İRƏvan türkləRİNİN ƏDƏBİ MƏtbuat abiDƏSİ
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- . “Məsləkimizə müvafiğ və millətimizə mənfəətli olan hər cür
4 Müəllif göstərir ki, bütün şüurlu həyatını doğma xalqının azadlıq hərəkatına, maarifinə, mədəniyyətinə, incəsənətinə sərf edən C. Əsgərzadə öz dövrünün ziddiyyətlərindən baş çıxartmaqla, ədəbi fəaliyyətini xalqının gələcəyi naminə mütərəqqi amallara yönəltməyi, yaradıcılığında irəli sürdüyü, geniş kütlələrə təlqin etmək istədiyi vacib məsələləri işıqlandırsın. Bunun üçün İrəvanda türk dilində çıxan ilk mətbuat abidəsi “Lək-lək”in redaktoru olması, bu məcmuəni “Molla Nəsrəddin” jurnalının ənənələrinə sadiq olan bir tribunaya çüvirmək missiyası onun öhdəsinə düşmüşdü. “Lək- lək”in xalq qarşısındakı xidmətlərinin tarixi əhəmiyyətindən, ictimai-siyasi mahiyyətindən söhbət açan Z. Əkbərov yazır: “Lək-lək” nəşr olunduğu müddətdə Azərbaycan ictimai-siyasi və ədəbi fikrin inkişafına müəyyən kömək göstərmiş, azadlıq, tərəqqi və demokratiya ideyalarına xidmət etmişdir. Məcmuə ictimai-satirik və yumor dili ilə siyasi irticanı, geriliyi, ətaləti, cəhaləti özünə tənqid hədəfi seçmişdir. O, anlaşıqlıə dili və demokratik məzmunu sayəsində Zaqafqaziyada , ümumən Qafqazda olan azərbaycanlılar içərisində çox yayılmış nəşrlərdən biri olmuşdur” *
Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, görkəmli tarixçi-alim, yorulmaz tədqiqatçı, Qərbi Azərbaycan ədəbi mühitinin çoxlarımıza istənilən səviyyədə bəlli olmayan müəyyən məqamlarına arayıb-axtardığı arxiv sənədlərindən aydınlıq gətirən İsrafil Məmmədov özünün bu yaxınlarda ictimai fikir tariximizin qəribsəyən üfiqləri seriyasından işıq üzü görən “İrəvan dəftəri” kitabının təkrar nəşri ilə oxucularımıza daha maraqlı məqamları xatırladır. Müəllif burada “İrəvanda Azərbaycan mətbuatı”, “Kitab nəşri”, “Dövri mətbuat”, “Molla Nəsrəddin” və ermənistan, “Lək-lək”, “Bürhani-həqiqət” məcmuələri başlıqları altında XİX əsrin sonu və XX əsrin başlanğıcında İrəvanda baş verən ictimai-siyasi olayların xronologiyasını vermişdir. Həmçinin o zamankı dünyada hökm sürən hərki-hərkiliyi, dini-xurafat buxovunda əzab çəkənlərin çıxılmaz vəziyyətini, “möminlərə” pənah gətirənlərin acı taleyinə, gedən proseslərə biganə qalan şəhvət düşgünlərinin heysiyyatsızlığını oxuculara çatdıran, bu eybəcərlikləri satira atəşinə tutan ədəbi-bədii materialları ümumiləşdirməklə həmin məcmuələrdə öz əksini tapan konkret faktlarla səciyyəvi təhlillər vermişdir.
