Iqtisadiyyatında "Maliyyə-kredit"

proqnozların  hazırlanması  qaydalarının,  onların  müəyyən 
ardıcıllığı, 
yaxud 
məntiqinin 
məcmusu 
daxildir. 
Proqnozlaşdırmanın 
əsas 
metodları 
ekspert 
qiymətləndirmələri, 
məntiqi 
və 
iqtisadi-riyazi 
modelləşdirmə, ekstrapolyasiya və interpolyasiya, normativ 
və proq- ram-məqsədli, statistik və analitik metodlardır. 
Proqram-məqsədli  metod  1990-cı  illərin  əvvəllərində 
qiymətli  kağızlar  bazarmm  inkişafının  proqnozlaşdırıl- 
masınm  əsas  metodlarından  biri  idi.  1990-cı  illərin  ikinci 
yarısında 
qiymətli 
kağızlar 
bazarının 
inkişafının 
proqnozlaşdınlmasında  xüsusi  çəkinin  çoxu  analitik  və 
ekspert  metodlarına,  xüsusən  onların  çoxnövlü-reytinq-  li 
proqnozuna məxsus idi. 
Müxtəlif  metodların  əsasını  müxtəlif  nəzəriyyələr, 
qiyməti  kağızlar  bazarının  inkişafının  konsepsiyaları  təşkil 
edir. 
Bir  çox  proqnozlaşdırma  metodlarından  qiymətli 
kağızlar  bazan  proqnozunun  müxtəlif  variantlarının 
hazırlanması  zəruriliyi,  optimal  proqnozun  seçilməsində 
müxtəlif  meyarların  mövcudluğundan  proqnozlaşdırma 
metodlarının  kombinasiyalarının  vacibliyi  meydana  çıxır. 
Proqnozlaşdırma məntiqi qiymətli kağızlar bazarının inkişaf 
proqnozlarının 
hazırlanması 
üsullarının 
müəyyən 
ardıcıllığını nəzərdə tutur. 
4.5.
 
QtYMƏTLt KAĞIZLAR BAZARI 
İNKİŞAFININ PROQNOZLAŞDIRILMASININ 
MÜXTƏLİF METODLARININ XÜSUSİYYƏTLƏRİ 
Qiymətli  kağızlar  bazarının  inkişafının  proqnozlaş- 
dırılmasının  çoxlu  sayda  müxtəlif  metodları  var;  bunlardan 
hər birinin də öz xüsusiyyətləri vardır. 
151 

---

Belə  ki,  ekspert  metodu-  ümumiləşdirilmiş  rəylərin 
(fikirlərin)  formalaşması  və  sistemləşdirilməsi  üçün  yüksək 
ixtisaslı  peşəkar-ekspertlərin  cəlb  edilməsinə  əsaslanır, 
analitik  metoda  ayn-ayn  elementlərdən  ibarət  olan  sistemli 
kompleks  təhlil  daxildir,  normativ  metod  ayn-ayn 
normativlərin  hazırlanması  əsasmda  qurulur,  imtiyazlı 
modelləşdirilməsi  -  məntiqi  modelləşdirmənin  mümkün 
nəticələrinin imitasiya modelləşdirilməsİndən baş verir. 
Qiymətli kağızlar bazan inkişafının proqnozlaşdırılması 
metodlannm müqayisəli xarakteristikası 
Metodun adı
 
