197
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
FEODALÝTENÝN DAÐILIP PARÇALANMA ÇAÐI
(KAPÝTALÝST ÝLÝÞKÝLERÝN DOÐUÞU)
FEODAL üretim tarzýnýn bu karakteristik yönleri, ortaçaðýn
üçüncü ve son döneminde de önemlerini korudular. Ama kapitalist
iliþkilerin doðuþu, onlara önemli deðiþiklikler getiriyordu. Her ne
kadar kapitalist üretim tarzýnýn ilk öðeleri, Ýtalyan sitelerinde, daha
14. ve 15. yüzyýllarda ortaya çýktýlarsa da, ortaçaðýn son dönemi, 16.
yüzyýlda baþladý.
1. EKONOMÝDE DEÐÝÞÝKLÝKLER
Ortaçaðýn tam bu döneminde üretici güçlerin geliþmesi öyle
bir düzeye vardý ki, kapitalist iliþkiler, feodal ekonominin baðrýnda,
bütün toplum ölçüsünde boyvermeye baþladý.
[sayfa 231]
Bu olay, iki
198
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
yeni sýnýfýn, üretim alet ve araçlarýna sahip bulunan burjuvazinin ve
bu araçlardan yoksun ve bu yüzden de kendi emek-gücünü kapita-
liste satmak zorunda olan ücretli iþçilerin, proletaryanýn ortaya çý-
kmasýna baðlýydý. Kapitalist, ücretli iþçiyi, kendisinin ve ailesinin
geçimini saðlamasý için gerekli olandan daha fazla çalýþmaya zor-
luyordu. Bu fazla çalýþmadan, patronun kendisine melettiði bir artý-
deðer ortaya çýkýyordu. Patronun bu artý-deðere elkoymasý, ayný
zamanda, kapitalizmin temel yasasýný ve bu düzendeki sömürünün
özgül biçimini meydana getirir.
Üretici Güçlerin ve Toplumsal Ýþbölümünün Geliþmesi
Üretici güçlerin geliþmesi, feodal biçimlenmenin baðrýnda
kapitalist yapýnýn doðuþunun birinci koþulu idi.
Sudolabýnýn devindirici güç olarak kullanýlýþý, ta kölelik za-
manýndan beri biliniyordu. Ama o zaman, sudolabýnýn kendisi, akýn-
týnýn içine yerleþtiriliyordu. 14. yüzyýldan baþlayarak, suyun düþmesi
ile devindirilen kanatlý çarklara baþvurulmaya baþlandý. Böylece dola-
býn verimi büyük ölçüde artýyordu. Sudolabý, artýk, çeþitli üretim
dallarýnda kullanýlýyordu.
15. yüzyýlda, yüksek fýrýnlarýn icadýndan sonra, yetkinleþtirilmiþ
bir sudolabýnýn yardýmýyla, mekanik körükleme üretime sokuldu.
Eskiden el körükleri, madeni, ancak macun gibi bir kývama getire-
biliyordu. Þimdi madenler sývý duruma getirilebiliyordu; bu da ma-
denlerin dökümüne olanak saðlýyordu. Çelik imaline baþlandý. Bütün
bunlar, aletlerin ve avadanlýklarýn yetkinleþmesini saðladý. Çýkrýklar,
tornalar, perdahlama, aletleri, delgi makineleri ortaya çýktý. Basit
mekanizmalar, maden sanayiine uygulandý.
Dokuma sanayiinde, düþey doðrultudaki ilkel dokuma tez-
gâhlarý, gitgide yerlerini daha yetkinleþtirilmiþ yatay tezgâhlara bý-
raktýlar.
[sayfa 232]
15. yüzyýlda, zemberekli cep saatleri, 12. yüzyýldan beri kul-
lanýlmakta olan duvar saatlerinin yerini aldý.
Madenî parçalar, gemi yapýmýnýn yetkinleþmesini ve uzun
yolculuklara elveriþli büyük tonajlý gemilerin denize indirilmesini
saðladý. Pusula son derece yetkinleþtirilmiþti. Matbaa icat edilmiþti.
Tarýmda da, üretici güçler, iþ aletlerinin iyileþmesi sayesinde
geliþiyordu. Ama burada ilerleme, sanayide olduðundan daha
199
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
yavaþtý. Gene de tarlalarýn verimi ve buðday tarlalarý gittikçe
geniþliyordu ve çiftlik yöntemleri yetkinleþiyordu. O çaðda yaygýn
olan üç yýllýk almaþýk ekim yanýnda, daha uzun süreli almaþýk ekim-
ler de kullanýlýr oldu ve dinlendirilmeye býrakýlan tarlalar üzerinde
ot yetiþtirilmesi ortaya çýktý.
Kentlerin demografik ilerlemesi, zahire talebini artýrýyordu.
Bunun yanýsýra, sanayiin hýzla ilerleyiþi, yün, deri, keten, kenevir ve
baþka sanayi bitkilerine olan gereksinmeyi artýrýyordu.
Ortaçaðýn son döneminde, hayvancýlýk, bahçývanlýk, sebze-
cilik, baðcýlýk ve þarap üretimi, büyük bir yol aldý.
Çeþitli bölgelerin ve ülkelerin uzmanlaþmasý daha çok geliþti.
Geniþ ticarî tarým bölgeleri ortaya çýktý. Hollanda, süt veren inekle-
rin yetiþtirilmesinde ve süt ürünleri ticaretinde uzmanlaþtý.