redaksiyanın yerləşdiyi ünvanı bildirilir. “Məsləkimizə müvafiğ və millətimizə mənfəətli olan hər cür xəbər təhrirat üçün məcmuəmuzin səhifələri açığdır. İmzasız yazılar dərc olunmadıyı kibi marğasız gondərilən məktublar da ğəbul olunmaz. Yazılar açığ türk dilində olmalıdır. Adres dəgişdirənlər yeddi ədədini ğəpiklik marğa göndərməlidir. Dərc olunmayan yazılar əldə olunmaz.”cümlələri ilə məcmənin məqsəd və məramı oxucuların diqqətinə çatdırılır. Məcmuə fəaliyyətə başladığı andan onun ətrafında cəmləşən qələm sahibləri “Milla Nəsrəddin” ənənələrinə sadiqliklərini nümayiş etdirməyə böyük səylə yanaşırdılar. Tədqiqatçı alim İslam Ağayev mətbuat və publisistika problemlərindən apardığı elmi araşdırmalarında göstərir ki, “Molla Nəsrəddin” jurnalı Əliqulu Qəmküsarın (1880-1919) redaktorluğu ilə daha geniş ədəbi mübarizə cəbhəsi yaratdığı bir zamanda jurnalın səhifələrində Əli Rza Şamçızadə(Dabanı çatdağ xala) Gəncədən, Cabbar Əsgərzadə (Aciz) İrəvandan, Salman Mümtaz Əsgərov (Xortdan bəy) Aşqabatdan, Zeynal Məmmədov (Səffəl) Təbrizdən, Sabit Manafzadə ( Dastançı) Aşqabaddan, Əli Nəzmi (Məşədi Sicimqulu) Gəncədən, Məhəmmədəli Sidqi Bakıdan jurnala yazırdılar. “Məlik Naqqal” imzası 1914-cü ildə mollanəsrəddinçi şair və publisist Cabbar Əsgərzadə Acizin redaktorluğu ilə İrəvanda çıxan “Leylək” jurnalında təsadüf edilir. Sual olunur, 1914-cü ildə Tiflisdə dərc edilən“Molla Nəsrəddin” jurnalının redaktoru Qəmküsar ilə İrəvanda çıxan “Leylək” arasında hansı cəhətdən əlaqə ola bilərdi? Bu suala cavab vermək üçün, hər şeydən əvvəl, “Leylək” redaktorunun şəxsiyyətinə diqqət yetirilməlidir. Çünki, “Leylək”in redaktoru Cabbar Əsgərzadə “Molla Nəsrəddin”inin köhnə əməkdaşlarından idi. O öz jurnalına dostlarını dəvət edə bilərdi. Bu məcmuələrdə M.S.Ordubadi (Hərdəmxəyal), Qəmküsar (Məlik Naqqal) imzaları ilə çıxış etmişdilər. 1 Söz yox ki, məcmuələrdə müxtəlif imzalarla çıxış edən çoxsaylı qələm sahibləri ictimai- siyasi və mədəni həyatda baş verən hadisələrə həssaslıq göstərir, hamı üçün maraqlı və aktual olan həyat həqiqətlərini əks etdirən müxtəlif məzmunlu şeirləri, hikmətli sözləri, İrəvan, Ordubad, Gəncə, Mərənd, İstanbul, Təbriz, Tiflis və digər şəhərlərdən əldə olunan xəbərləri və felyeton əvəzi yazıları
* Zahid Əkbərov, “Cabbar Bağçaban”, “Yazıçı” Nəşriyyatı, Bakı, 1991. 1 İslam Ağayev. “Ədəbiyyat, mətbuat və publisistika problemləri”, səhifə 427, 447.Bakı, “Elm”, 2008. 5 maraq dairəsində saxlamaqla məcmuənin səhifələrini daha oxunaqlı etməkdə bütün imkanlardan istifadə edirdilər. Məcmuə fəaliyyətə başladığı andan onun ətrafında cəmləşən qələm sahibləri “Milla Nəsrəddin” ənənələrinə sadiqliklərini nümayiş etdirməyə böyük səylə yanaşırdılar. Onlar ictimai-siyasi və mədəni həyatda baş verən hadisələrə həssaslıq göstərir, hamı üçün maraqlı və aktual olan həyat həqiqətlərini əks etdirən müxtəlif məzmunlu şeirləri, hikmətli sözləri, İrəvan, Ordubad, Gəncə, Mərənd, İstanbul, Təbriz, Tiflis və digər şəhərlərdən əldə olunan xəbərləri və felyeton əvəzi yazıları maraq dairəsində saxlamaqla məcmuənin səhifələrini daha oxunaqlı etməkdə bütün imkanlardan istifadə edirdilər. Jurnalın səhifələrində mollanəsrəddinçi yazıçılardan C. Əsgərzadə Aciz( Lək-lək, Müqəllid və s), Əli Məhzun Rəhimov(Yetim cücə), M.S.Ordubadi(Hərdəmxəyal), M.Mir Fətullayev və başqaları iştirak etmişlər. Bədii cəhətdən müəyyən mənada bir qədər zəif çıxmasına baxmayaraq, “Lək-lək” oxucuların rəğbətini qazanmışdır. Sonuncu on ikinci nömrədə mündəricat verilməsə də, “Axtar” başlığı ilə “Lək-lək” in aqibəti barədə oxucular məlumatlandırılır. Qeyd olunur ki, bəzi səbəblərə görə məcmuənin bağlanacağı, müştərilərinə onun əvəzinə