Iqtisadiyyatında "Maliyyə-kredit"

qiyməti  ətrafındakı  üzmə  intervalı  +  1%-dən  +2,25%-ə 
yüksəldi.  Lakin  1973-cü  ilin  fevral  ayında  dollar  yenə  də 
spekulyativ təzyiqə uğradı və bunun nəticəsində qızılın rəsmi 
qiyməti 38 dollardan 42,2 dollara yüksəldi. 
Spekulyasiyanın  yenə  də  dayanmaması  nəticəsində 
1973-cü  ilin  mart  ayının  əvvəllərində  Avropanın  valyuta 
bazarları iki həftəlik müddətə bağlandı. 16 mart 1973-cü ildə 
Avropa  Birliyi  Ölkələrinin  qəbul  eldikləri  qərara  əsasən, 
bundan  sonra  bu  Ölkələr  pullarını  sabit  məzənnələrlə 
bir-birinə  bağlayır  və  dollar  qarşısında  isə  ayrı-ayrı  sərbəst 
üzmə icazəsi verilirdi. 
Nəhayət,  1976-78-ci  illərdə Yamaykada  IV  Beynəlxalq 
Valyuta  Konfransı  keçirilir  və  bütün  dövlətlərə  tövsiyə 
olunur ki, artıq onlar öz milli valyutalarının qızıl məzmunlu 
praktikasından imtina edə bilərlər. Beləliklə də, bütün valyuta 
məzənnələri  sərbəstləşdi.  Eyni  zamanda,  bütün  Ölkələrə 
icazə  verildi  ki,  müəyyən  prinsiplərə  əməl  etmək  şərti  ilə 
onlar istənilən məzənnə sistemini qəbul edə bilər. 
Hal-hazırda  heç  bir  dövlət  öz  milli  valyutasının  qızıl 
məzmununu müəyyən etmir. Qızıl ehtiyatları sərbəst dönərli 
valyuta kimi hər bir dövlətin mərkəzi bankının ehtiyatlarının 
tərkib hissəsini təşkil edir. 
5.10.
 
VALYUTA StYASƏTİNİN 
FORMALARI VƏ METODLARI 
Valyuta siyasətinin aşağıdakı əsas formaları mövcuddur; 
1.
 
Diskont siyasəti. 
2.
 
Valyuta siyasəti. 
Valyuta siyasətinə aşağıdakılar daxildir: 
-valyuta intervensiyası (müdaxiləsi); 
176 

---

-valyuta ehtiyatlarının diversifikasiyası (çoxşaxə- 
liiiyi); 
-valyuta məhdudlaşdırmaları; 
-valyuta dönərli liyi dərəcəsinin tənzimlənməsi; -valyuta 
məzənnəsi rejimi; 
-devalvasiya; 
-revalvasiya. 
Diskont  (uçot)  siyasəti-Mərkəzi  Bank  tərəfindən  uçot 
faizinin  dəyişdirilməsi  hesabına  valyuta  məzənnəsinin  və 
tədiyyə  balansının  tənzimlənməsinə  əsaslanır.  Bunun 
nəticəsində  ölkə  daxilində  kapital  axınına,  pul  kütləsinə  və 
məcmu tələbə təsir etmək olur. Diskont siyasəti ölkədə kredit 
həcminə, inflyasiya səviyyəsinə, tədiyyə balansı vəziyyətinə, 
valyuta  məzənnəsinə  və  bütün  bunların  nəticəsində 
iqtisadiyyata  təsir  göstərmək  məqsədilə  uçot  dərəcəsinin 
rəsmi  aşağı  salınması  və  ya  yüksəldilməsi  yolu  ilə  həyata 
keçirilir. Uçot dərəcəsinin dəyişdirilməsi milli iqtisadiyyatda 
faiz  dərəcələrinin  ümumi  səviyyəsinə  təsir  göstərir.  Faiz 
dərəcələrinin  enib-qalxması,  ölkələr  arasında  sərmayənin 
hərəkət  istiqamətini  müəyyən  etmək  son  nəticədə  milli 
valyutaların  məzənnələrinin  dəyişilməsinə  gətirib  çıxarır. 
Faiz dərəcələrinin rəsmi yüksəldilməsi pul kütləsi və kredit 
həcminin 
məhdudlaşdırılması, 
tədiyə 
balansının 
yaxşılaşdırılması üçün xarici kapitalın (qısamüddətli) ölkəyə 
axının  stimullaşdırılması,  valyuta  ehtiyaclarının  qorunması 
və  valyuta  məzənnəsinin  dəstəklənməsi  məqsədini  güdür. 
Uçot faizini azaldanda milli və xarici kapitalın çəkilməsi baş 
verir.  Bu  da  tədiyə  balansının  aktiv  saldosunu  və  milli 
valyutanın məzənnəsini aşağı salır. 
Müasir  şəraitdə  diskont  siyasətinin  səmərəliliyi 
azalmışdır. Bu hər şeydən əvvəl  daxili  və xarici  məqsədlər 
arasında olan ziddiyətlərlə əlaqədardır. Əgər faiz dərə 
177 

