İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
357 İsgəndər Atilla günəşli bir yerdə olmalıdır. Sinif otaqlarına işıq bir tərəfdən (soldan) düşməlidir. Əgər bir neçə tərəfdən düşərsə, bu, şagirdlərin gözlərinə zərərdir. İşığın sol tərəfdən düşməsi daha faydalıdır. “Çünki, [işıq] sağ tərəfdən gələcək olsa, [şagird] yazı yazarkən sağ əl dəftər üzərində öz kölgəsilə şagirdləri rahatsız edər. Sınıfın (класын) pəncərələri də olduqca çoq və aydınlıq olmalıdır. Məktəbin dörd-beş arşın (rus arşını) günəşli bir dəhlizi (коридору) və tənəffüsxanəsi olmalıdır.” [1, 207] Bundan başqa, hər məktəbin özünə məxsus gözəl bağçası olmalıdır. Şagirdlər tənəffüs zamanı orada sərbəst gəzib təmiz hava almalıdırlar. Ayaqyolu məktəb binasından mümkün qədər uzaqda tikilməlidir. Məktəb xadimələri şagirdlərə qarşı nəzakətli olmalıdırlar. Sinif otaqlarında partalar şagirdlərin sayına görə düzülməlidir. Müəllim şagirdləri partalarda boy ölçülərinə görə oturtmalıdır. Əks-təqdirdə şagirdlərin boyun, kürək və bel sümükləri əyilə bilər, bədənə zərər toxunar. “Fikrin müstərih ∗ və oynaq olması için bəhər hal ∗∗ baş şaquli (dik) bir vəziyyət almalıdır. Öylə olmasa qan dimağ (beyin)də sərbəst cəvəlan edəməz. Beyin qanın cəryani-sərbəstanəsindən [sərbəst dövranından] məhrum olunca fikirlər, duyğular da məhdud və əqim ∗∗∗
qalmış olur. Çünki dimağ qan ilə, əfkar [fikir] və ehtisasat [hissetmə, sezmə] da dimağ [beyin] ilə ərzi-fəaliyyət edir.” [1, 207] Cavid məqalələrində bu kimi tibbi, pedaqoji, fizioloji məsələlərin şərhində təcrübəli bir müəllim və həkim təsiri bağışlayır, İstanbul Universitetində və fərdi mütaliə yolu ilə adı çəkilən elmlərə nə dərəcədə dərindən yiyələndiyini büruzə verir. Amerika və Avropanın məktəb təcrübəsinə istinad edərək, bir partada iki şagirddən çox uşağın oturmamasını məsləhət görür. Dərs müddətinin, həmin ölkələrin təcrübəsinə uyğun olaraq, 45-
∗ Rahat, dinc. ∗∗ H ər halda. ∗∗∗ N əticəsiz, səmərəsiz. 358 Əsrin şairi IX 50 dəqiqədən çox olmamasını tövsiyə edir. Uşaqların sağlam- lığının qorunması məsələsinə xüsusi önəm və əhəmiyyət verir. Bu məqsədlə tənəffüslərdə siniflərin havasının mütələq dəyişdiril- məsini bir pedaqoji tələb kimi irəli sürür və bunu belə əsaslandırır: “Dərsdə tələbənin tənəffüs etdiyi zaman havaya hamizi-qarbon dağılır, tər və yağ ifrazatı təbəxxür * edərək sınıfın havasını olduqca zəhləyir.” Şair-pedaqoq məktəbdə və dərsdə gigiyenik qaydalara ciddi əməl olunmasını məktəb rəhbərləri və müəllimlərinin üzərinə düşən ciddi bir vəzifə hesab edir. Xəstəliyə düçar olmuş uşaqların dərsə gəlməyə məcbur edilməsinə qarşı çıxaraq yazır: “Bəzi ço- cuqların xəstəliyinə diqqət etməyib də ata-anası başından atmaq niyyətilə, müəllim də qeydsizlik və ehtinasızlıqla sınıfa qəbul etməkdən çəkinməz isə, şübhəsiz ki, bir çoq biçarə məsumların da [sinifdəki şagirdlərin] fəlakətinə yol açmış olur.” [1, 208] Cavid məqalələrində uşaqların məktəbə qəbul edilməsi məsələsinə də toxunmuşdur. Düşünmüşdür ki, məktəbə alınan uşaqların