106
barədəki informasiyadan daha vacibdir. Bu yanaşma fotoqrafiya və poliqrafiya (mətbəə)
şəkilləri üçün xarakterikdir.
Vektor redaktorları şəkilə aid verilənlərin təqdim edilməsi üsulu ilə fərqlənir. Burada
obyekt nöqtə deyil, xəttdir. Hər bir xətt 3-cü dərəcəli riyazi əyri kimi təsəvvür edilir və
düsturla ifadə olunur. Bu halda verilənlər yaddaşda az yer tutur. Lakin şəklin ekrana
çıxarılması mürəkkəb hesablamalar tələb etdiyindən güclü hesablayıcı sistemlərin olmasını
tələb edir. Bu yanaşma reklamların və nəşriyyat məhsullarının cildlərinin hazırlanmasında
geniş tətbiq edilir.
4.
Verilənlər bazasının idarə edilməsi sistemləri (VBİS-lər). Verilənlər bazası dedikdə,
cədvəl strukturları şəklində təşkil edilmiş iri verilənlər massivləri nəzərdə tutulur.
VBİS-in əsas funksiyaları aşağıdakılardan ibarətdir:
-boş VB strukturlarının yaradılması;
-verilənlərin strukturlara doldurulması və digər bazalarda olan cədvəllərdən
verilənlərin idxal edilməsi vasitələrinin mövcud olması;
-verilənlərə müraciət imkanı və axtarış və filtrasiya vasitələrinin mmövcud olması.
Şəbəkə texnologiyalarının geniş yayılması ilə bağlı olaraq müasir VBİS-lərdən
uzaqda (İnternet serverlərində) yerləşən paylanmış resurslarla işləmək imkanıın olması
tələb edilir.
5.
Elektron cədvəllər. Bunlar müxtəlif tip verilənlərin saxlanması və emalı üçün
vasitələr kompleksi təqdim edir. Əsas aksent verilənlərin dəyişdirilməsinə
yönəldilsə də ədədi verilənlər üzərində işləmək üçün geniş spektrdə vasitələrə
malikdir. Elektron cədvəllərin əsas xüsusiyyəti riyazi və ya məntiqi düsturlarla
verilmiş əlaqələndirilmiş yuvaların məzmununu avtomatik dəyişdirə bilməkdir.
Elektron cədvəllər mühasibat uçotunda, maliyyə və ticarət bazarlarının təhlilində, iri
həcmli
ədədi
verilənlərin
müntəzəm
təkrarlanan
hesablamalarının
avtomatlaşdırılmasında geniş tətbiq edilir.
6.
Avtomatlaşdırılmış layihələşdirmə sistemləri (SAD-sistemlər). Bunlar layihə-
konstruktor işlərinin avtomatlaşdırılması üçün nəzərdə tutulmuşdur. SAD-sistemlər
maşınqayırmada, cihazqayırmada, memarlıqda tətbiq edilir. Bu sistemlər qrafik
işlərlə yanaşı sadə hesablamalar aparmaq, verilənlər bazasında mövcud olan hazır
konstruktiv elementləri seçmək imkanı da verir. SAD-sistemlərin əsas xüsusiyyəti
layihələşdirmənin bütün mərhələlərində texniki şərtləri, norma və qaydaları
107
avtomatik təmin etməkdən ibarətdir. Layihə işlərinin avtomatlaşdırılmış sistemi
(rusca-САПР) çevik istehsal sistemlərinin (ÇİS-lərin) və texnoloji proseslərin
avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemlərinin (TP AİS-lərin) zəruri komponentidir.
7.
Stolüstü nəşriyyat sistemləri. Bunlar poliqrafiya məhsullarının səhifələnməsi
(verstka edilməsi) prosesini avtomatlaşdırmaq üçündür. Nəşriyyat sistemləri mətnin
səhifə parametrləri ilə və qrafik obyektlərlə qarşılıqlı təsirin idarə edilməsi üzrə
geniş tərkibdə vasitələrə malik olsalar da, mətnin daxil edilməsi və redaktə işinin
avtomatlaşdırılması imkanları üzrə xeyli zəifdir. Bunlar adətən əvvəlcədən mətn və
qrafik redaktorlarda işlənilmiş sənədlərə tətbiq edilir.
8.
HTML redaktorları (Web-redaktorlar). Bunlar mətn və qrafik redaktorların
imkanlarını özündə birləşdirən xüsusi sinif redaktorlardır. Bu redaktorlar İnternetin
veb-səhifələrini yaratmaq və redaktə etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu sinfə aid
olan proqramlar elektron sənədlərin və multimediya məhsullarının hazırlanmasında
istifadə edilir.
9.
