İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 
70 
Mürəkkəb məsələlərin həll alqoritmini qurarkən 2 üsuldan istifadə edilir: yuxarıdan-
aşağı təhlil və aşağıdan-yuxarı sintez. Təhlil zamanı ümumidən xüsusiyə, sintez zamanı 
isə xüsusidən ümumiyə doğru hərəkət edilir. 
Obyekt-istinad  proqramlaşdırması  prosedur-istinad  və  verilən-istinad  metodlarını 
vahid  tam  halında  birləşdirir.  Burada  əsas  anlayış  sinif  anlayışıdır.  Hər  sinif  bir  real 
obyektin modeli olub, həmin obyekti təsvir edən məlumatları saxlayır və onların emalına 
icazə verir. Məsələn Verilən bazası üçün axtarış, əlavəetmə, dəyişdirmə və təqdimetmə 
kimi prosedurlarının hər biri bir obyektə verilən xassədir. 
Proqramlaşdırma  sistemi  dedikdə,  bir  və  ya  bir  neçə  proqramlaşırma  dilindən 
istifadə  etməklə  proqram  üzərində  aparılacaq  bütün  iş  mərhələlərinin  icrasına  imkan 
verən instrumental proqram vasitələri nəzərdə tutulur. 
Proqramlaşdırma sistemi aşağıdakıları əhatə edir: 
 
Proqram mətnini yazmaq və modifikasiya etmək üçün mətn redaktoru; 
 
Verilmiş dildə mətn translyatoru; 
 
Proqramı kompanovka edici; 
 
Proqramı icra edən; 
 
Standart prosedur və funksiyalar kitabxanası; 
 
Proqram sazlayıcı. 
Proqram  sazlanmasının  bütün  mərhələlərini  birləşdirən  proqram  kompleksinə 
proqramlaşdırma mühiti deyilir.  
Borland firmasının Turbo Pascal adlı proqramlaşdırma mühiti geniş yayılmışdır. 
 
5.4. Obyektyönümlü proqramlaşdırma 
5.4.1. Obyektyönümlü vizual proqramlaşdırmanın əsasları  
Visual  Basic  və  Visual  Basic  for  Applications  adlı  obyekt-istinad  proqramlaşdırma 
dillərində  yazılmış  proqram  əlavələri  obyektlərdən  qurulur.  Hazır  obyektlər  bir  proqram 
kitabxanası  təşkil  edir  ki,  həmin  kitabxana  sözügedən  proqramlaşdırma  sistemlərinin 
tərkibinə daxildir.  
Obyekt-istinad  proqramlaşdırma  sistemləri  hazırlanacaq  proqram  əlavəsinin  qrafik 
interfeysini yaratmağa, yəni prosesi vizuallaşdırmağa, gözlə görünən etməyə imkan verir. 

---

 
71 
Çünki  bu  sistemlər  özlərinin  dialoq  pəncərəsinin  köməyi  ilə  obyekt  yaratmağa  və  ona 
müəyyən xassələr verməyə imkan yaradır.  
Proqram  obyektlərinin  qarşılıqlı  fəaliyyəti  və  dəyişməsi  proqram  kodu  ilə  təsvir 
edilir.  Proqram  kodları  xətti,  budaqlanan  və  dövr  quruluşlarından  istifadə  edilməklə 
hazırlanır. Beləliklə, obyektlər həmin alqoritmik strukturların icraçısına çevrilirlər. 
 
5.4.2. Obyekt sinifləri, sinif nüsxələri və obyekt ailələri 
Obyekt-istinad  proqramlaşdırmasının  əsas  vahidi  proqram  obyektidir  ki,  bu  da 
obyektə aid verilənləri (xassələri) və həmin verilənlərin işlənməsi vasitələrini (metodları) 
özündə birləşdirir.  Obtekt – isim,  xassə  - sifət,  metod –  feil kimidir.  Proqram  obyektləri 
xassələrə malikdir, metodlardan istifadə edə bilir və hadisələrə reaksiya verir.  
Obyekt  sinifləri.  Obyekt  sinifləri  xassələr,  metodlar  və  hadisələr  yığımını  müəyyən 
edən şablonlardır. Obyektlər həmin şablonlar üzrə yaradılır. Visual Basic dilində proqram 
əlavəsinin  qrafik  interfeysini  reallaşdıran  obyekt  sinifləri  əsasdır.  VBA    dilində  yüzdən 
artıq müxtəlif obyekt siniflərindən istifadə edilir ki, bunlar da Windows&Office mühitində 
mövcuddur.  Hər  iki  dildə  əlavə  proqram  obyektləri  kitabxanalarını  və  proqramçının  özü 
tərəfindən yaradılmış obyekt siniflərini daxil etmək imkanı vardır. Hər bir obyektlər sinfi 
özünəməxsus  xassələr,  metodlar  və  hadisələr  yığımına  malikdir.  Məsələn,  Word  –də 
―sənəd‖ obyektlər sinfi mövcuddur ki, bu da aşağıdakı yığımları özündə birləşdirir: 
 
