İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
14 birini fərdlər və populyasiyalar səviyyəsində,suda,torpaqda,atmosferdə və kosmik fəzəda tədqiq etmək olar. Canlı orqanizmlər tropik,mülayim və qütb zonalarında,insan tərəfindən dəyişdirilmiş və ya yaradılmış,eləcə də çirklənmiş və çirklənməmiş mühitlərdə məskunlaşmışdır. Hazırda ekologiyanın ətraf mühitin çirklənməsinə həsr olunmuş istiqamətlərində intensiv tədqiqatlar aparılır.İnsan və insan cəmiyyətinin ekologiyası xüsusi statusa malikdir. İnsan ekologiyası dedikdə,biosfer və antroposistemin qarşılıqlı münasibətlərinin ümumi qanunauyğunluqlarını kompleks tədqiqi,təbii mühitin insanlara təsirinin öyrənilməsi nəzərdə tutulur. Hazırda insan öz məskunlaşdığı mühiti olduqca genişləndirmişdir.O,artıq yalnız yerətrafı deyil,həm də uzaq kosmik fəzanı fəth edir.Bu şərait də kosmik antropoekologiyanın predmetini təşkil edən bir sıra yeni problemlər yaradır. Sənaye müəssisələrinin inkişafı şəraitində insan və maşınların qarşılıqlı münasibətləri olduqca mürəkkəb və çoxşaxəli xarakter alır.Belə ki,burada temperatur,səs-küy,işıqlanma və s.ekoloji amillərin özünəməxsus rejimləri meydana çıxır. Əvvəldə qeyd olunan anlayışlardan bir elm kimi ekologiyanın vəzifələrini aşağıdakı kimi formalaşdırmaq olar: --təbii sistemlərə və bütövlükdə biosferə göstərilən antropogen təsirlər də nəzərə alınmaqla həyatın təşkilinin ümumi qanunauyğunluqlarının tədqiqi; --bioloji resursların səmərəli istismarının elmi əsaslarının yaradılması; --insan fəaliyyəti nəticəsində təbiətin dəyişməsinin proqnozlaşdırılması; --biosferdə baş verən proseslərin idarə olunması və insanın məskunlaşdığı mühitin qorunub saxlanması; --populyasiyaların miqdarının nizamlanması; --zərərverici növlərlə mübarizədə kimyəvi vasitələrdən minimum istifadəni təmin edən tədbirlər sisteminin hazırlanması;--landşaftın bu və ya digər komponentləeinin və elementlərinin xassələrinin qiymətləndirilməsi; --çirklənmiş ekoloji sistemlərin vəziyyətinin ekoloji indikasiyası; --pozulmuş təbii ekosistemlərin bərpası; --biosferin etalon sahələrinin qorunub saxlanması. Elmi-təcrübi nöqteyi-nəzərdən ekologiyanı nəzəri və tətbiqi ekologiyaya bölmək olar. Nəzəri ekologiya həyatın təşkilinin ümumi qanunauyğunluqlarını tədqiq edərək “açır”. Tətbiqi ekologiya biosferin insan tərəfindən “dağıdılmasını”,bu proseslərin qarşısının alınmasın yollarını tədqiq edir və təbii ehtiyatların səmərəli istifadəsinin 15 prinsiplərini işləyib hazırlayır.Tətbiqi ekologiyanın elmi əsasını ümumekoloji qanunlar,qaydalar və prinsiplər sistemi təşkil edir. Nəzəri ekologiyanın vəzifələrinə aşağıdakıları aid etmək olar: -ekoloji sistemlərin dayanıqlığının ümumi nəzəriyyəsinin işlənib hazırlanması; -mühitə uyğunlaşmanın ekoloji mexanizmlərinin tədqiqi; -populyasiyaların miqdarının tənzimlənməsinin tədqiqi; -biomüxtəliflik və onun saxlanması mexanizmlərinin öyrənilməsi; -məhsuldar proseslərin tədqiqi; -biosferdə gedən prosesləri onların davamlılığını qorumaq məqsədilə tədqiqi; -ekosistemlərin vəziyyətinin və qlobal biosfer proseslərinin modelləşdirilməsi. Tətbiqi ekologiyanın həll etməli olduğu vəzifələri isə aşağıdakı kimi ifadə etmək olar: -insan fəaliyyətinin təsiri altında ətraf təbii mühitdə baş verə biləcək mümkün mənfi nəticələri proqnozlaşdırmaq və qiymətləndirmək; -ətraf təbii mühitin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması; -təbii ehtiyatların saxlanması.təkrar istehsalı və səmərəli istifadəsi; - dayanıqlı ekoloji təhlükəsiz inkişafı təmin etmək üçün mühəndis,iqtisadi,təşkilati- hüquqi,sosial və digər qərarların optimallaşdırılması. İlk baxışda biri-birindən uzaq görünən bilik sahələrini birləşdirən bir “ümumi” vardır ki,bu da onların ekolojiliyidir.Bütün bu sahələrin hamısı müxtəlif terminləri,anlayışları və ümumi qanunları özündə birləşdirən bir “əlifbaya” əsaslanır.Bu əlifbanı bilmək,ondan istifadə etməyi bacarmaq hər bir mütəxəssis üçün zəruridir. Lakin,bir tədris fənni kimi texniki ali təhsil ocaqlarında ekologiyanın vəzifələri başqadır.Həyatın təşkilinin ümumi qanunauyğunluqlarının öyrənilməsi mühəndis,texnoloq,iqtisadçı mütəxəssislərin birbaşa vəzifəsinə aid olmasa da,onlar öz peşə fəaliyyəti prosesində canlı orqanizmlərə və ətraf mühitə təsir göstərirlər. Təbiətdən istifadənin onlara etibar olunmuş sahəsində neqativ halların minimuma endirilməsi və ya ləğv olunmasını nə dərəcədə peşəkar həll edəcəkləri təbiətin quruluşunu və qanunlarını hansı səviyyədə bilmələrindən bilavasitə asılıdır. Texniki tərəqqi ilə üzvi aləmin qarşılıqlı təsirlərini bilmədən və nəzərə almadan təbii ehtiyatların və sistemlərin istismarı hökmən dönməz mənfi proseslərə gətirib çıxarır.Keçmişdə və hazırda təbiəti onun qanunlarının əksinə olaraq dəyişdirməyə insanın göstərdiyi düşünülməmiş cəhdlər mahiyyət etibarilə ekoloji böhran adlanan problemləri yaratmışdır. Təbiət üzərində”qələbəsinə”görə cəmiyyət öyünməməlidir.Hər belə “qələbəyə” görə təbiət bizdən qisas alır.Hər belə qələbə ilk növbədə bizim istədiyimiz nəticələri,daha sonra isə digər nəticələri biruzə verir.Bir çox hallarda sonrakı nəticələr birinci nəticələri məhv edir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|