İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
354 Əsrin şairi IX və kor-peşman olacağıq. Müəllif məqalələrində uşaqların məktəbə hazırlanmasında ev tərbiyəsinin roluna ayrıca yer verir. “Ev tərbiyəsi necə olmalıdır?” sualına ailələrdə mövcud olan xoşagəlməz tərbiyə üsulları ilə cavab verir: “Uşaqlar damdabacalarla qorxudulurlar. Başı açıq çölə çıxsan göydən başına adamcıl qurt dərisi düşər. Qaranlıq bir yerə getsən cinlər, divlər səni təhdid edər” və i.a. Şair ailə tərbiyəsində yalançılığı, kindarlığı, qorxaqlığı, itaətsizliyi, xurafat və mövhumatı tənqid edir və valideynlərin xoşagəlməz müraciət üsullarına qarşı çıxaraq yazır: “...Bir ana oğluna “Yavrum! Quzum! Get qardaşını çağır da gəlsin, yeməyini yesin” deyəcəyi yerdə, “Partdamış! Gəbərmiş! Get o qan qusmuş çönənbəri çağır da gəlsin, zəhrimarını zoqqumlasın” - diyor” [1, 203] O, uşaqlarla bu cür davranışı pisləyir, bu kimi uyğunsuz və cahilanə tərbiyədə bir fayda görmür. Şair müxtəlif ailələrdə müxtəlif ailə tərbiyəsinə nəzər salır və düzgün qurulmuş ailə tərbiyəsini təqdir edir. Sağlam ailələrdə tərbiyə və əxlaq məsələlərinin uğurlu və düzgün həllini yüksək qiymətləndirərək yazırdı ki, ana bir yaşında uşağın yediyi qaletlərdən əlifba düzəldir və ona öyrədir. Evin divarından hesab cədvəli asır, üç-dörd yaşında uşaq bunları gülə-gülə, sevə-sevə öyrənir. Beş-altı yaşına çatar-çatmaz məktəbə həvəs göstərir. Məktəbə getdiyi zaman zəkası, əxlaqı yerində olur, dərsini həvəslə öyrənir. 20 yaşında isə o universiteti bitirmiş fazil bir əfəndi olur.” Şair Azərbaycan analarını, Azərbaycan ailələrini bu cür görmək istəyirdi. Azərbaycanda ibtidai təhsilin bir çox vacib və ciddi problemlərinə münasibət bildirən müəllif, düşünürdü ki, bu gün olmasa da, bir neçə ildən sonra ibtidai təhsil istər qız, istərsə də oğlanlar üçün məcburi olacaqdır. Şair səbirsizliklə və böyük ümidlə həmin günü gözləyirdi. Ailə və ana tərbiyəsini, qızların təhsilə cəlb edilməsi mə- 355 İsgəndər Atilla sələsini önə çəkən vətənpərvər və maarifçi şairin cümlələrini oxuyarkən onun nə qədər narahatçılıq hissi keçirdiyini aydın sezmək olur. Belə halı yalnız vətənini və millətini sevən, onun gələcəyini düşünən insanda görmək olar. O, övladının tərbiyəsini başlı-başına buraxan, qayğısına qalmayan, onu tərbiyədən mərhum edən valideynlərə üz tutaraq “Siz ey ata və analar! Yarınki gün cigərguşələrinizin zillət, fəlakət odunda yanıb-qavrulduqlarını ağ- laya-ağlaya seyr edəcəksiniz” deyərək yazırdı: “Çocuqlar mə- sumdurlar, onunçin yapdıqları işlərin hiç birindən məsul deyil- dirlər, onların hal və hərəkətlərindən məsul olacaq yalnız ata- analardır... Xeyirsiz, xain, ədəbsiz evlad yetişdirib onları tərbiyə və islahına çalışmayan ata-analar, şübhəsiz ki, gələcəkdə namuslu, vicdanlı, heysiyyətli insanlara müsəllət olmaq için bir sürü əxlaqsız, bir yığın sərsəri yetişdirmiş olurlar...” [1, 204] Bu sözlər sanki bugün yazılmış və bugün üçün deyilmişdir. Cavidin yaşadığı dövr başqa, bugünkü dövr başqadır. Bununla