xassələr: ad (Name), tam ad (Full Name) və s; 
 
metodlar: sənədi: aç (Open), çap et (PrintOut), saxla (Save) və s; 
 
hadisələr:  sənədin  açılması  (Document_New()),  sənədin  bağlanması  (Docu-
ment_Close()) və s.  
Sinif nüsxələri. Obyekt sinifləri şablonu üzrə yaradılmış obyekt sinif nüsxəsi adlanır 
və  verilmiş  sinfə  aid  bütün  xassə,  metod  və  hadisə  yığınlarına  varis  olur.  Hər  bir  nüsxə 
verilmiş  sinif  üzrə  unikal  (təkrar  olunmayan)  ada  malik  olur.  Məsələn,  Document 
(―Azər.doc‖). 
Bütün  sinif  nüsxələri  eyni  xassələrə  malik  olsalar  da  xassələrinin  qiymətləri  fərqli 
olur.  Məsələn,  Word-də  Document  sinfinə  aid  olan  müxtəlif  disklərdə,  müxtəlif 
kataloqlarda, müxtəlif adlı bir neçə sənəd açılmış ola bilər: 
Obyektin adı 
Obyektin xassələri və onların qiymətləri 

---

 
72 
FullName (tam adı) 
Path (yol) 
Azər.doc 
C:\Kurs\Azər.doc 
C:\Kurs\ 
Azər.txt 
D:\ Azər.txt 
D:\ 
 
Göründüyü  kimi,  Azər.doc  C:  diskində,  Kurs  kataloqunda,  Azər.txt  obyekti  isə  D: 
diskində kök kataloqda yerləşir. 
Obyekt ailələri. Bir sinfə aid olan açılmış obyektlər bir ailə yaradır. Ailə  Documents 
() kimi işarə edilir. Ailədəki obyektə müraciət ad və ya indeks vasitəsilə həyata keçirilir. 
Adla müraciət: Documents (―Azər.doc‖) 
Sənədin  ayrılmış  fraqmentinə  daxil  olan  bütün  simvollar  (Selection  obyekti) 
Characters () ailəsinə daxildir. Simvola müraciət onun indeksi vasitəsi ilə həyata keçirilir: 
Characters (7). 
 
5.4.3. Obyektlər: xassələr, metodlar, hadisələr 
Obyektlərin xassələri (Properties). Hər bir obyekt müəyyən xassələr yığımına malik-
dir ki, bunların da başlanğıc qiymətlərini dialoq pəncərəsindən təyin etmək mümkündür.  
Xassənin qiymətini proqram kodunda da dəyişmək olar. Bunun üçün: Obyekt.Xassə = 
QiymətXassə  təlimatına  əməl  etmək  lazımdır.  Məsələn,  fərz  edək  ki,  mətnin  ayrılmış 
fraqmentində  (Selection  obyekti)  birinci  simvol  (Characters  (1)  obyekti)  yarımqalın 
olmalıdır,  yəni  Bold xassəsi verilməlidir.  Bold  xassəsi  verilərkən  xassənin  qiyməti  True, 
əks halda False olacaqdır. Simvola Bold xassəsinin verilməsi üçün: Selection.Characters 
(1). Bold = True yazmaq lazımdır. 
Adətən obyektin bir neçə xassəsi olur. With…End With təlimatından istifadə etməklə, 
obyektə bir neçə xassəni bir dəfəyə mənimsətmək olar. Bunu etmək üçün: 
With Obyekt 
.Xassə1 = QiymətXassə1 
.Xassə2 =  QiymətXassə2 
... 
.XassəN = QiymətXassəN 
End With  
yazmaq kifayətdir.  

---