daha mükəmməl, daha nəfs, daha parlaq və oxunaqlı “Çınqı” adlı satirik jurnal çıxacaqdır. Həmin yeni nəşr olunacaq “Çınqı” Əli Məhzun Hacı Zeynəlabdinzadə və “Lək-lək” müdirlərindən Hacı Əsgərzadənin təht müdiriyyətlərində olub, İrəvanın maarifpərvər cavanlarının maddi və mənəvi köməkliyi ilə nəşr olunacaqdır. Ancaq Marksizm-Leninizm İnstitutunun Ermənistan filialının partiya arxivindəki 4 nömrəli fondun 26-cı siyahısının 172 saylı işinin 10-13 vərəqlərində “Çınqı” adlı jurnalın nəşr edilmədiyi göstərilmişdir. “Lək-lək”in 10-cu nömrəsinə əlavə şəklində “Lək-lək” can verir” adlı uşaqlar üçün nəzmlə yazılmış alleqorik bir kitabça çap etmişdir. Həmin əsərdə müxtəlif sinif və təbəqələrin həyatına istehzalı nəzər salınmışdır. * Oğrular, damdələnlər, şərab içənlər, nəşəxorlar, qumarbazlar, yolkəsənlər, rəzalət bataqlığında çabalayanlar, zəhmətkeş insanların imkanlarını öz mənafeləri üçün hər an yararlananlar, ictimai-siyasi hadisələrin cəmiyyətdə doğurduğu əks-səda məcmuənin əsas mövzularındandır. “Molla Nəsrəddin” jurnalının ənənələrinə sadiq qalmaq yolunda mövcud imkanlarından qədərincə istifadə edən “Lək-lək”çilər sosial mənşəcə aşağı təbəqəyə mənsub olan sadə, kasıb, yoxsul, məzlum kütlələrə rəğbət bəsləməyin, tüfeylilərə qarşı barışmaz mövqedə dayanmağın mahiyyətini geniş xalq kütlələrinə çatdıran mütərəqqə ziyalılar olduğunu nümayiş etdirə bilmişilər. “Molla Nəsrəddin”də olduğu kimi, “Lək-lək”də də ən çox böyük əhəmiyyət və diqqət verilən məsələlər, ilk növbədə, müsəlman –islam dünyasındakı vəziyyət, çatışmazlıqlar, dövlətçilik sahəsindəki uyğunsuzluqlar, dini-xurafat, orucluq, məhərrəmlik ayinlərinə verilən rəvac, milli münasibətlərin kəskinləşməsi istiqamətində yeridilən siyasət, xeyriyəçilik, maarif, ədəbiyyat, qadınlara münasibət və bu kimi məsələlər öz həllini əsasən tapmışdı. “Molla Nəsrəddin” jurnalınım, “Əkinçi” qəzetinin yenidən bir bütöv halında transliterasiya edilməsi ədəbi publisistika sahəsində çöx böyük və həm də önəmli hadisələrdəndir. Şərqdə yayılan bu nüfuzlu mətbuat abidələrinin yenidən nəşri ənənəsinə sadiqlik nümunəsi kimi qədim Azərbaycan torpağı İrəvanda nəşr olunan “Lək-lək” məcmuəsinin indi nəzərdə tutulan nəşri Azərbaycanın ictimai-siyasi durumu baxımından bir mətbuat orqanı kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Mən “XİX - XX əsrlərdə Qərbi Azərbaycan ədəbi mühiti (1800-1920-ci illər) ” mövzusunda elmi-tədqiqat işinin ərsəyə gətirilməsi üçün filalogiya elmləri doktorları, professorlar – İsrafil Abbasovun və Şamil Vəliyevin məsləhətlərinə əsaslanaraq, lazım olan əsas ədəbi abidələr sırasında qədim İrəvan şəhərində 1914-cü ildə “Lyus” mətbəəsində Türk dilində nəşr olunan “Lək-lək” məcmuəsinin transliterasiya edilməsi kimi nəcib, həm də olduqca gərəkli bir işin icrasına əməli təşəbbüs edildi. Həmin məcmuənin nömrələrini olduğu kimi əks əlifbalı qrafikadan müasir latın qrafikasına transliterasiya edildiyini nəzərə alaraq, onun nəşrə hazırlanmasını məqsərə müvafiq sayılmışdır. Qeyd edilməlidir ki, “Lək-lək”in nəşr olunduğu dövrün ədəbi dil normalarına, üslubuna, yazılış qaydalarına xələl gətirilmədən verilməsinə böyük əhəmiyyət verilmişdir. Çünki, bu mətinlərin bir çoxunun yazılışında o zamanın dialekt və şivələrinin əks olunmasını nəzərə alaraq, onlara heç bir düzəliş edilmədən, gələcəkdə tədqiqatç araşdırmalarına zərurət yarana biləcəyi ehtimalının da daha çox olduğuna görə ifadə və cümlələrə toxunulmamış, olduğu kimi saxlanılmışdır. Lakin demək olar ki, bəzi məqamlar istisna edilməklə, mətnlərin əksəriyyəti və şeir nümunələri oxucular üçün həm yenidir,
*
1987, səh., 16,17.
Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|