İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hüseyn Cavidin pedaqoji görüşləri
- Ключевые слова
- İmmanuil Kantın , Con Lokkun , Herbert Spen- serin , Benedikt Spinozanın
342 Əsrin şairi IX 42. Türk əsirləri. “Açıq söz”, 12 fevral 1918. 43. Qaçqın. “Yeni yıldız”, №1 1921. 44. Bənim Tanrım. (Sabir gecəsi münasibətilə.) “Yaşıl yapraqlar”, №1 1922 (18 mart). 45. Çəlik qollar. (Bakı fəhlələrinə.) “İnqilab və mədəniyyət”, 1934, №6-7.
Birinci məqalə Açar sözlər: Hüseyn Cavid, pedaqoji görüşləri, məktəb, təhsil, maarif, Avropa, Türkiyə, Azərbaycan, Kant, Con Lokk, Spenser Ключевые слова: Гусеин Джавид, педагогические взгляды, школа, образования, происвешение, Европа, Турция, Азербайджан, Кант, Джон Локк, Спенсер Key words: Husein Javid, educational meeting, school, education, enlightenment, Europe, Turkey, Azerbaijan, Kant, John Locke, Spencer
dramaturq, şair-filosof, publisist, müəllim kimi tanınmış və məhşur- laşmışdır. O, pedaqoji aspektdə silsilə məqalələr yazmış, onları 1910 və 1912-ci illərdə “Həqiqət” qəzetində çap etdirmişdir. Məqalələr 30 kitab səhifəsi həcmindədir. Böyük şair, dramaturq və müəllim Cavid həmin məqalələrdə XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda məktəb, təhsil, maarif və müəllim kadrları məsələlərini qaldırmış, Məhəmməd Tağı Sidqinin (Naxçıvan) məktəbindəki, Molla Hüseyn Pişnamazzadənin Mədrəsəsindəki (Gəncə) təhsilin səviyyəsini yüksək də- yərləndirmişdir. Azərbaycanda məktəb və təhsilin inkişafı, ibtidai və aili məktəblər üçün yeni düşüncəli və savadlı müəllim kadrları hazırlan- masının konkret yolları və üsullarını göstərmişdir. Özü 1910-cu ildən 1937-ci ilədək Naxçıvan, Tiflis, Gəncə və Bakıda müxtəlif tipli və profilli təhsil ocaqlarında müəllimlik etmişdir. 1921-ci ildə Bakıda təşkil olun- muş Darülmüəllimin (indiki Dövlət Pedaqoji Universitetinin) ilk 343 İsgəndər Atilla müəllimlərindən biri olmuşdur. Sonralar Bakı Dövlət Universitetində məsləhətçi və Teatr Texnikumunda müəllim kimi çalışmışdır. 1905-1909-cu illərdə İstanbul Darülfünununda təhsil alarkən Hüseyn Cavid bir neçə elm sahəsinə xüsusi maraq göstərir: Sənət və ədəbiyyat nəzəriyyəsinə; Yaxın və Orta Şərq xalqlarının ədəbiyyatına; tarix və fəlsəfəyə; pedaqogika və psixologiyaya; məktəb, maarif və təhsil problemlərinə. O, həmin sahələrində mövcud olan elmi, metodiki və pedaqoji ədəbiyyatla, ədəbiyyat və fəlsəfə tarixilə, sənətin spesifik xüsusiyyətləri və nəzəriyyəsilə ətraflı və dərindən tanış olur. Vətənə qayıtdıqdan sonra öyrəndik- lərini və bildiklərini bədii əsərlərində və dövri mətbuatda çap etdirdiyi publisistik məqalələrində verir. “Həsbi-hal” silsilə məqalələrində Avropa, Türkiyə, Qafqaz və Azərbaycanda təhsilin vəziyyəti haqqında geniş söz açır. Həmin məqalələr bizim XX əsr pedaqoji fikir tariximizdə əhəmiyyətli yer tutur. Cavid İstanbulda təhsilin təşkili və texnologiyası, maarif işinin necə qurulması və həyata keçirilməsini ayrıca öyrənir. İstanbula gedərkən gəmi yolüstü Samsunda lövbər salır. Fürsət- dən istifadə edən