İslamda Uşaq Tərbiyəsinin Əsasları
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Yeddinci fəsil
Əqiqin vacib yaxud müstəhəb olması baradə alimlərin görüşləri və əsaslandıqları dəlillər İbn Munzir demişdir: “Əqiqin vacib olub-olmaması baradə ixtilaf vardır. Bir qrup alim onu Peyğəmbərin əmri olduğu üçün vacib hesab edirlər. Çünki onun əmri əməlin vacib olma- sını ifadə edir. Bizə Həsən əl-Bəsridən rəvayət olunduğuna görə ondan uşaqlığında əqiq kəsilməmiş bir kişinin halı haqqında soruş- dular. O dedi: “Özü özü üçün kəssin”. Bununla yanaşı Həsən qız uşağı üçün əqiq kəsilməsini caiz görmürdü. Bureydənin belə dediyi rəvayət edilir: “İnsanlar qiyamət günündə beş vaxt namazdan dolayı hesaba çəkiləcəkləri kimi eynən əqiqdən də hesaba çəkiləcəklər”. İshaq ibn Rahuveyhi demişdir: “Bizə ibn Bureydənin ata- sından rəvayət gəlib ki, “İnsanlar qiyamət günündə beş vaxt namazdan dolayı hesaba çəkiləcəkləri kimi eynilə əqiqdən də hesaba çəkiləcəklər”. İbn Bureydəyə dedim ki, əqiq nədir? O dedi: “Müsəlmanın doğulan uşağı üçün kəsilməsi vacib olan qurbanın adıdır”. Əbu`z-Zinad demişdir: “Əqiq müsəlmanların tərk edilmə- sini məkruh gördükləri işlərindəndir”. Həmçinin o qeyd etdi ki, Həsən əl-Bəsridən rəvayət olunduğuna görə, o demişdir: “Oğlan uşağı üçün yeddinci günündə əqiq kəsmək vacibdir”. Əbu Amr demişdir: “Alimlərin əqiqin vacib olması haqqın- da ixtilaflarına gəldikdə isə Zahirilər əqiqin fərz olaraq vacibli- yi görüşündədirlər. Bu, Davud və digərlərinin də görüşüdür. Onlar deyirlər: “Allah Rəsulu bunu həm əmr etmiş, həm də 62 özü kəsmişdir”. O buyurmuşdur: “Oğlan uşağı öz əqiqi qarşı- lığında girovdur”. “Hər doğulan oğlan uşağı ilə birlikdə onun əqiqi vardır”. “Qız üçün bir, oğlan üçün isə iki əqiq qurbanı kəsilir”. Bureydə əl-Əsləmi onun vacibliyini namazla eyni tut- muşdur. Həsən əl-Bəsri isə əqiqin oğlan uşağı üçün yeddinci günündə kəsilməsini vacib görmüşdür. Ona görə də əqiq kəsilməyibsə, uşaq böyüdüyü zaman özünə əqiq kəsməsi lazımdır. Leys ibn Səd demişdir: “Yeni doğulan uşaq üçün yeddinci gününə qədər istənilən gündə əqiq kəsilir. Əgər onun üçün yeddi günündə əqiqini kəsə bilməzlərsə, bundan sonra kəsmə- lərində bir qüsur yoxdur. Yeddi günündən sonra onun üçün əqiqin kəsilməsi vacib deyildir”. Leys ibn Səd əqiqin ilk yeddi gündə kəsilməsini vacib olaraq qəbul edirdi. İmam Malik isə deyirdi: “Əqiq əməl edilməsi vacib olan bir sünnətdir”. Bu, həmçinin Şafiinin, Əhməd ibn Hənbəlin, İshaqın, Əbu Səvrin, Təbəri və Əbu Amrın görüşüdür”. Qeyd etmək istərdim ki, maliki məzhəbinin alimlərinə görə vacib sünnətin mənası müstəhəbliyi sabit olan və tərk edilmə- si məkruh olan anlamındadır. Onlar bunu edilməsi vacib olan sünnətlərdən hesab edirlər. Buna görə də deyirlər: “Cümə gü- nü qüsl etmək vacib sünnətdir. Qurban bayramı günü qurban kəsmək vacib sünnətdir. Əqiq də onlar kimi vacib sünnətlər- dəndir”. İmam Əhmədin məzhəbində olan alimlər əqiqin vacibliyi barəsində