İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Herbert Spenser
- Elmi- həyat
348 Əsrin şairi IX Müəllif Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda maarif, mək- təb və təhsil məsələlərinin vəziyyətini geniş araşdırıb təhlil etdikdən sonra sualı bir cür qoyur: “Şimdi nə yapmalı?” Sualın cavabını və problemin həllini məktəblər açmaqda görür. Cavid İstanbuldan vətənə qayıtdıqdan sonra Azərbaycan müəllimləri, maarifçiləri və məktəbdarlarına təlim və tərbiyənin nəzəriyyəsi barəsində geniş məlumat verməyi özünün vətən- daşlıq vəzifəsi hesab edir. Bu məqsədlə “Həsbi-hal” adlı silsilə məqalələr yazıb, “Həqiqət” qəzetində çap etdirir. Həmin məqa- lələr onun məktəb, maarif və təhsil problemlərinə nə dərəcədə vaqif olması, böyük maraq və diqqət göstərməsi haqda geniş və dolğun təsəvvür yaradır. Məqalələr öz məzmunu, ruhu, qaldırılan problemin müasirliyi və aktuallığı baxımından bu gün də diqqətəlayiqdir. Şair sayca ikinci məqaləsində daha çox Avropa filosofları və nəzəriyyəçilərinin təlim və tərbiyə haqqında fikir və konsepsiyalarını ortaya qoyur və buna öz münasibətini bildirir. “Tərbiyə - pedaqogika nədir?” sualına İmmanuil Kantın (alman filosofu, 1724-1804), Con Lokkun (ingilis maarifçisi və filosofu, 1632-1704) və Herbert Spenserin (ingilis maarifçisi və filosofu, 1820-1903) tərbiyə barəsində mülahizələrilə cavab verir.
müntəzəmən və mütənasibən təməniyyə etdirməli və bütün insanları qayeyi-müqəddələrinə isal eyləməlidir.”
faydalı və kəndi məsləklərində məharətli bir hala gətirmək için ən qolay və ən qısa üsuldur.”
bizi mükəmməl surətdə yaşamağa hazırlamaqdır.” Cavid həmin filosof və maarifçilərin fikirlərini təqdir edərək, bizim maarifçilik və pedaqoji fikrimiz tarixində, demək olar ki, ilk dəfə olaraq Qərbi Avropa filosoflarının təlim və tərbiyə haqqında fikirlərini Azərbaycan oxucuları və maarifçilərinin nəzərinə çat- dırır. Məqsədi məktəbdarların diqqətini yerli məktəblərdə təlim
349 İsgəndər Atilla və tərbiyə prosesini elmi və pedaqoji cəhətdən Avropa modeli əsasında düzgün və səmərəli təşkil etməyə yönəltmək idi. “Fənni- tərbiyənin insanları bəxtiyar edəcəyi, parlaq və məsud bir həyata nail eyləyəcəyi hər kəsə müsəlləm bir həqiqət olsa gərək” fikrini vurğulayan şair, düşünürdü ki, pedaqogika (tərbiyə) sahəsində yaxşı bir nəticəyə nail olmaq mürəbbiyələrdən, müəllimlərdən, onların pedaqoji hazırlığından, əfəndilərin “səviyeyi-irfanı və təşəbbüsati-ciddiyələrindən” asılıdır. Bu cəhətdən müəllim “Elmi- həyat” (həyat elmi) “Elmi-əxlaq” (etika) və “Elmi-ruh” (psixo- logiya) elmlərinə vaqif olmalıdır. O, həmin elmlərin pedaqoji mahiyyəti haqda yazırdı: “Elmi- həyat məktəb şagirdlərinin yeyib-içmək, gəzib-oturmaq, zəif və qüvvətli olmaq kibi hallardan bəhs edir. Elmi-ruh çocuqların fikrini, hissiyatını, əxlaqını öyrənib bilmək için böyük bir vasitədir. Elmi-əxlaq isə xeyir və şərin nədən ibarət olduğunu, tərbiyədə necə bir qayə təqib etdiyini öyrədir.” [1, 199] Müəllif bu üç fənni bir-birindən ayırmırdı, əksinə, bir-birini tamamladığını, tərbiyə üçün mühüm əsas olduğunu düşünürdü. Məktəb şagird- lərinin fərdi-psixoloji