---

cəsinin  aşağı  salınması  hesabına  rəqabətdə  canlanma  baş 
verirsə,  bu  tədiyyə  balansına  mənfi  təsir  (əgər  kapitalın 
çəkilməsi  baş  verirsə)  göstərir.  Tədiyyə  balansının 
yaxşılaşdırılması  məqsədilə  uçot  faizinin  qaldırılması 
durğunluq  dövründə  ölkə  iqtisadiyyatına  mənfi  təsir  edir. 
Diskont  siyasətinin  nəticə  verməsi  ölkəyə  xarici  kapitalın 
axınından  asılıdır.  Lakin  qeyri-sabitlik  şəraitində  faiz 
dərəcələrinin aşağı və ya yuxarı qaldırılması heç də həmişə 
kapital hərəkətini müəyyən etmir. Aparıcı dövlətlərin diskont 
siyasəti bəzən rəqib dövlətlərin vəziyyətinə mənfi təsir edir, 
çünki  onlar  milli  mənafeyə  uyğun  olub-olmamasından  asılı 
olmayaraq, 
aparıcı 
dövlətlərin 
yeritdiyi 
siyasətə 
uyğunlaşmağa məcbur olurlar. Faiz dərəcələri “müharibələri” 
bu baza əsasında yaranır. 
Valyuta  siyasəti  -  dövlət  orqanları  tərəfindən  valyuta 
bazarına  müdaxilə  etməklə  xarici  valyutaların  alı- 
nıb-satılması yolu ilə milli valyutanın məzənnəsinə təsir etmə 
üsuludur.  Milli  valyutanm  məzənnəsinin  yüksəldilməsi 
məqsədilə mərkəzi bank xarici valyutanı satır, aşağı salmaq 
məqsədilə  isə  milli  valyutanı  satır.  Deviz  siyasəti  başlıca 
olaraq  göstərilən  valyuta  müdaxiləsi  şəklində,  yəni  milli 
valyuta  məzənnəsini  tənzimləmək  üçün  xarici  valyutanm 
alınıb=satılması  əməliyyatları  ilə  həyata  keçirilir.  Bu 
əməliyyatın  əsas  fərqləndirici  cəhəti  tətbiq  edildiyi  qısa 
müddət ərzində iri miqyası olmalıdır. 
5.11.
 
VALYUTA İNTERVENSİYASI 
ƏMƏLİYYATI 
Valyuta  müdaxiləsi  (intervensiyası)  rəsmi  qızıl-valyuta 
ehtiyatları  hesabına  və  ya  banklararası  müqaviləyə  əsasən 
mərkəzi bankın qısamüddətli kreditləri 
178 

---

hesabına  baş  verir  və  ya  həyata  keçirilir.  Qızıl  monome- 
talizminin ləğv edilməsindən sonra valyuta müdaxiləsi geniş 
vüsət  aldı.  1929-1933  dünya  iqtisadiyyatı  böhranı  illərində 
mərkəzi banklar valyuta dempinqinə təsir göstərmək üçün öz 
milli  valyutalarının  məzənnələrini  aşağı  salmaq  məqsədilə 
valyuta müdaxiləsindən istifadə etdilər. 
Valyuta  müdaxiləsi  üçün  bazanı  1930-cu  illərdə  ABŞ, 
Böyük  Britaniya,  Fransa,  İtaliya,  Kanada  və  digər  ölkələr 
“Valyuta Sabitləşdirmə Fondu” yaratmaqla həyata keçirdilər. 
70-ci  illərin  ortalarından  bir  sıra  Ölkələrin  mərkəzi 
banklan  tərəfindən  kollektiv  valyuta  müdaxiləsi  həyata 
keçirilir.  1974-ci  ilin  mart  ayında  ABŞ,  Almaniya,  İsveçrə 
(sonra Fransa da onlara birləşdi) tərəfindən kollektiv valyuta 
müdaxiləsi  haqqında  Bazel  sazişi  bağlandı.  Rambuye 
müşavirəsində  (1975-ci  il)  altı  ölkə  başçıları  birgə  valyuta 
siyasəti və qarşılıqlı dəstəklənmə haqqında razılığa gəldilər. 
1975-ci  ilin  dekabrından  isə  “on  ölkə  qrupu”  “svop” 
razılaşması əsasında birgə valyuta müdaxiləsini tətbiq etdilər. 
1985-ci  ildən  etibarən  isə  beş  inkişaf  etitıiş  ölkənin  aparıcı 
valyutaların  məzənnələrini  tənzimləmək  məqsədilə  dövri 
olaraq birgə valyuta müdaxiləsini həyata keçirirlər. 
Valyuta  müdaxiləsinə  çəkilən  külli  miqdarda  məsrəflər 
məzənnə 
formalaşdıran 
bazar 
amilləri 
dövlət 
tənzimlənməsindən  güclü  olduqda  sabitliyi  heç  də  həmişə 
təmin  etmir.  Məsələn,  Yaponiya  Mərkəzi  Bankı  1998-ci  il 
aprel  ayında  öz  valyuta  məzənnəsinin  aşağı  düşməsinin 
qarşısını  almaq  üçün  valyuta  ehtiyatlarının  10%-  ni  (21 
milyajd  ABŞ  dolları)  valyuta  bazarında  satdı.  Lakin 
məzənnənin aşağı düşməsinin qarşısını ala bilmədi. 
179 

---