115
verməsi ilə bağlı idi.“Yaşıl inqilab “boğuldu və Yer kürəsində acların sayı əvvəki
illərdən daha çoxdur .Bu artım bu gün də davam edir.
Müasir dünya xəritəsində ekvatordan hər iki tərəfə, Saxaradan cənuba , demək
olar bütün Afrikanı ,cənub-şərqi Asiyanı,Karib hövzəsi və cənubi Amerika
ölkələrini aclıq bürümüşdür. Dünyada hər i l1mlrd. insan yarıac və ya aclıq
həddində yaşayır.BMT-nin ərzaq və kənd təsərrüfatı təşkilatı FAO-nun məlumatına
görə qidasının kaloriliyi böhran həddindən,yəni 1400-1600kal./gün-dən az olan
650-700mln.insan vardır.Xatırlatmaq yerinə düşər ki,Osvinsim həbs düşərgəsi
məhbuslarının qidasının kaloriliyi 1700kal/gün idi.
1.3. “Energetik böhran” problemi
Müasir dövrün ən kəskin qlobal ekoloji problemlərindən biri də “energetik
böhran” problrmidir.
Əksər hallarda “energetik böhran” dedikdə,çoxları bunu enerjinin çatışmazlığı
kimi başa düşür.Əslində isə “enerji böhranı” insanlar tərəfindən həddindən artıq
enerji istehlak olunması nəticəsində biosferin enerji (istilik) balansının
pozulmasıdırş
Hazırda insanlığın enerji təlabatı 10
13
kVt təşkil edir.Bu təlabatın ödənilməsi isə
əsasən bərpa olunmayan yanacaq ehtiyatlarının (daş kömür,neft,qaz və
s.)istifadəsinə əsaslanır.İnsanlar tərəfindən bərpa olunan enerjidən (Günəş,külək,
geotermal,qabarma-çəkilmə,çayların hidrogücü və s.) istifadəsinin həcmi isə
bundan dəfələrlə azdır (V.Q.Qarşkov,1990 ).
Bütün dünyada istehlak olunan enerjinin 95%-ə qədəri üzvi yanacaqların payına
düşür.Ona görə də insanların energetik problemləri birbaşa Yerin yanacaq-enerji
potensialından asılıdır.
Üzvi yanacaq ehtiyatlarının böyük olmasına və enerji-qoruyucu texnologiyaların
tətbiqinə baxmayaraq bu ehtiyatlar gec-tez tükənəcəkdir.Hələ 1986-cı ildə
energetiklərin Beynəlxalq konqresində qeyd olunmuşdur ki, Dünyanın daş kömür
ehtiyatları 430 ilə , neft-35 ilə və təbii qaz ehtiyatları 50 ilə çatacaqdır. Bundan
daha artıq sürətlə baş verir. Məsələn, 1951-ci ildən 1980-ci ilə qədər olan dövrdə
Dünya əhalisinin sayı 1,4 dəfə artmasına rəğmən, daş kömür hasilatının 2,8 dəfə
neft hasilatının 16 dəfə və elektirik enerjisi istehsalının13,1 dəfə artırılması tələb
olunmuşdur. Lakin,V.Q.Qorşkovun fikrincə,yaxınlaşan energetik böhran enerji
çatışmazlığından deyil,biosferin energetikasına artan antropogen müdaxilə
nəticəsində onun dayanıqlığına təhlükə yaranmasındadır.Yerin istilik balansı,onun
səthinə düşən Günəş şüalanması və kosmik fəzada infraqırmızı şüalanma şəklində
istiliyin əks olunaraq səpələnməsinin tarazlığı ilə müəyyən olunur.