Ýspanyanýn bazý bölgeleri, yalnýz merinos koyunlarýnýn
yetiþtirilmesine ve yün satýmýna vb. ayrýldý.
Tarým ve sanayideki ilerlemeler, üretimin bu dallarý arasýn-
daki uçurumu daha çok derinleþtirdiler ve yeni sanayi kesimleri
doðurdular. Toplumsal iþbölümü, meta-para iliþkilerini ve ticaret
baðlarýnýn yayýlmasýný hýzlandýrarak devam ediyor. Pazarlar, giderek
bütün ülkeye yayýlmak üzere, bölgesel çerçeveden taþmaya
baþlýyorlar.
Ticaretin bu koþullar içinde geliþmesi, küçük üretimin daðý-
lýp parçalanmasýna ve kapitalist iliþkilerin ilk öðelerinin doðuþuna
katkýda bulundu.
[sayfa 233]
Sermayenin Ortaya Çýkýþýnýn Tarihsel Koþulu
Ýlkel Birikim
Ticarî amaçlarla yapýlan üretimin nispeten yüksek olan dü-
zeyi öyle oldu ki, büyük servetler, bazý kiþilerin, tacirlerin, tefecilerin
vb. elinde toplandý. Bu, sermayenin ortaya çýkýþýnýn önkoþullarýndan
biri oldu. Ýkinci elveriþli koþul, kiþisel olarak özgür, ama üretim araçla-
rýndan ve bu yüzden geçim aracýndan da yoksun bireyler yýðýnýnýn
varlýðýna baðlýydý. Bu olay, feodal soylular ve doðmakta olan burju-
vazinin, emekçi yýðýnlarý zorla mülksüzleþtirmelerinden ileri geliyor-
du. Bütün bu olaylar, sermayenin ilkel birikiminin özünü oluþtururlar.
Ama bu olayýn somut gidiþini inceleyebilmek için, kapitalizmin daha
önce ortaya çýktýðý ve bütün öteki ülkelerden daha fazla yayýldýðý
200
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
16. ve 17. yüzyýl Ýngilteresi örneðine baþvurmak daha iyi olur.
16. yüzyýlýn Ýngilteresi, üç-üçbuçuk milyon nüfuslu, nispeten
küçük bir devletti. Ama iþte tam o sýralardadýr ki, Büyük Britanyayý
üç yüzyýlda dünya ölçüsünde güçlü bir devlet, en sanayileþmiþ ül-
kelerinden biri durumuna getiren Ýngiliz ekonomisinin ileri atýlýmý
baþlamýþtýr. Kapitalist sanayi ve tarým, Ýngilterede, 16. yüzyýl ile bir-
likte hýzla ilerlemeye baþladý.
Ýngilterede, ekonominin kapitalist biçimleri, baþka ülkeler-
den daha geniþ, daha çabuk bir biçimde geliþiyordu.
Basit Kapitalist Elbirliði ve Manüfaktür
Sanayide kapitalist üretimin geliþmesinin ilk evresi, basit el-
birliði oldu. Elbirliði, her zaman ayný, ama boyutlarý geniþlemiþ zan-
aat atelyesi idi. Artýk ücretli iþçi haline gelmiþ olan çok sayýda üretici,
doðrudan doðruya kendi hesabýna deðil, çoðu kez tacir, aracý, tefe-
ci ya da zenginleþmiþ zanaat ustasý olan bir kapitalist giriþimci hes-
abýna çalýþýyorlardý. Bu kapitalist atelyelerde henüz iþbölümü yoktu,
iþçilerin hepsi ayný iþlemi yapýyorlardý. Bununla birlikte,
[sayfa 234]
el-
birliði, emeðin bir hayli tasarrufunu saðlýyor ve emeðin üretken-
liðinin artmasýna yardým ediyordu. Emek üretkenliðinin bu artýþý,
kapitalist iþverenin zenginliðini yaratýyordu.
Manüfaktür, iþbölümü üzerine kurulu kapitalist elbirliði, Ka-
pitalist üretimin geliþmesinde bundan sonraki adýmý gösterir. Bura-
da da, gene bir zanaat tekniði kullanýlýyordu.
16. yüzyýlda, Ýngiliz sanayiinin bütün dallarýnda, özellikle
kumaþ üretiminde, büyük deðiþiklikler oldu. Kentlerdeki zanaat lon-
calarýnýn kendi alanlarý dýþýna taþmalarý yüzünden konan sýnýrlama-
larýn kalkmasý sonucunda, kumaþ üretimi, kýrlarda yapýlmaya
baþladý. Kýrsal dokumacýlar, tarýmla birlikte dokuma iþleri ve iplikçi-
lik gibi bazý zanaatlarý da yapýyorlardý. Tacirler, tefeciler, küçük zan-
aatçý giriþimciler, kýr zanaatçýlarýnýn ürünlerini satýnalýrken, onlarýn
pazardan uzak ve para sýkýntýsý içinde oluþlarýný kötüye kullanýyor
ve bundan kendilerine yarar saðlýyorlardý.
Ýkinci elden satýcýlar, fiyatlarý, kendi keyiflerine göre saptýyor-
lar, zanaatçýlara kredi ile hammadde ve alet saðlýyorlardý. Böylece
baþlangýçta birer aracý olan bu alým-satýmcýlar, sonunda, iþ daðýtý-
cýsýna dönüþtüler. Aslýnda, daha önce baðýmsýz olan zanaatçýlara
Dostları ilə paylaş: |