İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Резюме
- The summary
351 İsgəndər Atilla tərbiyəsi və vücud sağlamlığı (səhhəti-bədən) həyati-bəşəriyyənin ən mühüm əsasını təşkil edər. Vücudun sağlam olmasının yeganə səbəbi və müəssiri isə ata-anadır.” [1, 200] Nə üçün? O, bu suala bir həkim kimi cavab verir, məqalələrində bir psixoloq, bir müəllim, pedaqogikanı gözəl bilən bir mütəxəssis kimi çıxış edir. Bu, bir tərəfdən onun Sidqinin məktəbində aldığı tərbiyədən və ailə tərbiyəsindən, digər tərəfdən, İstanbul Universitetində aldığı mükəmməl təhsildən və mütaliədən irəli gəlirdi. Cavid hesab edirdi ki, anadan xəstə doğulan çocuq, xəstə yaşar, xəstə vücudu ilə də ölər. Həmin xəstəliyi icad edən isə ata və anadır. Çünki bir çox xəstəliklər uşağa irsən keçir. “Çocuqlara sirayət edən xəstəliklərdə ən dərin fəlakətlərə yol açan analardır. Çünki uşaq ana rəhminə düşdüyü zamandan başlayaraq doquz aya qadar qanından, təvəllüddən sonra da sütündən” qidalanır. Ən mühlik – sağalmaz xəstəliklərə də bu zaman tutulur. Təhlükəli xəstəliklər də onunla bərabər böyüməyə başlayır. Uşaqlar yalnız buna görə xəstə olmurlar. Onlar həm də yeyəcəyi, içəcəyi, geyə- cəyi üzündən xəstələnirlər. Tənəffüs etdiyi hava, hərəkətsizlik, valideynlərin qeydsizliyi onların sağlamlağını pozur. Ata-analar və müəllimlər bunu bilməli, uşaqların təmiz və saf havada yaşamalarına, oynamaqdan qalmamalarına diqqət yetirməli, onların sərbəstliyinə mane olmamalıdırlar. Valideynlər uşaqların yeyib-içəcəklərinə xüsusi diqqət yetirməlidirlər. Çünki “az yemək faydalı deyildirsə, çox yemək də faydasızdır. Yemək, qarını doydurmaq, yaxud ləzzət duymaq için deyildir. Bəlkə həyatı idarə etmək, vücudu bəsləmək içindir.” Məqalələrində bu kimi ciddi əxlaqi, tərbiyəvi, pedaqoji və psixoloji problemlərə toxunan müəllif, sualı belə qoyurdu: “Qaf- qasiyada çocuq tərbiyəsindən anlayan qaç anaya təsadüf edə biliriz? Çocuq tərbiyəsinə diqqət etmək için tərbiyə görmüş analar lazım deyilmi? Hanı ana yetişdirəcək məktəblərimiz?” Cavid vətənin və millətin inkişafını məktəbdə, təhsildə, elmdə, müəllim- lərdə və analarda görürdü. “Vətəni, vətənin qiymət və əhəmiy- 352 Əsrin şairi IX yətini, tərəqqi və səadətini kimdən bəkləyə biləriz?” sualına belə cavab verirdi: −...Şübhəsiz ki, vətənə, millətə, millətin gələcəyinə ağlayacaq, tərəqqisinə çalışacaq olsa-olsa ancaq ana qucaqlarında, məktəb sıralarında çırpınan məsumlar ola bilir. Fəqət bu nevzad- ların yeyib-içməsinə, geyinib gəzməsinə, təlim və tərbiyəsinə diqqət edəcək analar nerdə?.. [1, 201-202] Sualı doğuran zaman, ona cavab axtaran Cavid idi. O, savadlı analar gəzirdi. Düşünürdü ki, analar nə qədər savadlı olsalar, bir o qədər savadlı və nəzakətli uşaqlar tərbiyə edə bilərlər. Azərbaycan- da belə analar isə çox az idi. O, tərəqqinin ilk vasitəsini analarda və qız məktəblərində görürdü. Yeni nəslin savadlı və tərbiyəli olması üçün gələcək anaları təhsilli və savadlı görmək istəyirdi. Qadınların ailə tərbiyəsindəki və cəmiyyətindəki rolunu yüksək qiymətlən- dirərək yazırdı ki, kişilərin maddi surətdə doğulub böyüməsinə qadınlar səbəb olduğu kibi, mənəviyyatca münəvvərfikir və tərəqqipərvər olmalarına yeganə vasitə yenə qadınlardır.