Çıxış-informasiya
 
bazan
 
Həyata keçmənin 
üsulları və qəbulu
 
Axınna nəticənin forması
 
1. Ekspert
 
Ekspertlərin şəxsi rəyləri, 
kollektiv ekspert 
qiymətləndirmə
 
Sorğu, intervü, 
ankeüəşdirmə
 
Ekspert
 
qiymətləndirməsi
 
2. Analitik
 
Kütləvi informasiya 
vasitələrinin məlumatı, 
DQK komitəsinin 
hesabatı
 
Müqayisəli
 
təhlil
 
Anajitik hesabat
 
3. Tarixi analogiya
 
Tarixi məlumatlar
 
Analogiyalann
 
müəyyən
 
edilməsi
 
Qiymətli kağızlar 
bazannın inkişaf ssenarisi
 
4. tqtisadi-riyazi 
modellasdirmə
 
Fundamental təhlilin 
verilənləri
 
tqtuadMjrftzi aflhbğııı 
hesaba ö
 
Model
 
S. Statistika
 
Statistik hesabaUn 
verilənləri
 
Indckalərln,
 
karrciyaaiyanın
 
reqreaniyamn,
 
disperaiyaıun,
 
variasiyanın,
 
kovariaaiyaıun
 
indeludəri
 
Fond indeksləri, 
korrelyasiya- reqressiya 
asılılığı
 
6. Qrafik
 
Texniki təhlilin 
verilənləri
 
Qrafiklorin
 
qurulması
 
Trendlar
 
7. Proqram- məqsədli
 
Qiymadi kağızlar 
bazarının 
vəziyyəti haqqında Matiadka, 
ckäpert, analitik orqanlann 
verilənləri
 
Məqsədin müəyyən 
edilməsi, məqsəd 
aj^aciarı və ehtiyat 
ağaclarının quralmav
 
Proqram
 
152 

---

4,6.
 
QİYMƏTLİ KAĞIZLAR BAZARININ 
İNKİŞAFINI PROQNOZLAŞDIRDIQDA 
İSTİFADƏ OLUNAN MODELLƏR 
Proqnozlaşdırma  zamanı  müxtəlif  modellər  istifadə 
olunur  (birməhsullu  və  çoxməhsullu,  statik  və  dinamik, 
natural  və  dəyərli,  mikroiqtisadi  və  makroiqtisadi,  xətti  və 
xətsiz,  qlobal  və  lokal,  sahəvi  və  ərazi,  deskriptiv  və 
optimallaşdırılmış).  Optimizmləşdirmə  modeli  proq- 
nozlaşdırmada  daha  çox  əhəmiyyətə  malikdir  (ekstre-  mik 
modeli). Optimizmləşdirmə modelləri məhdudlaşdırılmadan 
əlavə, həmçinin funksional, yaxud optimal- laşma kriteriyası 
adlanan  xüsusi  növ  tənliklər  daxil  olan  tənliklər  sistemini 
özündə ifadə edir. Bu kriteriya- nm köməyi ilə hər hansı ən 
yaxşı göstərici üzrə məsələnin həlli tapılır. 
Proqnozlaşdırma metodu səbəb əlaqələrinə görə trend və 
təhlil  metodlarına  bölünür.  Trend  uzunmüddətli  tendensiya 
kimi  başa  düşülür.  Trend  metodları  qiymətli  kağızlar 
bazarının passiv genetik inkişaf proqnozuna əsaslanır. Səbəb 
əlaqələrinin  təhlil  metodları  isə  məqsədli,  yaxud  şərti 
proqnozlara əsaslanır. 
Məntiqi  modelləşdirmənin  metodları  başlıca  olaraq, 
proqnozlaşdırılacaq  obyektin  inkişafını  keyfiyyətli  təsvir 
etmək üçün istifadə edilir. Onlar qiymətli kağızlar bazarının 
inkişafının  ümumi  qanunauyğunluqlarından  törənir  və 
başlıca  olaraq,  perspektiv  inkişafın  və  əsas  istiqamətlərin, 
həmçinin  onların  həlli  üçün  ardıcıl  olan  daha  zəruri 
uzunmüddətli problemləri seçib ayırmaq məqsədləri vardır. 
Məntiqi modelləşməyə bunlar daxildir: 
1)  hadisələrin  ardıcıllığınm  təsviri,  qərarların  şərtləri, 
qarşılıqlı əlaqəsi və əhəmiyyətindən ibarət ssenarilərin 
153 

---