İlham Əliyevin “Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin
Yüklə 5,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
çıxmaz. Lakin insan sizə bənzərsə, o, Allahdır: o artıq dəri ilə örtül- müş mexanizm deyil, bir teatrdır, burada ən gözəl hisslər oyun oynayır, mən isə ancaq hisslərimlə yaşayıram. Hissiyyat! Məgər bu, bir məqsəd üçün cəmləşmiş böyük bir aləm deyilmi? Elə bu Qorio ataya nəzər yetirin, onun üçün iki qızı böyük bir kainat, varlığın mehvəridir. Mən həyatı dərindən seyr etmişəm, mənim tanıdığım həqiqi bir hiss varsa, o da ancaq iki kişinin dostluğudur. Mənim ehtirasım Pyer və Jafyerdir. Mən “Xilas edilən Venesiya”nı* əzbər bilirəm. Bu qədər möhkəm adamlar tapa bilərsinizmi ki, yoldaşı “gedək meyiti basdırmağa!” dediyi zaman, dinməz-söyləməz, zəhlə- tökən nəsihətlər vermədən, yoldaşının arxasınca düşüb getsin? Mən həmişə belə etmişəm. Mən hər kəslə bu cür söhbətlər etmirəm, lakin siz yüksək təbiətli insanlardansınız. Sizə hər şeyi söyləmək olar, siz hər şeyi başa düşə bilərsiniz. Siz qurbağa törəmələrinin yaşadığı bataqlıqda uzun müddət çırpınmayacaqsınız. Yanılmıramsa, şərtimiz aydındır? Siz evlənməlisiniz. Şpaqalanmız qınından çıxdı - döyüş meydanıdır! Mənim qılıncım poladdandır, heç zaman əyilməz, hə-hə- hə!
Votren mənfi cavab almamaq və Ejenə özünə gəlməyə imkan vermək üçün dərhal otaqdan çıxdı. Görünür, bütün bu zəif müqa- vimətlərin, bütün bu mübahisələrin insan üçün öz pis hərəkətlərinə bəraət qazandırmaq cəhdlərindən başqa bir şey olmadığı Votrenə məlum idi. Ejen isə öz-özünə dedi: “Mə istəyir eləsin, ancaq mən, əlbəttə, madmazel Tayferi alma- yacağam!” Qəlbində dəhşət oyadan, lakin məhz fikirlərinin həyasızlığı və cəmiyyətin mahiyyətini anlamaqda göstərdiyi cəsarət sayəsində gözləri qarşısında böyüyən bu şəxslə yalnız sazişə girmək qorxu- sundan onun bütün mənəviyyatı sarsılsa da, yenə buna davam gətirdi. Rastinyak geyinib karet çağırtdırdı və madam de Restonun müsamirəsinə getdi. Bu xanım, hər addımı ilə yüksək cəmiyyətdə irəli gedən və gələcəkdə təhlükəli nüfuz qazana biləcək bu oğlana son günlər diqqətini ikiqat artırmışdı. Rastinyak markiz d’Ajuda və qraf de Trayla haqq-hesabını çürütdü, bütün gecəni vist oynadı və uduzduğunu geri qaytardı. Özünə yalqızca yol açan insanla- nn əksəriyyəti, adətən, az-çox fatalist olar; odur ki Rastinyak da 165
downloaded from KitabYurdu.org DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
mövhumatçı idi: o, bu uduşa, yaxşı əməl yolunda möhkəm dayan- mağa qərar verdiyi üçün göylərin mükafatı kimi baxdı. Səhər tezdən o, hər şeydən əvvəl, vekselinin necə olduğunu Vortendən soruşdu. Ejen təbii bir məmnuniyyətlə Votrenə üç min frank qaytardı. Votren:
-
Hər şey öz yerindədir, - dedi. Ejen: -
Ancaq mən sizə yoldaş deyiləm, - deyə cavab verdi. Votren Ejenin sözünü kəsərək: -
şeylərdə tərəddüd göstərirsiniz. İki gün sonra Puare ilə madmazel Mişono Botanika bağının xəl- vət bir guşəsində, günəşin düşdüyü skamyada əyləşib, Byanşona haqlı olaraq şübhəli görünən bir cənabla söhbət edirdilər. Qondüro deyirdi: -
Madmazel, mən sizin vicdanınızı narahat edəcək bir şey gör- müşəm. Dövlət polis naziri həzrətləri... Puare: -
Belə! Demək, dövlət polis naziri həzrətləri... - deyə təkrar etdi.