1. Hüseyn Cavid. Əsərləri, V cild, Bakı, 2005. 2. Əziz Şərif. Keçmiş günlərdən, Bakı, 1977. 3. Həqiqət, 4 yanvar 1910. 4. Həqiqət, 5 yanvar 1910. 5. Həqiqət, 12, 14, 17, 24 və 25 may, 3, 7 və 8 iyun 1910. 6. İqbal, 9 oktyabr 1913.
В статье, основываясь на концепции И.Канта, Дж.Локка, Г.Спенсера, Б.Спинозы и других философов, Г.Джавид дает анализ педагогических взглядов начального образования и ситуаций просвети- тельных работ в Азербайджане и на всем Кавказе.
In clause, were based on the concept İ.Каnts, C.Lоккs, Q.Spеnsеrs, Б.Spinoza and other philosophers, H.Djаvids gives the analysis of pedagogical sights of initial education and situations of educational jobs in Azerbaijan and on all Caucasus. 353 İsgəndər Atilla İkinci məqalə 1897-ci ildə Türkiyənin tanınmış pedaqoq və maarifçisi Ayşə Sədiqə İstanbulda “Üsuli-təlim və tərbiyə dərsləri” adlı bir kitab nəşr etdirir və kitab ölkənin pedaqoji fikir tarixində əhəmiyyətli yer tutur. Cavid “Həsbi-hal” məqaləsinin üçüncü hissəsində sözünə Ayşə xanımın kitabından bir sitatla başlayır: “Çocuqlara hər kim olsa dərs verir, fəqət tərbiyə və əxlaq dərsini hər kəsdən eyi validə verir. Çocuğun birinci mürəbbəsi validədir... Demək olur ki, bir qövmün səadəti və tərbiyəsində qadınların böyük təsiri vardır. Bunun için hər şeydən ziyadə qadınların tərbiyəsinə etina edilməlidir. Tərbiyəli validələr yetişdirməyə qeyrət edil- məlidir.” [1, 202] Cavid də, Ayşə xanım da, Avropanın bir çox filosof və pedaqoqları da uşağın tərbiyəsində ananın rolunu önə çəkirlər ki, bu da təsadüfi deyildir. Zəmanə dəyişsə də, həmin fikir bugün də öz qüvvəsini saxlayır və aktualdır. Məhəmməd peyğəmbərin “Cənnət qadınların ayaqları altındadır” fikrini nəzərə çatdıran şair diqqəti təlim və tərbiyədə islamın rolu məsələsinə yönəldir. Müsəlman ölkələrində və cəmiyyətlərində oğlan və xüsusilə qızların təhsilə cəlb edilməsilə bağlı geniş yayılmış yanlış fikirləri saf-çürük edərək “Rəsuli-əkrəmin [oğlan və qızların] təlim və tərbiyədə heç bir fərq qoymadığını, təhsili-elmdə kişiyə, övrətə müsavi bir surətdə fərz buyurduğunu” nəzər-diqqətə çatdırır. Problemin həllinə mane olan dini ehkamlara, mövhumata və xurafata qarşı çıxır. Qız uşaqlarının məktəbdən yayındırılması və təhsildən uzaqlaşdırılmasının islama zidd olduğunu söyləyir. Sualı bu cür qoyur: “Əcəba, səkiz-doquz yaşında bir qız yalnız ibtidai, yaxud rüşdi təhsil görürsə, şəriətə müxalifmi zənn olunur?” Guya “qız tərbiyə görür-görməz itaətsiz olacaq” söyləyənlərin fikirlərini qəti surətdə rədd edir. Valideynləri qız uşaqlarını məktəbə qoymağa çağırır. Düşünür ki, əgər biz qızların tərbiyəsinə bu cür yanaşsaq, sabah başımıza, gözümüzə vuracaq Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|