116
Günəşdən Yerə daxil olan şüalanma enerjisi 8,4Coul*sm
2
/dəq. təşkil edir.Bütün
Yer səthi üçün bu kəmiyyət 6,7x10
18
Coul/dəq. səviyyəsindədir.Bu isə,il ərzində
Yerdə yandırılan bütün daş kömürün enerjisindən çoxdur.Daxil olan dısa dalğalı
şüa enerjisinin 35%-i Yer səthindən əks olunur,65%-i atmosfer,hidrosfer,torpaq və
bitkilər tərəfindən udularaq uzun dalğalı şəklə trasformasiya olunur və əsas hissəsi
istilik kimi kosmik fəzaya qayıdır.Hesablamalara görə,Yer kürəsi Günəşdən ildə
63,8x10
16
kVt*saat enerji alır.Yerin təkcə quru hissəsinə düşən enerji Dünya enerji
istehlakının səviyyəsindən 15-20min dəfə çozdur.
Bitkilərin Günəşin şüalanma enerjisindən istifadə edərək yaratdıqları ilkin
məhsulun gücü 1x10
14
Vt/il-ə bərabərdir.Təbii ekosistemlərdə ilkin məhsul əsasən
heterotorf orqanizmlər tərəfindən parçalanır (üzvi qalıqların bir hissəsi çöküntü
süxurlarında basdırılır) ki, bu da biosferin dayanıqlı fəaliyyəti üçün zəruri olan
biotik dövranı qapayır.Yerin quru hissəsinin ekosistemlərinin məhsuldarlığının
90%-ə qədəri redusentlər (bakteriyalar,göbələk-saprofaqlar) tərəfindən,10%-ə
qədəri soxulcanlar,molyuskalar və buğumayaqlılar tərəfindən istehlak olunur.Bitki
məhsuldarlığının yalnız 1%-ə qədəri insanlar da daxil olmaqla,onurğalı heyvanlar
tərəfindən istehlak olunur (Uitteker,1980).Məhz, bu nisbətdə ekosistemlər (biosfer)
dayanıqlıdır.
V.Q.Qorşkovun hesablamalarına görə müasir biosferdə insanlar və heyvanlar
tərəfindən yaradılan kanala 1,6x10
13
Vt/il enerji,yəni bitkilərin bütün ilkin
məhsuldarlığının 25%-ə qədərindən artıq enerji daxil olur.İnsan tərəfindən istehlak
olunan enerjinin 25 dəfə artıq olması yalnız Günəş enerjisinin hesabına
deyil,əsasən əlavə enerji ehtiyatlarının hesabına baş verir.Əslində,bu əlavə enerji
ehtiyatlarının da mənbəyi Günəşin şüalanma enerjisidir.Yalnız atom enerjisinin
mənbəyi günəş şüalanması deyil.
Qeyd olunduğu kimiGünəşdən Yer səthinə düşən istilik enerjisinin 99,9%-indən
artıq hissəsi yenidən kosmosa qayıdır.Yalnız,bu enerjinin cüzi bir hissəsi üzvi
qalıqlar şəklində çöküntü süxurlarında basdırılır.Məhz,bu üzvi qalıqlar yerin
təkində milyon illər ərzində üzvi yanacaqlara (neft,qaz,kömür,torf və
s.)çevrilir.Məsələn,Şimal yarımkürəsindəki yataqlarda daş kömür 300...350mln.il
öncə yaranıb.Hazırda məlum olan neft yataqlarındakı layların yaşı 140mln.ildən
çox deyil.Ona görə də K.A.Timiryazev qeyd edirdi ki,yanacağın yandırılması
zamanı onlardan ayrılan (azad olan) kimyəvi enerji “Günəş konservlər”-idir.Onlar
nə vaxtsa üədim bitkilər tərəfindən fotosintez prosesində Günəş şüalanmasının işıq
enerjisinin
bərpa
olunmuş karbon və hidrogenin kimyəvi enerjisinə
konservləşmişdir.
Lakin,bu gün insanlar yerin dərin qatlarında yüz milyonlarla illər ərzində
toplanmış bu enerji ehtiyatlarını milyard tonlarla çıxararaq istehlak
edir.Məsələn,hesablamalara görə,1970....1990-cı illər (30il) ərzində Dünyada
Dostları ilə paylaş: |