ondan iki rəvayət nəql ediblər. Bununla yanaşı İmam Əhməddən əqiqin vacib olduğunu ifadə edən açıq-aydın bir söz yoxdur. Biz onun görüşlərini qeyd edəcəyik. Xalləl “əl-Cami” adlı əsərində yazmışdır: “İmam Əhməd əqi- qin müstəhəb olduğunu, vacib olmadığını bildirmişdir”. Sü- leyman ibn Əşas bizə xəbər verərək dedi: “Eşitdim ki, Əbu Ab- 63 dullaha əqiqin nə olması barədə sual verildi. O dedi: “Qurban kəsməkdir. O, əqiqin saçın qırxılması olduğu görüşünü inkar etdi”. Mənə Muhəmməd ibn Hüseyn xəbər verərək dedi ki, Fadl onlara belə rəvayət etmişdir: “Əbu Abdullaha “Əqiq kəsmək vacibdirmi?” deyə sual verdim. O dedi: “Xeyr. Lakin kimin əqiq kəsməkdən xoşu gəlirsə kəssin”. Yenə “Sən əqiqi vacib görürsənmi?” deyə soruşdum. Dedi ki, xeyr. Sonra da Əhməd ibn Qasimdən Əbu Abdullaha “əqiq vacibdirmi?” deyə soru- şulan sualı qeyd etdi. O dedi: “Bilmirəm. Amma vacib olduğu- nu da demirəm”. Sonra isə belə dedi: “Bu barədə ən şiddətli təhdid “İnsan əqiqi müqabilində girovdur” hədisidir”. əl-Əsrəm demişdir: “Əbu Abdullaha dedim: “Əqiq vacib- dirmi?” O “xeyr” deyə cavab verdi. Bu barədə rəvayət olunan ən şiddətli təhdid “Oğlan uşağı öz əqiqi qarşılığında girovdur” hədisidir”. Hənbəl demişdir: “Əbu Abdullah dedi ki: “Mən imkanı və qüdrəti olan kəsin övladı üçün əqiq kəs- məyi tərk etməsini sevmirəm. Çünki Peyğəmbər buyur- muşdur: “Oğlan uşağı öz əqiqi qarşılığında girovdur”. Bu isə əqiq barəsində rəvayət edilən ən şiddətli hədisdir”. əl-Haris demişdir: “Mən Əbu Abdullaha əqiq barəsində su- al verdim: “İstər kasıb, istərsə də zəngin olsun o, övladı doğu- lan hər bir kəsə vacibdirmi?” Əbu Abdullah dedi: “Həsən Səmradan, o da Peyğəmbərdən belə buyurduğunu rəvayət etmişdir: “Hər doğulan oğlan uşağı yeddinci gününə kimi qurbanı kəsilib, saçı qırxılana qədər öz əqiqi müqabilində gi- rovdur”. Bu, Peyğəmbərin sünnətidir və mən sənin bu sün- 64 nəti yaşatmağını və yaymağını istərdim. Bu işdə Allah sənə yardım edər”. İshaq ibn İbrahim demişdir: “Əbu Abdullahdan Peyğəmbə- rin “Oğlan uşağı öz əqiqi müqabilində girovdur” hədisinin mənasını soruşdum. O dedi: “Bəli, Peyğəmbərin sünnətidir ki, oğlan uşağı üçün iki, qız uşağı üçün isə bir qoyun qurban kəsilsin. Əqiqi kəsilmədiyi halda isə uşaq əqiqi kəsilənə qədər sanki öz əqiqinə həbs edilmişdir”. Cəfər ibn Muhəmməd demişdir: “Əbu Abdullahdan soru- şuldu ki, “əgər bir şəxsin əqiq kəsməyə imkanı olmazsa, o zaman nə etsin?”. O dedi: “Elə olduqda onun üzərinə bir şey düşməz”. əl-Haris demişdir: “Əbu Abdullahdan əqiq barəsin- də “Əgər şəxsin onu kəsməyə imkanı olmazsa, o zaman nə et- sin?” – deyə soruşdular. O dedi: “Əgər sünnəti yaşatmaq üçün borc alıb bunu edərsə, ümid edirəm ki, Allah ona bu borcu- nu qaytarmağına yardım edər”. əs-Salih demişdir: “Atama (İmam Əhmədə) dedim ki, bir insanın övladı dünyaya gəlir və onun əqiq kəsməyə imkanı yoxdursa, sən onun borc alıb övladı üçün əqiq kəsməsinimi, yoxsa imkanı olana qədər bunu təxirə salmasınımı üstün görürsən?”