Brauzerlər (Veb-sənədlərə baxış vasitələri). Bunlar HTML formatında yaradılmış
elektron sənədlərə baxış keçirmək üçündür. Brauzerlər mətn və şəkilləri təkrar
yaratmaqla yanaşı, musiqi, insan danışığı, radioverilişləri, video konfranslar
səsləndirmək, elektron poçtla işləmək imkanı da yarada bilir.
10.
Avtomatlaşdırılmış tərcümə sistemləri. Elektron lüğətlər və dildən-dilə tərcümə
proqramları fərqləndirilir. Elektron lüğətlər sənəddəki ayrı-ayrı sözləri tərcümə
etmək üçün olan proqram vasitələridir. Bunlar sərbəst mətn tərcüməsi ilə məşğul
olan peşəkar tərcüməçilər tərəfindən istifadə edilir. Bu proqramlar bir dildə daxil
edilən mətni başqa dildə ekrana çıxarıaraq tərcümə işini avtomatlaşdırır.
Avtomatlaşdırılmış tərcümədə keyfiyyətli bədii tərcümə mətni almaq çətindir.
Çünki burada tərcümə ayrı-ayrı leksik vahidlərin tərcüməsi yolu ilə əldə edilir.
Texniki mətnlərin tərcüməsi xeyli keyfiyyətli alınır.
Avtomatlaşdırılmış tərcümə proqramlarından istifadə edilməsi aşağıdakı hallarda
məqsədəuyğundur:
-xarici dili mütləq şəkildə anlamadıqda:
-sənədlə tez tanış olmaq zərurəti yarandıqda;
-xarici dilə tərcümə etmək lazım gəldikdə;
-tərcümə qaralaması hazırlayıb sonra redaktə etmək imkanı olduqda.
108
11.
İnteqrasiya edilmiş kargüzarlıq sistemləri. Bunlar rəhbərin iş yerinin avtomatlaş-
dırılması üçün nəzərdə tutulmuş vasitələrdir. Xüsusi halda, bu funksiyalar
sənədlərin yaradılmasından, redaktə edilməsindən və formatlaşdırılmasından,
elektron poçt, faksimil və telefon rabitəsi funksiyalarının mərkəzləşdirilməsindən,
müəssisədəki sənəddövriyyəsinin monitorinqindən və dispetçerləmədən, alt
bölmələrin
işinin
koordinasiyasından,
inzibati-təsərrüfat
fəaliyyətinin
optimallaşdırılmasından və operativ və sorğu informasiyasının göndərilməsindən
ibarətdir.
12.
Mühasibat sistemləri. Bunlar mətn və cədvəl redaktorlarının, həmçinin VBİS-in
funksiyalarını özlərində birləşdirmişdir. Mühasibat sistemləri ilkin mühasibat
sənədlərinin tərtibi və uçotu, müəssisənin istehsal, təsərrüfat və maliyyə
fəaliyyətinin yekunlarına dair müntəzəm hesabatların vergi orqanlarının,
büdcədənkənar fondların və statistik uçot orqanlarının tələb etdikləri formada
hazırlanmasının avtomatlaşdırılması üçün nəzərdə tutulmuşdur.
13.
Maliyyə-analitik sistemləri. Bunlar bank və birja strukturlarında istifadə edilir.
Maliyyə-analitik sistemləri maliyyə və ticarət bazarlarında, habelə xammal
bazarlarında gözlənilən situasyaya nəzarət etmək və proqnozlaşdırmaq, həmçinin
cari hadisələri təhlil etmək və hesabat tərtib etmək işlərini avtomatlaşdırmaq
üçündür.
14.
Ekspert sistemləri. Bunlar bilik bazalarındakı verilənlərin təhlili və istifadəçi
sorğusuna uyğun cavabın verilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Ekspert sistemləri o
halda istifadə edilir ki, qərar qəbulu üçün xüsusi geniş mütəxəssis biliyi tələb
olunur. Bu sistemlər tibbdə, əczaçılıqda, kimyada, hüquqda və s istifadə edilir.
Ekspert sistemlərinin istifadə edilməsi bilik mühəndisliyi adlanan elm sahəsi ilə
əlaqədardır. Bilik mühəndisləri dedikdə, ekspert sistemlərinin layihələşdiriciləri ilə
(proqramçılarla) elm və texnikanın konkret sahəsinə aid olan mütəxəssislər
(ekspertlər) arasında əlaqə yaradan mütəxəssislər nəzərdə tutulur.
15.
Geoinformasiya sistemləri. Bunlar xəritəçəkmə və geodeziya işlərinin avtomat-
laşdırılması üçündür. Bu sistemlər topoqrafik və aeroqrafik metodlarla alınmış
informasiya ilə işləyir.
16.
Videomontaj sistemləri. Bu sistemlər video materialların rəqəmsal işlənməsi,
montaj edilməsi, video effektlərin yaradılması, video qüsurların ləğv edilməsi, video
Dostları ilə paylaş: |