İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (“Elmi-bəşər”)
- Əkrəm
145 İsgəndər Atilla yetmək, həqiqəti dərk etmək yolunda böyük əmək sərf edən dahi- ləri xatırlayır. Bəşəriyyətin haqqa və həqiqətə çatmaqda keçdiyi tarixi yolda etdiyi səhvləri, aldanışları, rastlaşdıqları çətinlikləri poetik bir dillə ifadə edir. Cahillikdən müdriklik və kamilliyə ge- dən yolu insanın fikirləşmək qabiliyyətinin təzahürü kimi görür.
Kim ki, əql istər, o, məcnun olmalı; Hər fəlakət gəlsə məmnun olmalı; Canlı meyyitlərcə zor idraki-haq, Görməz əma, doğsa hətta bin şafaq.
Canlı meyitlər Haqqı idrak etməzlər. Kor, nadan hətta min şəfəq görsə belə, onu görməz. Haqqın nurunu dərk edənlər, sözün müsbət mənasında, “mütləqa məczub”, yəni mütləq dəli-divanə olur. “Tərtü eşqidən”, yəni ifrat dərəcədə, həddindən çox eşqdən “həmən illət bulur”, yəni xəstəlik tapır. Şair demək istəyir ki, hər bir şeyin həddi olduğu kimi, əqlin də, dərk etməyin, fikirləşməyin də, elm və biliyə yiyələnməyin də həddi-hüdudu var. Fəqət insan elm və biliyə o zaman daha mükəmməl yiyələnə bilər ki, onun yolunda məcnun olsun, nə fəlakət gəlsə ona məmnun olsun. Yəni hər əzab və əziyyətə dözsün, elm və biliyə dəlicəsinə vurulsun, onu dəlicəsinə sevsin, ona mənəvi bir ehtiyac duysun. Budur ağılın fikirləşmək qabiliyyəti.
Hüseyn Cavidin “İştə bir divanədən bir xatirə...” şeirində həmin fikrin bədii-fəlsəfi ifadəsi daha çox duyulur və hiss olunur. Filosof şair öyrəndiyi biliklər əsasında özünü dərk etməyə çalışır. Başqa bir şeirində bəşər elminin dərinliklərinə baş vurur. “Kəsbi-irfan için, fəzilət için Çalış, uğraş!” diyorsun... İştə bənim Ən böyük, ən sevimli amalım, Qayeyi-məqsədim budur. Lakin
146 Əsrin şairi IX Nə için gizlətmək gərək, yetişir... Nə qədər purümidü biyaram Gecə-gündüz çalışsam, uğraşsam, Yenə ən son nəticə hiçlikdir.
Hiçlik, ah... ən xoş dəmi-səmtü sükun, Bir gözəl Cənnətdi, heyhat!.. Ən zəbun, Ən dəni bir hiss!.. (“İştə bir divanədən bir xatirə...”)
Filosof-şair demək istəyir və deyir də, insan nə qədər oxusa, çalışıb çabalasa, elmə yiyələnsə, son nəticəsi heçlikdir, sonsuz- luqdur. Yəni elmə tam yiyələnmək, yerin, kainatın, bəşərin yaradılışının sirrini öyrənmək, bilmək müşküldür. Şair həmin fikri daha açıq və konkret şəkildə “Uçurum” faciəsində davam etdirir.
...Hər nə qadar uğraşsa İnsan çocuqdur, çocuq...
Filosof və mütəfəkkir, kitablar içində qərq olub gedən Əkrəm, nə qədər çalışırsa, oxuyub öyrənirsə, cəhaləti artır. Yəni bir şey bilir ki, heç bir şey bilmir. Diqqət edin, sanki Sokrat kimi düşünür. Uluğ bəy onun sözlərinə şərik çıxır və düşünür ki, qədim bilgiclər, filosoflar, ədiblər oxuyub öyrənmək yolunda nə qədər çalışsalar da, ictihad etsələr də, müəmmalı xilqəti və Tanrını dərk edə bilməmişlər. Onlar oxumaqla, elmə yiyələnməklə yüksəlmiş, fəqət çox çırpındıqdan sonra qanadları sınmışdır. Kiçik bir zərrənin – bir atomun qarşısında donub qal- mışlar.
147 İsgəndər Atilla Böyük İbn Sinalar Sokratlar, Əflatunlar Dahi bir ustad ikən Əcəb, nə buldu onlar!?.
Bu fikir, demək olar ki, “İştə bir divanədən bir xatirə...” şei- rinin fəlsəfi mahiyyətini təşkil edir. Filosof Uluğ bəyə görə, elm, bilik və fəlsəfə elə çıxılmaz bir yoldur ki, hər kəsi yormuş, hətta çoxlarını boğmuş və məhv etmişdir. Cavidə görə, heçlik mənasızlıq deyildir, heçlik sonsuz- luqdur. O, bu problemin üzərinə “Xəyyam” pyesində yenidən qayıtmışdır.
Elmimdəki nöqsan ilə cəhlimdəki irfan Hər an doğurur bəndə bir isyan. Uydum da xəyalətə, sanıb kəndimi bilgic, Baqdım ki, yaqar beynimi bir hiç Bir hiç ki, bütün şübhəli hikmətlərə asi, Uydum da fəzilətlərə asi...
Cavidin özü də, Xəyyam surəti də Sokrat kimi hər şeyi dərk etməyin, hər şeyi bilməyin, hər şeyi öyrənməyin mümkün olmadığını etiraf edirlər. 8 Dialektik metoda gəlincə, məncə, filosof-şairin bu nəzəriyyə və anlayış haqqında tam və dolğun təsəvvürü və biliyi olmuşdur. O, dialektik metodun banisi Sokratın və Hegelin fəlsəfəsi ilə tanış idi, deməli, onların dialektika haqqında fikirləri ilə də tanış idi. O, bu metod haqqında filosof Rza Tofiqdən bilgi almışdı. F.Engels yazırdı ki, biz fəlsəfədə çox şeyin dərk olunmasında Hegelə borcluyuq. Hegelə görə, bütün inkişaf müəyyən formada gedir. Bu forma triadadır. Yəni özünütəsdiq (tezis), həmin təsdiqin inkarı (antitezis) və inkarın inkarı (sintez), yaxud əksliyin aradan qaldırılmasıdır.
Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|