şair, şəhəri səyahət edir, rüşdiyyə məktəbinə gedib, burada çocuqların gimnastik məşqlərinə baxır. [1, 251] İstanbulda yaşarkən şəhərin bəzi görməli yerlərilə, o cümlədən muzeyləri, məscidləri, kitabxanaları və teatrları ilə tanış olur; maarif işlərinin təşkililə maraqlanır və ətraflı məlumat alır. Məktublarından birində yazır: “İstambulda çox böyük qiraətxana və kütübxanalar var, amma layiqincə kitabları və qəzetləri yox- dur... Türkiyədə maarif işi çox iləridir. Bircə İstambulda otuz dörd dövləti və xüsusi gimnaziya vardır.” [2, 106] Bu, şairin Türkiyədə maarif işinin təşkili və vəziyyətilə nə dərəcədə yaxından tanış olmasına dəlalət edir. O, təhsil illərində görkəmli Avropa nəzəriyyəçiləri və fi- losoflarından İmmanuil Kantın, Con Lokkun, Herbert Spen- serin, Benedikt Spinozanın, Türkiyə pedaqoqu Ayişə Sədiqənin pedaqogika və təlim-tərbiyəyə aid əsərlərini mütaliə edir. Onların 344 Əsrin şairi IX təhsil, təlim və tərbiyə haqqında nəzəri fikir və konsepsiyaları ilə tanış olur. Vətənə döndükdən sonra mətbuat vasitəsi ilə onların məktəb, maarif, ibtidai təhsil, təlim və tərbiyə barəsində fikir və mülahizələri ilə Azərbaycan müəllimlərini və maarif işçilərini tanış edir. Şairin bu mövzuda yazdığı silsilə məqalələri nəinki Naxçıvanda, bütövlükdə çar Rusiyası dövründə Qafqazda və Azərbaycanda maarif, ibtidai təhsil, təlim və tərbiyə işlərinin təşkili və vəziyyətini öyrənmək baxımından əhəmiyyətlidir. Mən XX əsrin əvvəllərində (1900-1920) Azərbaycanda maarif və mədəniyyətin səviyyəsini öyrənmək baxımından Cavidin məqalələrini yüksək qiymətləndirirəm və məqalələrdəki fikir və mülahizələrin ictimai və pedaqoji əhəmiyyətini xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Şair qaldırdığı problemlərə “Naxçıvana nə lazım?”, [3] “Naxçıvanda nə gördüm?” [4] və “Həsbi-hal” [5] silsilə məqalələrində, Abdulla Tofiqə (Abdulla Sura) aid nekro- loqunda, [6] Qurbanəli Şərifova yazdığı məktublarda [1, 249-271] geniş yer vermişdir. - Bir millətin tərəqqi və tədənnisini bilmək için o millətin məktəblərini, daha doğrusu, ibtidai məktəblərini görmək kifayət edər. Avropaya meydan oquyan Almaniyanı, qoca Rusiyanı həyəcana düşürən Japoniyanın bütün bu tərəqqiyati-ciddiyələri həp ibtidai məktəblər sayəsindədir. [1, 194] Cavidin bu fikirlərini onun maarif və məktəb məsələlərinə həsr etdiyi məqalələrinin leytmotivi hesab etmək olar. XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində Naxçıvanda məktəb, maarif və təhsilin vəziyyətini nəzərdən keçirən müəllif, diqqəti Gəncə mək- təbinə yönəldir. Onu Qafqazın ən birinci və ən parlaq məktəbi hesab edir. Uşaq və gənclərin ana dilində (türk dilində) təhsil almalarına və elm öyrənmələrinə böyük önəm verən şair, Azərbaycan balalarının xaricdə deyil, Gəncədə təhsil almalarına üstünlük verir, pedaqoji ictimaiyyətin diqqətini buna yönəldir və yazır: “Həmin məktəb haqqında azacıq məlumatı olan kəs, bir-iki il orada oxuyub məqsədinə nail ola bilər.” Arzu edir ki, məktəbin Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|