İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
366 Əsrin şairi IX xidmət etməyə, milli təhsil və mədəniyyətimizin tərəqqisinə mane olan əngəlləri aradan qaldırmağa, müəllimi öz işinə həvəslə, sevgi və məhəbbətlə yanaşmağa çağırmışdır. Cavid publisistik və pedaqoji təmayüllü məqalələrində elm və təhsili mədəniyyətin ayrılmaz bir hissəsi hesab edirdi. Ona görə, mədəniyyətdən məqsəd rifah və səadətə nail olmaqdır. Buna görə də bir mədrəsə tələbəsi, yaxud gənc bir xoca müəllim- liyə hazırlaşarkən və məsud yaşamaq istərkən mədəniyyət dairəsinə girməlidir. Məktəb rəhbərlərinə gəlincə, onlar tələbə və müəllimlərə qarşı mülayim və məhəbbətli olmalıdırlar. Tələbə və müəllimləri inad və məzəmmət ilə deyil, qardaş kimi sevə-sevə ittihad (həmfikirlik) dairəsinə dəvət etməlidirlər. Bu məqsədlə şəhər və qəsəbələrdə nəşri – maarif cəmiyyətləri kimi cəmiyyətlər təşkil edilməlidir. Cəmiyyətin məqsədi “qəflət və cəhalət uçurumlarına yuvarlananları” müəllimliyə təşviq etməkdən və çalışdırmaqdan ibarət olmalıdır. Müəllimliyə həvəsi olanlar qiraət, hesab, türk dili, islam tarixi, coğrafiya, qəvaidi-lisan (dil qaydaları) fənlərini öyrətmək üçün məktəblərə cəlb edilməlidirlər. Bununla ibtidai məktəblər üçün müəllim çatışmazlığının az-çox aradan qaldırılmasına nail olmaq olar. O, məqalələrində ibtidai məktəblər üçün müəllimlər hazır- lanmasında, onların maarif və mədəniyyət dairəsinə girməsində məcburiyyətin deyil, maarifləndirmənin tərəfdarı kimi çıxış edir. İbtidai təhsilin müddəti ilə bağlı “Ə.T.” adlı bir müəlliflə pole- mikaya girir və onun təklifinə qarşı çıxır. Hesab edir ki, onun təklifi arzu ediləcək fayda və nəticəni verə bilməz. “Çünki bu qism müəllimlərin beş-on aylıq təhsili ibtidai məktəbləri yarım- yamalaq idarə edə bilir, çocuğun az-çoq qiraət, kitabət, tarix, lisan... və sair kibi şeylər ilə müstəbid ∗ edərsə də, fəqət bir çoq nöqteyi-nəzərdən qüsurlu çıqa bilir.” [1, 216] Cavid “Ə.T.”-yə cavab olaraq bildirir ki, ibtidai təhsilin
∗
Faydalı, istifadəli. 367 İsgəndər Atilla müddəti 5-10 ay deyil, bir neçə il (3-4 il) davam etməlidir ki, tədris edilən fənlər şagirdlər tərəfindən layiqincə mənimsənilsin. Yoxsa “Beş aylıq təcəddüd, ∗ iyirmi beş illik mevhumat ilə paslanmış dimağları (beyinləri) [5-10 ayda] hiç də silib təmizləyəməz. Bəhərhal əski küp yenə az-çoq sızmağa başlar. İcab edən fəzali- əxlaqiyyəyi, hissiyyati-milliyyəyi təlqin edəməyib, xoş bir qayəyə varamazlar. Çünki bu kibi fəzilətlər, tədrici təkamül bir [neçə illik] təhsilə möhtacdır.” [1, 216] Müəllif təhsilin pedaqoji cəhətdən təşkilində, faydalı olma- sında, yeniləşməyə uyğun gəlməsində tələskənliyə yol verilməsi əleyhinə çıxır. Maarif və mədəniyyətin inqilab yolu ilə deyil, təcəd- düd və təkamül yolu ilə irəliləməsin ideyasını irəli sürür. Özünün dediyi kimi, sürətlə alovlanan bir şey, bir əməl və hər duyğu səbat göstərilməsə, çox tez sönər, yaşaya bilməz, sürətlə məhv olar; yarım- yırtıq, qırıq-sökük işlər daima nəticəsiz qalar. Başqa sözlə, şair demək istəyir ki, təhsildə tələsikliyə yol vermək olmaz. Təhsildə pedaqoji cəhətdən bir