112
S
əudiyyə Ərəbistanında, İraqda, Küveytdə, BƏƏ-də, həm də
B
əhreyndə mərkəzləşmişdir. Qatar təbii qaz resursları ilə zəngindir
(ehtiyatına görə Rusiya, ABŞ və İraqdan sonra dördüncü yeri
tutur). M
əhz bu resurslarla əlaqədar regionun bütün ölkələrində
neft emalı, neft-kimya sənayesi inkişaf etmişdir. Son illər, xüsusilə
Qatarda t
əbii qazın mayeləşdirilməsi üzrə iri müəssisələr tikil-
mişdir. Alüminium istehsalı regionun sənaye sahələri arasında
əhəmiyyətinə görə ikinci yerdədir.
F
ələstin haqqında qısa məlumat
F
ələstin, bu gün İsrail, İordaniya, Livan və hətta Misir tərə-
find
ən işğal edilmiş ərazinin adıdır. O, Yaxın Şərqdə yerləşir. Pey-
ğəmbərlər diyarı olan bu ərazilər şərqdə Ağ dəniz sahillərindən
q
ərbdə Ərəbistan çölünə, cənubda Qəzzə vadisinə qədər uzanır.
F
ələstin sözünü yunanlar işlətmişlər. Mənası Fələstinlilərin ölkəsi
dem
əkdir. Bu əraziyə sahib olmaq üçün tarix boyunca bir çox
müharib
ələr olmuşdur. Onun ərazisi – 26 min kv. km-də yerləşir.
Alt poleolit dövründ
ən burada insanlar yaşamışlar. Sami tayfaları
buraya e.
ə. V-IV minilliklərdə gəlmiş, e. ə. III-II minillikdə bura-
da yaşamışlar. XVI-XIII əsrlərdə Fələstin Misirin hakimiyyəti
altında olmuşdur. Filistinyanların sahil ətrafında XIII əsrdə ağalığı
t
əmin edilmişdir. E. ə. XI əsrdə bu ərazidə İsrail-Yəhudi çarlığı
yaranmış, Davud və Solomonun dövründə o, yüksəliş keçirmişdir.
E.
ə 935-ci ildə, o, İsrail və Yəhudi çarlığına parçalanmış, e.ə. VIII
əsrin sonlarında İsrail Assuriya tərəfindən tutulmuşdur. E. ə. VI
əsrdə Yəhudi çarlığını da Babil işğal etmişdir. E. ə. IV əsrə qədər
F
ələstin Əhmənilərin, e. ə. IV əsrdə isə Makedoniyalı İskəndərin
hakimiyy
əti altında olmuşdur.E. ə. 63-cü ildə onu Roma işğal
etmişdir. 395-ci ildən bu ərazi Bizansa tabe olmuşdur. 1099-cu
ild
ə sələbçilər Qüdsü tutmuş və krallıq yaratmışlar. 1187-ci ildə
S
əlahəddin onları Qüdsdən qovmuş, Fələstin əyyubilərə tabe
olmuşdur. 1516-cı ildə isə türklər Fələstini işğal etmişdilər. 1832-
ci ild
ə Fələstini Misir paşası Məhəmməd Əli zəbt etsə, 1834-cü il
üsyanından sonra yenidən türklərin tabeliyinə keçmişdir.
F
ələstin 1517-ci-ildə Yavuz sultan Səlim tərəfindən Osmanlı
torpaqlarına qatılmış, birinci Dünya müharibəsinə qədər də Os-
m
anlı dövlətinin tərkibində qalmışdır. Bu ərazidə yaşayan 3 böyük
113
s
əmavi dinə mənsub olan insanlar həmişə dinc şəraitdə yaşamışlar.
