Iqtisadiyyatında "Maliyyə-kredit"
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
Qızıl standartının ən böyük çatışmazlığı ondan ibarətdir ki, ölkə tam məşğulluğu təmin etmək üçün müstəqil daxili valyuta siyasəti yürüdə bilmir. Hətta qısamüddətli kapital yerləşdirmələrinin belə qızıl axmma təsiri nəticəsində bu siyasət zəifləyə bilər. Daha vacib olam isə budur ki, əgər xaricdə işsizlik varsa, ölkənin ixrac mallarına aşağı düşmüş tələb tədiyyə balansı kəsirləri nəticəsində qızılın ölkədən çıxmasına səbəb olur. Beləliklə, defilyasiya süni şəkildə ölkə daxilində həyata keçirilir və bu da işsizliyə gətirib çıxarır. Beynəlxalq Valyuta Sisteminin ikinci mərhələsi 1944-cü ildən başlanılır. Belə ki, həmin ildə ABŞ-ın Bretton-Vuds şəhərində III Beynəlxalq Valyuta Konfransı keçirilir. Konfransın əsas prinsipləri aşağıdakılar olmuşdur: 1. Qızıl-Valyuta standartının ABŞ dolları əsasında müəyyən edilməsi. 2. Qızılın ehtiyat valyuta kimi yığılması. 3. Məzənnələrarası valyuta tənzimlənməsi ABŞ dolları əsasında müəyyən edilir. 4. İlk dəfə beynəlxalq valyuta-kredit təşkilatlan yarandı (Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) və Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf Bankı). Bretton- Vuds sistemi ABŞ dollarına və onun vasitəsilə, dolayı yolla qızıla tabe valyuta sistemidir. Bu konfrans keçiriləndən sonra funt sterlinq zonası tamamilə dağıldı. Sistemə daxil olan ölkə pulunun dəyərini sabit bir məzənnə ilə ABŞ dollarına bağlayır. Milli pulun bu sabit dollar məzəıməsinə “dollar pariteti” deyilirdi. ABŞ isə, dolların dəyərini 1 unsiya qızıl 35 dollara sabit qiymətlə ölçmüşdü. ABŞ dolların daha hegomon mövqeyinə malik olması üçün məhdudiyyətsiz və sərbəst 173 şəkildə dolların qızıla alınıb-satılmasını tətbiq edir. Yəni, istənilən xarici dövlət və eləcə də, ABŞ vətəndaşları öz sərəncamlarında olan dollar ehtiyatı ilə ABŞ- dan istənilən qədər qızıl almaq və yaxud alınmış qızılı yenidən dollara satmaq hüquqi qazanırlar. Sistemə görə, hər bir ölkə milli pulunun valyuta ba- zanndakı dollar ətrafında + 1% çərçivəsində üzməsinə icazə verə bilərdi. Daha yüksək dəyişikliklərə qarşı isə, mərkəzi bank bazara dollar vasitəsilə müdaxilə etməli idi. Buna baxmayaraq, tədiyyə balansında əsaslı bir tarazlıq olardısa BVF-nun razılığı ilə üzv ölkələrə milli valyutalarmı dollara görə devilvasiya etmə səlahiyyəti verilmişdi. Dollar bütün digər valyutaların ona tabe olduğu bir “dəyər standartı” olmuşdu. Bütün beynəlxalq ödəmələr dollarla ölçülürdü. Digər cəhətdən mərkəzi banklar məzənnələri sabit saxlamaq üçün bazara dollar alqı-sat- qısı ilə müdaxilə edirdi. Buna görə də ölkələr mərkəzi banklarındakı ehtiyatlanm dollarla saxlayırdılar. Beləcə dollar eyni zamanda bir “ehtiyat pul” statusuna malik oldu. Burada bir şeyi qeyd etmək lazımdır ki, xarici ehtiyatların dollarla saxlanılması sistemin ən zəif cəhətlərindən biri idi. Çünki başqa ölkələrin dollar ehtiyatı toplanması ABŞ-ın saldosunun mənfi olmaması nəticəsində ola bilərdi. ABŞ-ın belə vəziyyətlərdəki tək öhdəhyi, Özünə təklif edilən bu dolları qızıla dəyişdirməkdən ibarət idi. Amma ABŞ-dakı tədiyyə balansı kəsirinin böyüməsi, başqa sözlə xarici ölkələrin mərkəzi banklarında toplanan dolların ABŞ-ın ümumi qızıl ehtiyatlarından çox olması bir gün dollann konversiyasına son qoya bilərdi və belə də oldu. 174 Getdikcə ABŞ-m tədiyə balansının kəsirinin böyüməsi ilə yanaşı dollara qarşı olan etimad göstəricisi azalmağa başladı. 1960-cı illərin əvvəllərində spekul- yantlar xaricdəki dollar ehtiyatlarımn ABŞ-ın qızıl ehtiyatlarını aşdığını görərək dollardan qaçıb qızıla hücum etməyə başladılar. Bundan sonra 1960-cı üin yanvar ayında ABŞ və digər sənayeləşmiş Ölkələrin iştirakı ilə London Qızıl Fondu quruldu. Onun vəzifəsi London bazarında spekulyativ tələbi qarşılamaq üçün İngiltərə Mərkəzi Bankına qızıl satışlarında kömək etmək idi. Yəni xüsusilə ABŞ rəsmi ehtiyatlardan özəl spekulya- torlara qızıl sataraq qızılın bazar qiymətini 1 unsiya üçün 35 dollar nisbətində sabit saxlamaq istəyirdi. Ancaq ABŞ-ın rəsmi qızıl ehtiyatlarmdakı böyük azalmaya baxmayaraq spekulyasiyanın dayanmaması nəticəsində 1968-cı ildə London Qızıl Fondu dağıldı. Maraqlı olan məqamlardan biri budur ki, ABŞ pulunu başqa bir ölkənin valyutası ilə ölçmədiyi üçün dol- larj özbaşına devalvasiya edə bilmirdi. Başqa ölkələr pullarım revalvasiya etdikləri zaman dollar dolayı yolla devalvasiya edilirdi. Bu baxımdan ABŞ tədiyyə balansı müsbət saldolu olan Almaniya və Yaponiya kimi Ölkələrdən pullarının dollara qarşı revalvasiya edilrhəsini istəyirdi. Onlar da bu əməliyyatlardan zərər görə biləcək ixracatçı və idxa- lata rəqib sənayeçilərin təzyiqlərinə görə buna yanaşmırdılar. Bütün bu proseslərin qarşısmı almaq məqsədilə ABŞ prezidenti Nikson 1971-ci ildə dolların qızıl konversiyasını dayandırdı və dollar böyük valyutalar qarşısında orta hesabla 9% devalvasiya edildi. Qızılın rəsmi qiyməti 35 dollardan 38 dollara yüksəldi. Başqa bir dəyişiklik isə ondan ibarət oldu ki, milli pulun dollar 175 Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|