İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
80 dönüklüyündən sonra bütün canlı aləmin ümümi tənəzzülü və deqradasiyası təsvir olunurdu.Dekyuji hətta ,qocalma əlamətləri olan və yaxın vaxtlarda məhv olacağını fərz etdiyi növlərin siyahısını da vermişdi.Onun fikrincə,yalnız insan bu prosesə müqavimət göstərə bilər(Popov,2008;Nazarov,2005).Nəticədə mikrobioloq A.Lvov,genetik və seleksiyaçı Heribert-Nilsson,zooloq A.Vandel və s. kimi görkəmli alimlər də bu fikirləri dəstəklədilər. Darvinixm tərəfdarları brokkizmi kəskin tənqid edərək,onu təbiətşünaslıqda yolverilməz fantasmaqoriya adlandırırdılar.Sovet darvinisti L.Ş.Davitaşvili yazırdı: «Filogenetik budaqların (qolların) növlərin (qrupların) yaranması ilə başlayan və ölümü ilə qurtaran həyat tsikli keçməsi antielmi mülahizə kimi rədd edilməlidir». Bu da başa düşüləndir:brokkizm həm təbii seçmə nəzəriyyəsinə ziddir,hən də hansısa «мifik»,necə yaranması və kim tərəfindən istiqamətləndirilməsi məlum olmayan «isriqamətlənmiş inkişaf qanunu »ilə izah olunurdu.Müasir brokkistlər isə yeni,qeyri-mifik bir izah tapmışlar.Məsələn,zooloq İ.Y.Popov növlərin qocalması mexanizmini belə izah edir:törəmə prosesində hər bir orqanizm öz surətini (eynini) yaratmağa cəhd etsə də ,DNT-nin surətinin yaradılması prosesində baş verən səhvlər nəticəsində uzun müddət mütləq dəqiq surət törəmir və ona görə də nəsilərin əvəzlənməsi zamanı ətraf mühitə yaxşı uyğunlaşmış növlər belə hökmən dəyişir.Hansısa zaman kəsiyində bu dəyişikliklər qeyri-rasional olur və növü məhvə aparır.Belə izah ilk baxışda məqbul görünsə də,brokkizmin doğruluğuna tam inandıra bilmir.A.V.Yablokov və A.Q.Yusufov yazdığı kimi, bəzi növlərin sürətli məhvi faktı kimi, çoxsaylı «canlı qazıntıların» mövcudluğu da belə finalşı konsepsiyanı əksinədir. «Canlı qazıntılar» hazırda yaşayan (və ya yaxın keçmişdə yox olmuş) qrypların geoxronoloji sütunun ən qədim qatlarında tapılmış və faktiki olaraq dəyışməz förmada qalan nümayəndələridir.Mövcudluğu yüz milyon illər hesab edilən çoxlu sayda göbələklər,molyuskalar,yosunlar və sadə bakteriyalar heç bir dəyişikliyə uğramamışlar.Bu fakt isə,növlərin ümumi qocalma nəzəriyyəsini təkzib etmək üçün ciddi arqumentdir. Növlər nə üçün yox olmur?Yerdə 100mln. ildən artıq müddətdə mövcud olan növlərdə heç bir dəyişikliyin olmamasını necə izh etməli?Nə üçün təkamülün gedişatında bəzi növləri dəyişməyə (və ya məhv olmağa)məcbur edən təbii seçmə digər növləri toxunulmaz saxlayır.Darvinizmdə bu problemlər sovet zooloqu İ.Şmalhauzen tərəfindən təklif olunmuş «sabitləşdirici seçmə» nəzəriyyəsi ilə həll olunur.Bu nəzəriyyəyə görə,dəyişməyən ətraf mühit şəraitində təbii seçmə genetik dəyişkənliyə əks təsir göstərərək,bu şəraitin yaratdığı normalardan hər-hansı sapmaları (kənara çıxmaları) aradan qaldırır(İ.Şmalhauzen,1982).Belə seçmə zamanı üzun müddət dəyişməz qala bilir.