1916-
cı ildə Fələstin Osmanlı idarəçiliyindən çıxmışdır. Fələstin və
İsrail düşmən iki qardaşdır. Bu millətlər köklərini İbrahim Pey-
ğəmbərə bağlayırlar. Ona görə də qardaş hesab edə bilərik. Fələs-
tin-
İsrail müharibəsi XX əsrin 40-50-ci illərində başlasa da, kökləri
çox daha keçmişə gedir. 1916-cı il iyulda başlayan ərəblərin üsya-
nında Ərəb qoşunları Şamı ələ keçirib Hələbə irəliləmişlər. 1920-
ci ild
ə San Remo konfransında müharibəyə yekun vurulmuş, Orta
Şərq ingilislərlə fransızlar arasında bölünmüşdür. İngilislərin payı-
na İraq, Fələstin, Misir və İordaniya, Fransızların payına isə Suriya
, Livan , Əlcəzair və Tunis düşmüşdür. Əvvəl Ərəb-İsrail məsələsi,
bu günümüzd
ə isə Fələstin-İsrail problemi, bir çox ölkənin sıra ilə
qarışdığı, kömək etməkdən çox öz mənafeləri üçün məsələni bö-
yütdükl
əri bir problemə çevrildi. Tarixçilər bu məsələni kağız üzə-
rind
ə həll edə bilərlər, lakin həll edilməyən, hər gün ölən insanların
sayı artır, sadəcə işğal üzündən deyil, həm də yaşayış mühütü də
insanları hədələyir. Fələstin probleminin kökləri XIX əsrə gedib
çıxır. XIX əsrin 40-cı illərindən başlayaraq Fələstinin geosiyasi
c
əhətdən mühüm nöqtədə yerləşdiyini nəzərə alaraq Qərbin buraya
marağı artdı. 1869-cu ildə Süveyş kanalının açılışından sonra
buraya diqq
ət daha da çoxaldı. İki min ilə yaxın bir müddətdir ki,
dünyanın hər yerinə dağılmış yəhudilər XIX əsrin ortalarında
özl
ərinin yaşayacaqları bir dövlət yaratmaq fikrinə düşdülər. Onlar
dövl
əti əvvəl ayrılmaq məcburiyyətində olduqları Fələstində qur-
maq ist
əyirdilər. Rusiyada çox sayda yəhudu ailəsi 1881-ci ildən
sonra ölk
əni tərk etmək məcburiyətində qaldılar. Yəhudilərin çoxu
F
ələstində yerləşdi. 1882-ci-ildə Leo Pinksler ilk dəfə Fələstində
Y
əhudi dövləti qurmaq fikrində idi, lakin bu alınmadı. Nəhayət,
XIX
əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində yəhudilərin Fələstinə
köçüb g
əlməsinin başlaması ilə Fələstin yenidən diqqət mərkəzinə
çevrildi. H
əm də bu indiyə qədər davam edən Yaxın Şərqdəki böh-
ranın başlanğıcını qoydu. 1937-ildə Peel komissiyası Fələstini
ikiy
ə bölüb Ərəblər və Yəhudilər arasında paylaşdırmaq istədi,
lakin bu iki t
ərəf üçün də qəbul edilməz oldu. Bu istək 1948-ci ldə
h
əyata keçirildi. İkinci dünya müharibəsindən sonra Yaxın Şərq
114
ölk
ələrində müstəmləkə əleyhinə genişlənən milli-azadlıq hərəkatı
başladı.
1947-
ci il noyabrın 29-da BMT Baş Məclisinin İkinci növbəti
sessiya
sında 33 dövlətin lehinə (ABŞ-da daxil olmaqla), 13
dövl
ətin əleyhinə və 10 dövlətin bitərəf qaldığı 181 saylı
b
əyannaməsi qəbul edildi. Komitənin 2-ci təklifi olan Fələstinin 2
dövl
ətə-ərəb və yəhudi dövlətinə və Yerusəlimin (Qüds) inzibati
dair
əyə (xristian, müsəlman və iudey dinlərinin müqəddəs
yerl
ərinin qorunması məqsədi ilə xüsusi beynəlxalq rejim altında)
parçalanması planını təqdir etdi.
1948-
ci ilin mayın 14-də ingilis qoşunu Fələstini tərk etdi.
El
ə həmin gün sionizm hərəkatını görkəmli liderlərindən olan
David Ben-
Qurion İsrail dövlətini yarandığını elan etdi və özünün
r
əhbərliyi ilə hökumət təşkil etdi.
Bel
əliklə, ABŞ İsrail vasitəsi ilə özünə çox əlverişli mövqe
qazanaraq bu regionu da “soyuq müharib
ə” çərçivəsinə daxil etdi
v
ə tam bir şəkildə İsraili həm beynəlxalq arenada, həm də regional
siyasi m
əsələlərdə müdafiə etdi. Lakin ABŞ hakim dairələri İsrailin
SSRİ ilə yaxınlaşmasından qorxurdular və ona etibar etmirdilər.
Lakin Koreya müharib
əsi zamanı İsrailin ABŞ-ı müdafiə etməsi
ABŞ-da belə şübhələri qismən də olsa, aradan qaldırdı.
1948-
ci ilin mayın 14-də İsrail dövlətinin elanı ilə ilk Ərəb –
İsrail müharibəsi başladı. İsrail ilə müxtəlif Ərəb dövlətləri
arasında müharibələrin ən mühümləri 1948-1949, 1956, 1967,
1973, 1982-ci il müharib
ələridir. İsrail dövlətinin yaradılmasına
cavab olaraq 24 saat sonra F
ələstin ərəbləri bir sıra ərəb ölkələrinin
(Misir, İraq, Suriya, Livan, Yəmən) yardımı ilə İsrailə müharibə
elan etdil
ər. Kiçik fasilərlə 8 ay davam edən müharibə 1949-cu il
yanvar ayının 7-də Rodos adasında imzalanan atəşkəs razılaşması
il
ə başa çatmışdı. Müharibədə Ərəb dövlətləri məğlub oldu. Bu
anlaşma ilə Cəlilə və Nəcəf İsrailə, Qəzzə Misirə verildi. İsrail
F
ələstinin Ərəb dövləti üçün ayrılmış ərazinin bir hissəsini zəbt
etdi. 900 min
ə yaxın fələstinli öz doğma yurdlarını tərk etməyə,
qonşu ölkələrə qaçmağa məcbur oldular. Beləliklə, həmin vaxtdan
h
ələ indiyədək həll olunmamış ərəb – İsrail münaqişəsinin əsası
qoyuldu.
Dostları ilə paylaş: |