xüsusiyyətlərini və fiziyanomik ifadələrini də nəzərdən qaçırmır və bu barədə yazırdı: “Bir məktəb otağına girilsə, orada olan şagirdlərin çöhrələrinə (fizyanomiya) diqqət edilsə bir-birinə bənzəmədikləri dərhal gözə ilişər, çöhrələri müxtəlif olacağı şübhəsizdir...” [1, 199] Cavidə görə, şagirdlərin əxlaq və davranışları donuq və dəyişməz deyildir. Sinifdə nə qədər sifət varsa, bir o qədər əxlaq və davranış var. Uşaqlarda əxlaq və davranış nə qədər müxtəlif olsa da, zaman keçdikcə onlar dəyişir. Buna görə də müəllimin yeknəsək tərbiyəsi mənfəət yerinə zərər verə bilər. Müəllim təlim və tərbiyədə bunu nəzərə almalı və psixologiya elminə əsasla- naraq, şagirdlərin müxtəlif təbiətini nəzər-diqqətdə saxlamalıdır. Bu məsələni yaxşı həyata keçirmək üçün o, təlim və tərbiyə el- minə yiyələnməli, öz işində elm ilə təcrübəni birləşdirməlidir ki, pedaqoji işdə uğurlar qazana bilsin. 350 Əsrin şairi IX Şair uşaqların ev və ailə tərbiyəsi ilə məktəb tərbiyəsi arasında qırılmaz bağlılıq görürdü. Qeyd edirdi ki, məktəbə daxil olan şagird (istəyinə görə) 5, 10, 15 il vaxtını məktəbdə keçirir. Bu, az vaxt deyil!.. “Ev tərbiyəsi ilə məktəb tərbiyəsinin hər ikisi çocuqlarda dürlü-dürlü təsirlər bağışlar, bir çocuq evdə ata-ana tərbiyəsi sayəsində xəluq, çalışqan, mütəşəbbis bir qəhrəman oldu- ğu halda, məktəbə dəvam edər-etməz əxlaqı, təbiəti büsbütün dəyi- şir, fəna, uyğunsuz bir hal kəsb etmiş olur.” [1, 200] Başqa sözlə, məktəb və sinif şəraiti və mühiti uşağın əxlaq və psixolojisinə təsir etdiyindən, müəllimlər buna xüsusi diqqət yetirməli və əhəmiyyət verməlidirlər. Əgər müəllim tərbiyədən anlayan olsa, məktəb şagirdlərində “müzzür əxlaq, fəna təbiətlər bulunmaz; bulunsa da, pək səthi, pək təsirsiz qalır” yazan müəllif, demək istəyirdi ki, ailədə böyüyən uşaqların əxlaq və tərbiyəsi də müxtəlif olur. Ailədə sırtıq böyüyən uşaq əxlaqsız olduğu halda, məktəbə girər- girməz haman dəyişir, inanılmayacaq dərəcədə zəki və uslu bir uşaq ola bilir. İstər ailədə olsun, istər məktəbdə - tərbiyə prosesi arasıkəsilməz pedaqoji prosesdir və bu, nəzərdən qaçırılmamalıdır. O, məqalələrində müəllim və valideynlərin diqqətini ümumi ictimai tərbiyəyə cəlb edir və düşünür ki, bu tərbiyə təhsili bitir- dikdən sonra 35-40 yaşına qədər olan bir dövrü əhatə edir. İnsa- nın tərbiyəsi həmin yaş dövrünə qədər davam edir ki, buna ümu- mi mühitdən gələn ictimai tərbiyə deyilir. Bu zaman insanın ailə çərçivəsində, yaxud məktəblərdə aldığı tərbiyə büsbütün dəyişilə bilər. İnsan başqa bir aləmə, başqa bir cərəyana tabe ola bilər. “Maddi və mənəvi təsir insanın aldığı tərbiyələri zirü zəbər edə- cək dərəcədə məsləkinə müğayir hallara sevq edə bilir.”[1, 200] Müəllif tərbiyələrin ən əhəmiyyətlisini ümumi ictimai tər- biyədə, mühitin tərbiyəyə təsirində görür. Bu cəhətdən diqqəti nəfs məsələsinə çəkir. Hesab edir ki, “nəfs əksərən öncəki tərbiyələrə tabe olmaqdan varəstə ola bilməz, lakin fövqəladə mətanətə malik olan insanlarda onu islah etmək mümkündür.” Şair ailə tərbiyəsi və bədənin sağlamlığı haqda yazır: “Ailə Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|