International refereed journal of design and architecture print issn

MTD
www.mtddergisi.com
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
Ocak  /  Şubat / Mart  / Nisan  2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar 
INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE
January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring
ID:166 K:271
ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880
 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
(Marka Patent No / Trademark
(2015/04018 – 2015/GE/17595)
280
ULUSLARARASI HAKEMLİ
TASARIM MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED
JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE
PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
güneyde, ilk şekline benzetilerek taş bir çeş-
me yaptırılmış ve kitabesi buraya konulmuş-
tur. Çeşmeye memba suyu kaybolduğundan, 
şehir şebekesinden su bağlanmıştır. Kitabesi 
birinci  derecede  tarihi  önem  taşımaktadır 
(Albayrak, 1998: 44).
II. İskender Paşa Çeşmesi (H. 930-M. 1523)
İkinci  İskender  Paşa  Çeşmesi,  Pazarkapı 
Mahallesi,  Hatip  Cami  Sokak’ta,  caminin 
karşısında duvara yapışık olarak yaptırılmış-
tır. Yol seviyesinin altında kalmış olan çeşme, 
düz cephelidir ve iki kademeli saçağı bulun-
maktadır.
Günümüzde  suyu  akmayan  çeşmenin 
57x41cm.  boyutlarında  mermer  üzerine 
sülüsle  yazılı  bir  kitabesi  bulunmaktadır 
(Yüksel, 2010: 145).
Kitabenin ilk üç satırı Arapça, son satırı ise 
Farsça ve Arapçadır. Dördüncü satırın ikinci 
bölümünde  çeşmenin  yapılış  tarihi  Ebcedle 
ve tam tarihle verilmiştir. “Sekahum şaraben 
tahur” sözünün harflerinin Ebcedle sayı de-
ğerlerinin toplamı 930 rakamını vermektedir 
ve  kitabenin  altında  bu  rakam  ayrıca  veril-
miştir (Yüksel, 2010: 146).
III. İskender Paşa Çeşmesi (H. 965/960- M. 
1557/1558  1552/1553)
Bu çeşme, Pazarkapı Mahallesi Sandıkçıoğlu 
Sokakta  bir  evin  duvarına  yapışık  olarak 
bulunmaktadır.  Eserin;    İskender  Paşa’nın 
ölümünden sonra, akrabaları tarafından yap-
tırıldığı  söylense  de  bu  konuda  kesin  bir 
kaynağa rastlanamamıştır (Horuloğlu, 1983: 
130; Yücel, 1988: 70). Düz bir cephe üzerine 
üçgen alınlıktan ibaret olan çeşme 19. yy.da 
yıkılıp yeniden yapılmıştır. Çeşmenin alınlı-
ğında iki satır talik yazıyla yazılmış kitabe-
si  bulunmaktadır.  Yüksel’in  kitabe  ile  ilgili 
verdiği ayrıntılar şöyledir: “Kitabenin ikinci 
satırındaki  ‘İskender’  kelimesi,  Edhem’in 
tespitinde  ‘elifsiz’;  ‘Liva’  kelimesi  ise  ‘ya’ 
yerine ‘hemze’ ile yazılmıştır. Doğrusu kita-
benin metninde görüldüğü gibi bizim yuka-
rıda metnini verdiğimiz şekildedir.” (Yüksel, 
2010: 147).
Edhem de, makalesinde çeşme ile ilgili daha 
değişik şu bilgiyi vererek, kitabe ve çeşmenin 
banisi hakkında şöyle söylemektedir: “Aşağı 
Hisar’da Pazar Kapısı dahilinde bir çeşmenin 
ta’lik hattı ile muharrer kitabesidir. 965 tarihi 
birinci satır ile ikinci satır arasında mevzun-
dur.  O  asırda  (5)  rakamı  bazen  sıfır  olarak 
müstağmel  olduğundan  tarihin  960  olması 
dahi  muhtemeldir.  Bu  çeşmenin  banisi  olan 
Mirliva  İskender,  evvelce  birkaç  kitabede 
ismini  gördüğümüz  ve  940  (1533)’da  vefat 
eden İskender Paşa olmayıp, bunun gayrı bir 
zat olması iktiza eder.” (Edhem, 2001: 352).
Kaynak  suyu  kurumuş  olan  çeşme,  tamir 
edilerek  şehir  şebeke  suyuna  bağlanmıştır 
(Albayrak, 1999: 54).