yaşına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Şəhadətnaməsi və 7 yaşı olmayan uşaqlar məktəbə qəbul edilməməlidirlər. “Çünki pək küçük çocuqlar, cır ağaclar kibi cılız, zəif bir vücud ilə dərsə başlayınca sıqılır, zəhmət çəkir, həm vücudca, həm də fikircə zəif olurlar.” [1, 208] Hesab edirdi ki, şagirdlərin sağlam böyüməsi və təhsil alması üçün tənəffüslərdə məktəbdə gimnastik məşqlər və müx- təlif uşaq oyunları təşkil edilməlidir. Oyunlarda müəllim şagird- ləri sərbəst buraxmalı, ancaq onlara nəzarəti unutmamalıdır. Yeri gəlmişkən deyim ki, o, İstanbula ali təhsil almağa gedərkən gəmi yolüstü Samsunda dayanır. Fürsətdən istifadə edən şair qəsəbə məktəblərindən birində şagirdlərin gimnastik məşqlərinə tamaşa edir. Görünür, hələ 1905-1906-cı illərdə Türkiyə məktəblərində şagirdlərin yorğunluğunu və sağlamlığını nəzərə alaraq tənəffüs
*
359 İsgəndər Atilla zamanı gimnastik məşqlərdən istifadə edilmişdir. Cavid “Həsbi-hal” məqaləsində ibtidai siniflərin dərslik və proqramları haqda ayrıca söz açmışdır. Hesab etmişdir ki, dərslik və proqramlar olduqca düşünülmüş, aydın və mənfəətli olmalıdır. Onlarda mövhumat və xurafata aid nə varsa islah edilməlidir. Başqa sözlə, dərsliklər və proqramlar elmi-pedaqoji və metodiki prinsiplərə uyğun hazırlanmalıdır. Çünki bu, zamanın tələbidir. “XX əsr mədəniyyəti [proqramlardakı] belə uyğunsuzluqlara əsla təhəmmül etməz. Zira təlim və tərbiyə saf dimağları (beyinləri), ləkəsiz vicdanları ləkədir edəcək bir alət deyildir.” [1, 209] Əksinə, tərbiyə bəşəriyyəti qaplayan çirkinlikləri silib atmalı və paslı beyinləri təmizləməlidir. Müəllif təlim və tərbiyə prosesində milli xüsusiyyətləri nə- zərə almağı pedaqoji bir tələb və vəzifə kimi irəli sürürdü. Bu cəhətdən ingilis filosofu və maarifçisi Herbert Spenserin ingilis məktəblərində təlim və tərbiyə prosesinin təşkili haqda fikirlərini Azərbaycanın pedaqoji ictimaiyyətinin nəzərinə çatdırmağı lazım bilirdi. Düşünürdü ki, ingilis məktəblərində təlim və tərbiyə pro- sesinin təşkili ilə müsəlman türk məktəblərində təşkilini eyniləş- dirmək olmaz. Çünki ingilis mühiti, təfəkkürü, dünyagörüşü, təlim və tərbiyəyə münasibəti başqa, bizimki daha başqadır. Cavid, müəllimin mütaliəsi ilə ilgəli onun qarşısına ciddi vəzifələr qoyurdu. Yazırdı ki, müəllim öyrənib və şagirdlərə öyrətdiyi kitablarla kifayətlənməməlidir. Müntəzəm olaraq pedaqogikaya, təbiyyata və əxlaqa aid kitabları mütaliə etməlidir. Sadəcə mütaliə yox, oxuduğu kitablardan faydalı nəticə çıxarmalı və bunu öz işində tətbiq etməlidir. Müəllim öz mənəviyyatını zənginləşdirməyə, vicdanını islah etməyə çalışmalıdır. Söylədiyi sözlərlə, verdiyi nəsihətlərlə şagirdlərə təsir etməyi bacarmalıdır. Cavid sinifdə müəllimin sözündən qiymətli, təsirli silah görmür- dü. Düşünürdü ki, sözün təsirli və inandırıcı olması üçün müəl- limin özü təmiz bir qəlbə, parlaq bir vicdana, gözəl bir əxlaqa, həqiqi bir məlumata malik olmalıdır. Bu, pedaqoji fəaliyyətdə Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|