Qondüro cavab verdi: -
Bəli, bəli, nazir həzrətləri bu işlə maraqlanır. Düşünmək qabiliyyətindən məhrum olan, lakin heç şübhəsiz, meşşan xasiyyətləri ilə aşılanmış sabiq bir məmurun, yəni Puarenin polis sözünü işlətməklə tərbiyəli bir adam maskası altında Beytül- müqəddəs küçəsindəki* idarənin agenti olduğunu büruzə verdikdən sonra belə, özünü Buffon küçəsində yaşayan saxta rantye kimi təqdim edən şəxsin sözlərinə yenə qulaq asacağına kim inana bilər? Bununla belə, burada qeyri-təbii heç nə yoxdur. Saysız-hesabsız sadəlövhlər ailəsində Puarenin necə xüsusi bir cins təşkil etdiyini, bəzi alimlərin hələ nəşr edilməmiş, lakin şöhrət qazanmış müşahidələri sayəsində tamamilə aydın görünə bilər: Dövlət büdcəsinin min iki yüz frank maaş alanlarının olduğu birinci en dairəsi ilə (bu, bir növ, inzibati Qrenlandiyadır) üç minlə altı min arasında maaşı olan isti yerlərin başladığı, mükafatların yaxşı bitdiyi, hətta bəslənməsinin çətinliyinə baxmayaraq, çiçək açdığı üçüncü dərəcə arasında (mülayim iqlimli bir sahədir) köçücü bir tayfa yaşayır. Bu kütbeyin xidmətçilərə xas olan cəhətlərdən biri də budur ki, onlar hər 166
downloaded from KitabYurdu.org hansı bir nazirliyin dalay-lamasına* mexaniki, instinktiv, biixtiyar ehtiram bəslərlər, halbuki bu dalay-lamanı məmurlar ancaq aydın oxunulmayan imzasına görə və “nazir həzrətləri” adı ilə tanıyırlar. Bu iki söz onların nəzərində “Bağdad xəlifəsi”* əsərindəki II Bondo Cani mislində bir şeydir, həm də bu miskin məxluq üçün etiraz qəbul etməyən müqəddəs bir hakimiyyətin timsalıdır: xristianların nəzərində papa, məmurların nəzərində isə nazir həzrətləri xətasıdır. Nazir həzrətlərinin dəbdəbəsi onun hərəkətlərində, sözlərində, hətta onun adından danışılan sözlərdə belə özünü göstərir, onun əmri ilə görülən bütün işləri onun zərbaftalı mundiri pərdələyir, qanun şəklinə salır. Nazir həzrətlərinin mənsəbi onun niyyətlərinin saf, göstərişlərinin müqəddəs, ən yaramaz ideyalar üçün bir vasitə olduğunu sübut edir. İnsan adlanan bu zavallılar “nazir həzrətləri”nin adı çəkiləndə öz şəxsi mənfəətlərindən daha artıq səy göstərirlər. Orduda olduğu kimi, dəftərxanalarda da passiv itaətkarlıq hökm sürür. Bu sistem vicdanlan boğur, insan qəlbini xarabazara döndərir, insanı dövlət idarəsi maşınının balaca bir vintinə çevirir. Göründüyü kimi, insanları tanıyan Qondüro, dərhal Puarenin səfeh bir bürokrat olduğunu anlamış və batareyalarını ortalığa çıxarıb, agentin fikrinə görə, Mişono Puarenin məşuqəsi olduğu kimi, Mişononun məşuqu vəziyyətində olan Puareni heyrətləndirmək vaxtı çatanda, öz
,* yəni ecazkar “nazir həzrətləri”ni işə salmışdı. Puare dedi: -
İndi ki nazir həzrətləri, şəxsən, bəli, nazir həzrətləri... Bu lap başqa şeydir, buna heç söz ola bilməz. Saxta rantye isə Mişonoya xitabən davam edirdi: -
Bu cənabın dediklərini eşidirsinizmi? Siz ki, yanılmıramsa, ona etibar edirsiniz. Bəli, belədir ki var. Nazir həzrətləri bu fikirdədir ki, “Vokenin evi”ndə yaşayan və Votren adlanan şəxs Tulon katorqa- sından qaçmış və “Ölüm-yalan” adı ilə məşhur olan bir məhbusdur. Puare təkrar etdi: -
Belə de! “Ölüm-yalan!” Görünür, işi rast gətirir ki, belə ad qazanıb... Agent dedi: -
Əlbəttə. Ona bu adı həmişə bəxti gətirdiyinə görə veriblər: o ən cəsarətli təşəbbüslərindən sağ-salamat çıxarmış. Onun necə qorxulu adam olduğunu görürsünüz! Bəzi qabiliyyətlərinə görə bu, 167
downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 5,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|