Əgər,sabitləşdirici seçmənin özü ilə bağlı problemlər olmasaydı,bu nəzəriyyə ilə asanlıqla razılaşmaq olardı. «Sabitləşdirici seçmə» özünü çox qəribə «aparır».Məsələn,bu gün yerdə dörd ayağı üzərində 81 hərəkət edən 3000-dən artıq kərtənkələ növü məskunlaşmışdır.Dörd ayağın nəsillər boyu saxlanması sabitləşdirici seçmə ilə izah oluhur.Lakin nədənsə,mövcudluq səraitləri dəyişməz qalmasına baxmayaraq ,ballıcalar (oxabənzər,ayaqsız kərtənkələlər) ayaqlarını itirmişdir.Digər kərtənkələlər kimi,bu kərtənkələlər də yerüstü həyat tərzi keçirirlər(Q.N.Sidorov,2003).Bəs,onda nə üçün,sabitləşdirici seçmə bir halda aşağı ətrafları saxlamış,digər halda isə, «öz vəzifəsinin» öhdəsindən gəlməmişdir?Belə halbəzi həşaratların qanadlarını itirməsinə də aiddir. Necə olmuşdur ki, qanad kimi aktiv işləyən bir orqan lazımsız olmuşdur? Sovet entomoloqu A.Lyubişev qeyd edir ki,qanadlı həşaratlarda qənədlərin reduksiya olunması geniş yayılmış bir təzahürdür və belə reduksiyaların əksəriyyətinin səbəbi məlum deyil (iqtibas. Y.V.Çaykovski,2006).Belə bir fərziyyə mövcuddur ki,tufanların tuğyan etdiyi okean adalarında qanadların olmaması həşaratlar üçün faydalıdır.Əgər,bu belədirsə,tufan zonalarında yaşamayan və qanadlı həşaratlarla sülh şəraitində yanaşı yaşayan həşaratların qanadlarının itirilməsi necə baş vermişdir?Bu günə qədər,sabitləşdirici seçmə heç nə ilə və heç kim tərəfindən sübut olunmamışdır. Növlərin «ölümü» ilə məşğul olan alimlər bununla paralel və birbaşa bağlı olan bir təzahürə-fərdin (individuumun) ölümünə də diqqət yetirmişdilər.Məlumdur ki,Yerdə doğulan hər bir orqanizm gec-tez ölür.Uzun zamanlar hesab edirdilər ki,ölüm orqanizmin aşınması (tükənməsi) səbəbindən baş verir:gücün azalması, fiziki və psixi deqradasiya,xəstəliklər,genetik pozuntu və s. Bu gün məlumdur ki, fərdin ölümü genetik olaraq əvvəlcədən proqramlaşdırılmış və «fenoptoz» (ayrı- ayrı hüceyrələrin proqramlaşdırılmış ölümü olan «apoptoz»-a anoloji olaraq) adlandırılan bir prosesdir.Həyatın orta uzunluğu növün dəqiq əlamətidir (A.İ.Potapenko,1999). «Genetik materialın kodunda orqanizmin yaşını müəyyənləşdirən təlimat vardır ki,daha əlverişli şəraitdə belə,orqanizm bu yaşdan artıq yaşaya bilməz»(The New Encyclopedia Britannica, 1989).Oranizmin ölümü qocalma-məhsuldarlığın,hərəkətliliyin,yaddaşın zəifləməsi ilə səciyyələndirilən özünütənzimləmə və özünüsaxlam qabiliyyətinin itirilməsi-kimi təzahürlə müşayət olunur.Mahiyyətcə qocalma elə fenoptozu reallaşdırır. Qocalmanın sürətinə və xarakterinə görə bütün növləri dörd qrupa bölmək olar:tez qocalan,tədricən qocalan,cüzi qocalan və «əks,mənfi» qpcalan.Növləri bu kateqoriyalara bölmək üçün dəqiq qanunauyğunluq aşkarlanmamışdır. Tez qocalanlara bəzi balıq növlərini aid etmək olar.İnsan da daxil olmaqla,bütün məməlilər tədricən qocalır.Cüzi qocalan növlərə bəzi balıq,quş,tısbağa,bitki və s. növlər aid edilir.Bu kateqoriyadan olan canlılar qəflətən,sanki tam sağlam vəziyyətdə olarkən ölürlər.Əgər,yaşın artması ilə funksional əksilmə baş vermirsə və nəsilvermə qabiliyyəti artırsa,belə təzahür «əks» qocalma adlandırılır. «Əks» qocalma dəniz qastropodlarında (qarınayaqlı molyuskalar-umbonium və Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|