İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
178 Əsrin şairi IX Qədim insanların həyat və məişətinə, inanclarına nəzər salan filosof-şair, belə bir nəticəyə gəlir ki, bəşəriyyətin tarixi inkişafı dialektikanın qanunlarına əsaslanır.
Qədim filosoflar, dahi adamlar özündən əvvəlki əslafların (sələflərin) fikirlərini dinlədilər, əxlafa (xəlifələrə) yol göstərib, dünyadan köçüb getdilər. Onların bir-birindən az-çox fərqi olsa da, hamısı bəşəriyyət üçün şahrah – geniş yol aradılar. Sahibi- hünər oldular. İnsanlara “Bir təcəddüd, * bir xüsusiyyət” dilədilər. İnsanların yolunu münəvvəs etdilər. Onlar öldü, zaman dəyişdi. Meydana bir çox rahzən – yolkəsən, quldur çıxdı. Həmin yolkəsən və quldurlar özlərindən əvvəlkilərin fikirlərində təzad buldular və başqa yol tutdular. Ağıllı və dahi adamlara qarşı xalqda nifrət, ikrah və qəzəb hissi oyatdılar. İnsanların tarixi fəlakət və faciələ- rinin başqa bir dövrü başlandı. Quldurlar, xurafatçılar bir yığın əfsanə və mənasız söz uydurub insanlar arasında ixtilaf yaratdı- lar. Boş, əsassız və elmsiz xəyal və uydurmalar ilə dünyaya vəlvə- lə saldılar. Bir mürşid meydana atıldı. Onun ardıcılları böhtanlar icad etdi, məzhəblər çıxardılar. Anlamaz və kor xalqı tapındıqlarına inandırmağa çalışdılar. Kiçik bir dənədən qübbə yaparaq dedilər: “Haq Mənəm! Haq məndədir!” İnsanlar həmin vicdansızlara uydular. Firqələr təşkil etdilər. Hər kəs sərsəm kəndi fikrinə qapıldı. Hər kəs öz həmfikirlərinə düşman kəsildi. Başqa bir yol, başqa bir Xaliq buldu. Beləliklə, bəşər tarixində bir təbəddülat, təlatüm başlandı. Dinlər, təriqətlər, firqələr, məzhəblər meydana gəldi. Adəm övladı təkallahlıqdan çoxallah- lığa doğru üz tutdu.
Hər kəs aldanmış da sapmış bir yana, Bin çeşid bütlər yapıb tapmış ona.
* Yenil
ənmə, təzələnmə. 179 İsgəndər Atilla Hər kəsin ruhunda bir Xaliq gülər, Öylə bir Xalıq ki, xəlq etmiş bəşər.
“İştə bir divanədən bir xatirə” şeirində ümumi tarix və ümumi fəlsəfə fənlərindən öyrəndiklərini ümumiləşdirən, bəşəriyyətin keçdiyi tarixi yola, onun uğur və faciələrinə, dini inam, etiqad və aldanışlarına nəzər salan şairə görə, zaman dəyişdikcə ibtidai insanın həyat, kainat, Allah, din haqqında təsəvvürləri də, dünyagörüşü də dəyişir. İnsanın Allah və din uğrunda mübarizəsi tarixi başlayır. Din uğrunda vuruşmalarda dəryalarca qan tokülür. Hər firqə özünə bir Xalıq seçir. Sərsəm və azğın insanın bir yığını zülmətdə nur, başqa bir yığını “Haq bəndədir!” deyib durur: “Bir guruh vəhdətə pərəstiş edir, başqa bir guruh kəsrətə yaltaqlanır. İzlənilən yol əyridir, düzdür – fərqi yox. Hər kəs əvvəldən nəyə inanmışsa, ona iman edir”.
Cahil – arif, bir çoban – bir filosof, Kəndini sanmaqda... ərbabi-vüquf. Hər kim əvvəldən inanmış hər nəyə, Bir də ram olmaz o digər bir şeyə.
Nəyə inananın inamını sarsıtmaq zor və əbəsdir. Hətta Haq təcəssüm etsə belə, onlar tapındığından vaz keçməzlər. Çünki keçmişi unutmaq pək gücdür. Çünki keçmiş artıq insanın şüuruna və geninə daxil olmuşdur. Keçmiş bütün vicdanlara hökm, “əskilik” izanlara (İtaət edənlərə) nüfuz, əski adətlər insanın qəlbini istila etmişdir. Şair bu məqamda qədim insanlarda Allah və din haqqında təsəvvürlərin yaranması, təşəkkülü və formalaşması, onların keçmişi, əxlaqı, inancı, adəti, mənəviyyatı ilə bağlı ciddi fizioloji, psixoloji və fəlsəfi problemlərə toxunur və yazır:
180 Əsrin şairi IX Sorsalar: dünyada kimdir hökmdar? Bən derim: ölmüşlər, ölmüş duyğular.
Nə üçün ölmüşlər və ölmüş duyğular? Ona görə ki, onlar özlərinin əxlaq, davranış, inanc və adətlərini nəsildən-nəsilə ötürmüşlər. İnsanlara hakim kəsilən həmin adət və əxlaq qaydaları onların beynindən silib atmaq qeyri-mümkündür. Şair bu adi gerçəkliyi anlamaq üçün oxucunu öz həyatına nəzər salmağa dəvət edir.
Valideyin ağuşu, məktəb, mədrəsə, Qarqu, ümmidü təvəkkül, vəsvəsə. Etiqad, əxlaqü adət, hər nə var, Həp kökündən qaldırın divanələr...
Heyhat! Bu, mümkün deyildir! Mümkün olsa insan kimə və nəyə oxşar? Ən yaxşı halda meymuna, ən pis halda manqurta!.. Yox, əgər insan buna inanmırsa, onda qoy o, keçmişini çeynəsin, unutsun, müvəqqəti də olsa, səhv etsin. Bax, bu zaman həmin səhvlərdən insanda şübhələr doğacaq. Bax, bu zaman haq və batil, xeyir və şər seçiləcək. Əgər keçmişini unutmaq istəyən, onu topa tutmaq istəyən bir qəhrəman varsa, qoy o, meydana atılsın və şairin yazdıqlarını imtahan etsin.
Etsəniz bir böylə cürət, şübhəsiz, Qarşınızdan pərdələr qalqar təmiz. Bir də aldanmazsınız bir kahinə, Fikri çaldırmazsınız hər xainə.
21 Hər şeyə kor-koranə itaət etmək, kahinlərə və xainlərə inanmaq, sxolastik təlimə əsaslanmaq, əfsanələrə aldanmaq, ehkamlara tapınmaq bəşər tarixinin və insan həyatının ayrılmaz bir hissəsidir. Əgər bəşər həyatını, əhvalını, fikrini, amalını və hər
Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|