belə, ailə, məktəb və əxlaq tərbiyəsi ilə bağlı problemlər bugün nəinki azalmış, əksinə, çoxalmışdır... Şair övlad tərbiyəsinə məsuliyyətsiz yanaşan ata və analara qarşı barışmaz mövqe tuturdu. “Qeydsiz, tərbiyəsiz ata-ananın övladı için nə dərəcədə məsul olacağı, nə müdhiş cinayət işlətdiyi hər kəscə məlum, aydın həqiqətdir” sözlərini ürəkağrısı ilə yazırdı. Cavid təlim-tərbiyə məsələlərindən və məktəb binalarından danışarkən məşhur bir məsəli diqqətə çatdırır: “Günəş girməyən yerə təbiblər girər.” Təlim və tərbiyə prosesinin həyata keçirilməsində məktəb binasını və sinif otaqlarını əsas təlim və tərbiyə ocağı hesab edir. Düşünür ki, məktəblər və məktəb binaları gözəl və görkəmli, havalı və uca yerlərdə tikilməlidir. “Pis, murdar, üfunətli yerlərdən uzaq olmalıdır. Xəstəxana, həbsxana, məzarıstan kibi yapı (bina)lara yaqlaşmamalıdır. Məktəb binası mümkün dərəcədə günəşli yerlərdə vaqe olmalı, rütubəti çoq olan yerlərdən həzər edilməlidir...” [1, 205] Nə üçün? Çünki orada körpə uşaqlar oxuyur və tərbiyə alırlar. Günəşsizlik 356 Əsrin şairi IX və rütubət isə bir çox xəstəliklərin mənbəyidir. Şair bu mövzudan bəhs edərkən istər-istəməz özünün oxuduğu və tərbiyə aldığı Sidqinin məktəbini xatırlayır. (Məktəb Bazarçayı üzərindəki came məscidində yerləşdiyi üçün sinif otaqları dar və rütubətli idi.) O, məzunu olduğu və Naxçıvanın maarif tarixində xüsusi yeri olan məktəb haqqında geniş və qiymətli məlumatlar verir. Həmin məlumatlar Sidqi məktəbinin tarixini və taleyini öyrənmək baxımından əhəmiyyətlidir. O yazır ki, məktəb acınacaqlı bir şəraitdə fəaliyyət göstərirdi. Sinif otaqları günəşsiz, darısqal və rütubətli idi. Bazarçayın gurultusu tədris prosesinə mane olurdu. Bunu görən yerli çar hökuməti məktəbin başqa bir yerə köçürülməsini qərara alır. Hökumətin təşəbbüsünü alqışlayan şair, onun baş tutmaması haqda yazırdı: “Şəhər [Naxçıvan] qlavası Cəfərqulu Xan Naxçıvanski cənabları ilə şəhər hakimi Slavaçinski bu xüsusda [məktəbin başqa yerə köçürülməsində] pək fədakarlıqda bulunmuşlar. [Ancaq nə yazıqlar olsun ki] “Cidilli bağ” adlı geniş, havadar, gözəl bir yerdə məktəb təsisini xalqa təklif etmişlər isə də kimsə razı olmamışdır.” [1, 206] Cavid hesab edirdi ki, təhsil, təlim və tərbiyə işi ilk öncə məktəb binasından başlanır. Əgər məktəb binası yararsız və uyğunsuz bir yerdədirsə, orada təlim və tərbiyə prosesi səmərəli təşkil oluna bilməz. Cəfərqulu Xanın və Slavaçinskinin cəhdlərinin boşa getməsinə təəssüflənən müəllif, işin baş tutumamasında mövhumatçıları və xurafatçıları suçlayır və bu barədə yazırdı: “Qafqasda sakin bütün türklərin hər şəhərdə, hər qəsəbədə (vəqf yeri) ∗ köhnə məzarıstan kibi bir çoq qiymətli, əhəmiyyətli yerləri [məktəb və s. üçün] əldən çıqarıb mevhumat sapmaların ərzi-ixtar etməkdir. Bu dürlü uyğunsuzluqlar [Naxçıvanda] deyil bir şəhərdə, Qafqasiyanın hər şəhərində təsadüf etmək mümkündür.” [1, 206-207] Şair hesab edirdi ki, məktəb binası mümkün dərəcədə
∗ S
Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|