Ancaq beynəlxalq ictimaiyyətin 
t
əzyiqi, ABŞ və Türkiyə Respublikasının fəallığı sayəsində Livan 
t
ərəfdə atəşi dayandırmaq oldu.  İyulun 2-dən 15-dək İsrailin hava 
qüvv
ələri yenidən Livanın cənub hissələrindəki Fələstin bazalarına 
hücum etdi.  1990-91-ci ill
ərin Kuveyt böhranı zamanı Y. Ərəfat 
İraqı müdafiə edirdi.  Buna görə də Səudiyyə Ərəbistanı və Kuveyt 
f
ələstinliləri müdafiədən imtina etdi.  1992-ci ildə  FAT tam iflas 
h
əddinə çatdı. İordan çayının qərbində və Qəzzə bölgəsində İntifad 
tam dayandı.1994-cü ildə İsrailin Xarici işləri Peres Nobel mükafat 
aldı.  ABŞ Yaxın Şərq problemi ilə məşğul olarkən həm iqtisadi, 
h
əm siyasi məsələləri öz əlində cəmləşdirmək istəyirdi.  1994-cü il 
oktyabrın 31-dən noyabrın 1-dək Kasablankada ABŞ-ın rəhbərliyi 
il
ə  Aralıq  dənizi ölkələrinin iqtisadi probelmlərinə  həsr  edilmiş 
konfrans keçirildi.  Aİ formal şəkildə iştirak edirdi.  ABŞ və İsrail 
birg
ə Yaxın Şərq ölkələrinin inkişafı üçün maliyyə vəsaiti qoymaq 
planını təklif etdi.  Bu planı həyata keçirmək üçün Yaxın Şərq üzrə 
İnvestisiya bankı təşkil edildi.  90-cı illərdə fələstinlilərin sayı 7-8 
milyon n
əfər idi.  Onların 50%-i isə qaçqın idi.  Onlar İordan çayı-
nın qərbində, Qəzzə bölgəsində, Şərqi Yerusəlimdə və digər qonşu 
ərəb ölkələrində  -  Suriya-Livan,  İordaniyada  yaşayırdılar.    Fələs-

---

 
192 
tinlil
ərin  əksəriyyəti indi üç ərəb ölkəsində  yerləşmişlər:  İorda-
niyada 718767,  Suriyada 409662, Livanda 391679 n
əfər yerləş-
mişdir.    Bundan  başqa  İordaniyanın  qərb sahilində  və  Qəzzə 
bölg
əsində  faktiki surətdə  qaçqın  kimi  654971  və  907221 adam 
yaşayırdı.  Hazırda 370 min yaxın yəhudi İordan çayının qərbində 
v
ə Qəzza bölgəsində yaşayır, onlar həmçinin Holan təpələrində də 
yaşayırlar.  İsrail 1970-cı ildən 1967-ci ildə işğal etdikləri ərazilər-
d
ə məskənlər salmağa başlamışdır.  1 milyon Fələstin qaçqını 50 il 
bundan 
əvvəl təşkil edilmiş düşərgələrdə indi də yaşayır.  
BMT-
ın  nəzdində  onlara kömək üçün xüsusi komitə 
yaradılmışdır ki, bu YNPBA adlanır.   
F
ələstində 1996-cı il seçkiləri 
1996-
cı ilin yanvarın 20-də Fələstin Muxtariyyəti ərazisində 
F
ələstin Qanunverici sovetinə  5 il müddətinə  88 yerlik seçki ke-
çirildi.  Qanunverici sovetin s
ədri Yasir Ərəfat seçildi.  O səslərin 
88%-
ni  aldı.    Elə  o vaxtdan o, “rəis”  titulunu  daşımağa  başladı.  
F
ələstin Müqavimət hərəkatında  2  təşkilat  –  “Həmas” və  “İslam 
Cihadı” təşkilatı terroru yenə də davam etdirirdi.  
 
B.Netenyahonun 4 sazişi 
 1995-ci il
in noyabrın 4-də İsrailin baş naziri İsaaq Rabin bir 
y
əhudi dindar fanatik tərəfindən öldürüldü.  1996-cı ilin martın 13-
d
ə  Şarm-El-Şeyx  də  (Misir)  antiterrora  həsr  edilmiş  sammit 
toplaşdı.    1996-cı  il    mayın  20-də  İsraildə  keçirilən parlament 
seçkil
ərində  “Lukud” bloku və  onun lideri B. Netanyaho qələbə 
çald
ı  və  baş  nazir  rolu.    O,  1996-99-cu ildə  İsrailə  rəhbərlik 
ed
ərkən öz baxışlarında aşağıdakı 4 tezisi irəli sürdü: 
1)Müst
əqil Fələstin dövləti təşkil edilməməli 
2)Vahid v
ə bölünməz Yerusəlim İsrailin paytaxtıdır 
3)Holan t
əpələri  İsrail  qoşunlarının  nəzarəti  altında  qal-
malıdır 
4)İordan  çayının  qərbində  və  Qəzzə  bölgəsində  yəhudi 
m
əskənlərinin tikintisini sürətləndirmək lazımdır.  
1996-
cı ildə İsraildə hakimiyyətə sağların gəlişindən sonra da 
ABŞ  sülh  prosesinin  pozulmasına  yol  vermədi.    ABŞ  1994-cü il 
İsrail-İordaniya  sülh  müqaviləsinin təminatçısı  kimi  çıxış  etdi.  

---