---

MTD
www.mtddergisi.com
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
Ocak  /  Şubat / Mart  / Nisan  2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar 
INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE
January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring
ID:166 K:271
ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880
 (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
(Marka Patent No / Trademark
(2015/04018 – 2015/GE/17595)
281
ULUSLARARASI HAKEMLİ
TASARIM MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED
JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE
PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
İskender Paşa Hamamı (H. 937- M. 1531)
İskender Paşa Hamamı hakkında Karpuz şu 
bilgiyi vermektedir: “Çarşı Camisi’nin güney 
batı yakınında yer alır. Hamamın adı, İskender 
Paşa’nın H. 937 (M. 1531) tarihli vakfiyesin-
de geçmektedir. Hamamın İskender Paşa’nın 
üçüncü  Trabzon  valiliği  döneminde  (1521-
1523)  yapılmış  olduğunu  tahmin  edebiliriz. 
Ancak yapının planındaki farklılık, kadınlar 
ve  erkekler  kısımlarının  duvar  işçiliğindeki 
uyumsuzluk tarihlendirme konusunda şüphe 
yaratmaktadır. Belki de hamamın bir bölümü 
buradaki  bir  kilisenin  üzerine  kurulmuştur.” 
(Kapruz, 1989: 119).
Çifte hamam olarak inşa edilmiş ve korunmuş 
olan yapının 1889, 1938, 1981 yıllarında et-
raflıca onarıldığı bilinmektedir. Halen kulla-
nılmakta olan hamamın erkekler kısmına ku-
zey tarafına düşen Paşa Hamam Sokağı’ndan, 
kuzeyden girilmektedir. Girişte bulunan kare 
planlı soyunmalık bölümü kısmen eski hali-
ni korumuştur. Yüksek kasnaklı sekizgen bir 
feneri bulunmaktadır. Bu bölümden doğuda-
ki beşik tonozla örtülü açık ebatlı soğukluk 
kısmına geçilmektedir. Bu kısmın doğusuna 
hela yerleştirilmiştir. Beşik tonozla örtülmüş 
bir mekan olan sıcaklık, dikdörtgen planlıdır. 
Eski  eser  fişinde  dört  köşesinde  dört  halvet 
gösterilmiş fakat duvarla örtülmüş bu halvet-
ler kaldırılmıştır. Tonozun üzerinden açılmış 
olan iki ışık kubbeciği ile sıcaklığın aydınla-
tılması sağlanmıştır.
Kadınlar  kısmına  güneyden  girilmektedir. 
Fenerli soyunmalık kısmından, küçük bir so-
ğukluk kısmına ulaşılmaktadır. Sıcaklık kıs-
mı  birbirine  bağlanmış  olan  kare  planlı  iki 
hücreden meydana gelmiştir (Karpuz, 1989: 
119).
Sekizgen,  kiremitle  kaplı  çatının  altında  es-
kiden kara taşlı şadırvanı bulunmaktaydı. Şu 
anda  yerinde  fıskiyeli  bir  havuz  bulunmak-
tadır. Hamamın içinde ve güney bölümünde 
su deposu yer almaktadır. Kitabesi olmayan 
hamamın  kuzey  cephesindeki  giriş  kapısı-
nın üzerinde Maşallah yazısı bulunmaktadır 
(Yüksel, 2010: 119).
Çelebi  hamamdan  şöyle  bahsetmektedir: 
“İskender Paşa Hamamı çifte ve gayet mufer-
rih  (ferahlık  veren)  bir  hamamdır.”  (Çelebi, 
2011: 90).
İskender Paşa Mezarı (H. 940- M. 1533)
Dört  dönem  Trabzon  valiliği  yapmış  ve 
çok  değerli  hizmetler  vermiş  olan  İskender 
Paşa, 1533 yılında vali iken ölünce, kendisi-
ni  yaptırdığı  ve  adını  taşıyan  İskender  Paşa 
Camisi’nin batı tarafında bulunan haziredeki 
mezarlığa defnedilmiştir (Şekil 3). 
Sandukalı, baş ve ayak şahideleri mermerden 
olan mezar, hazirenin ortasında bulunmakta-
dır (Albayrak, 1999: 59).

---