sistemlik və ardıcıllıq olmalıdır. O, “Təcrübəli müəllimlərə, həqiqətə (elmə) aşina xocalara malik olmaq üçün nə etmək lazımdır?” sualına iki ciddi problemi həll etməklə cavab verir. Birincisi, Azərbaycanda milli darül- müəllimin, (milli müəllimlər institutunun) ikincisi, ruhani darülelm (ruhani elmi mərkəzin) yaradılmalıdır. Bu cəhətdən şair Qafqaz Şeyxülislamının “Həqiqət” qəzetində çap etdirdiyi məqa- ləsində irəli sürdüyü fikri – Qafqazda ciddi və həqiqi bir darülelmin təsis edilməsinə ehtiyac var – fikrini alqışlayır və Şeyxülislamın təklif etdiyi proqrama tərəfdar çıxırdı. Proqramın həyata keçirilməsinə maliyyə yardımı göstərməyən varlıların hərəkətsizliyinə təəssüflənirdi. Hesab edirdi ki, Azərbaycanda müəllim və alim yetişdirəcək müntəzəm, tərtibli, nizama və qay- daya salınmış bir müəssisə olmalıdır. Müntəzəm bir darül- müəllimin təsis edilsə, Azərbaycan müəllim qıtlığından qurtarar.
∗ Yenil əşmə, təzələnmə. 368 Əsrin şairi IX Ancaq işdə himmət və qeyrət lazımdır ki, arzular həyata keçmiş olsun. Şair gələcəkdə Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda darül- müəllimin və darülelmin təsis ediləcəyinə böyük ümidlər bəsləyərək yazırdı: “Sınıflar təqib edildikcə edilir. Səkiz-doquz sənə dərsə dəvam olunur. Müəllimliyə istihqaq qazanıldığı təqdirdə təlim və tədrisə həvəskar olanlar müəllimliyinə gedər. Axund (alim) olmaq arzusunda olanlar isə iki-üç sənə dəxi ayrıca darülmüəllimin proqramına ilavə olunmuş, ilahiyyat şöbəsinə dəvam edər. Dünya və axirət elmlərini mükəmməlcə təhsil etmiş olur. Və həqiqi, mühakiməli, doğru bir məlumata malik olunur. İştə o zaman haaqilə alim adına layiq alimlər görərik. Və müəllim qıtlığı çəkməkdən də azad olarıq.” [1, 217] Ulu Cavidin 100 il bundan əvvəl düşündükləri və yazdıqları Azərbaycanda çox-çox sonralar həyata keçirildi. Onun vətən üçün layiqli alim və müəllim kadrları hazırlamaq ideyası və arzusu dünən üçün (həm də bu gün üçün) aktual və mühüm strateji əhəmiyyətə malik bir məsələ idi; dövrün və zamanın tələblə- rindən irəli gəlirdi. Şair problemin müsbət həllinə milli məsələ kimi baxır, vətənin və millətin gələcəyini və inkişafını onun təhsilində, müəllim və alimlərində görürdü. “Həsbi-hal” silsilə məqalələri 1910-cu ildə işıq üzü gör- dükdən doqquz il sonra, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrün- də Bakıda Dövlət Universiteti təsis edildi. Müəllim və şair Cavid buna çox sevindi. 1920-1930-cu illərdə özü darülmüəllimində və teatr texnikumunda müəllim işlədi. Müəllim və aktyor kadr- larının hazırlanmasında fəal iştirak etdi. Gəncləri elmə və sənətə yiyələnməyə həvəsləndirdi. Ailə vəziyyətinə görə teatr texniku- munda təhsilini yarımçıq qoymaq istəyən bir tələbəyə maddi kömək göstərdi. Ali məktəblərə dəsbədəstə axışan qız və oğlanları görərkən ürəyi dağa döndü və Mişkinaz Cavidə dedi: “Bunlardan nə qədər ağsaçlı alimlər, insanlara həyat bəxş edəcək həkimlər, söz sənətinin zirvəsini fəth edəcək sənətkarlar yetişəcəkdir. Bunlar bizim gələcəyimizdir. Mən nə qədər xoşbəxtəm! Gənclik Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|