. O dedi: “Əqiq barəsində eşitdiyim ən şiddətli hə- dis Həsənin Səmradan, onun da Peyğəmbərdən rəvayət et- diyi “Hər oğlan uşağı öz əqiqi müqabilində girovdur” hədisi- dir. Mən ümid edirəm ki, əgər borc alıb kəsərsə, Allah ona borcunu qaytarmağı tezləşdirər. Çünki o, Peyğəmbərin sünnətlərindən bir sünnəti yaşadaraq, onun buyurduğuna tabe olmuşdur”. 65 Göründüyü kimi, bu, İmam Əhməddən əqiq mövzusu ilə bağlı rəvayət olunan görüşləridir. Bununla yanaşı, onun məz- həbində olan alimlər bu məsələdə daha da təfsilata gedərək üç müxtəlif yöndən yanaşaraq “vaciblik” anlayışını açıqlayıblar. Bunlardan birincisi, əqiqin uşağın malı üzərinəmi, yoxsa atasının üzərinəmi vacibdir. İkincisi, oğlan uşağına bir yoxsa iki qoyun kəsmək vacibdir. Üçüncüsü isə əgər atası övladı üçün əqiq kəsməzsə uşağın üzərindən vaciblik düşürmü, yoxsa həddi-büluğa çatandan sonra özünün əqiqi kəsməsi vacib olurmu. Birinci məsələdə onun hökmünü iki yöndən izah ediblər. Birincisi, əqiqi kəsmək atanın üzərinə vacibdir və bu İmam Əhməddən nəql edilmişdir. İsmail ibn Səid demişdir: “İmam Əhməddən atası onun üçün əqiq kəsməyən kişi haqqında “o kişi sonradan öz yerinə əqiq kəsərmi?”, deyə soruşdum. O dedi: “Bu, atanın üzərinə vacibdir”. İkincisi isə uşağın malı üzərinə vacibdir görüşüdür. “Əqiq atanın üzərinə vacibdir” deyənin dəlili öncədən də qeyd olun- duğu kimi, atanın onu kəsməklə əmr olunmasıdır. Əqiq kəs- məyin uşağın malı üzərinə vacib olduğu görüşündə olanların dəlilləri isə “Oğlan uşağı öz əqiqi qarşılığında girovdur” hədisidir. Bu, hər iki qrupun dəlil olaraq irəli sürdüyü hədis- dir. Əqiqi vacib görənlər onun vacib olmasına bu hədisi dəlil olaraq göstərirlər: “Oğlan üçün iki, qız üçün isə bir qoyun kəsilir”. Onlar deyirlər ki, bu hədis əqiqin vacib olduğunu göstərir. Çünki məna budur ki, qız üçün bir, oğlan üçün iki qoyun kifayətdir. Həmçinin Buxarinin Salman ibn Amirdən rəvayət etdiyi hədisi də dəlil olaraq irəli sürürlər. Həmin hədis belədir: “Oğlan uşağı ilə birlikdə onun əqiqi vardır. Onun əvə- 66 zində qan axıdın və ondan əziyyəti uzaqlaşdırın”. Bu, iki yön- dən əqiqin vacib olduğunu göstərir. Birincisi, sözügedən hədis əqiq kəsmək haqqında məlumat vermək mənasında deyildir. Burada məqsəd onu kəsməyin vacib olduğunu bildirməkdir. Bundan sonra isə Peyğəmbər onlara uşaqda olan əziyyətin qurban qanının axıdılması ilə uzaqlaşdırılmasını əmr etdi və dedi: “...onun qarşılığında qan axıdın”. Onlar həmçinin qeyd edirlər ki, Amr ibn Şuaybın atasın- dan, onun da babasından rəvayət etdiyi hədis də əqiqin vacib olmasına dəlildir. Hədis belədir: “Allah Rəsulu yeni doğu- lan uşağın yeddinci günündə adının qoyulmasını, ondan əziy- yətin uzaqlaşdırılmasını və əqiqinin kəsilməsini əmr etdi”. Tirmizi Yusuf ibn Mahikdən rəvayət edir ki, onlar Abdu`r- Rahmanın qızı Hafsanın yanına getdilər və ondan əqiq barə- sində soruşdular. O da onlara, Aişənin g ona belə dediyini xəbər verdi: “Allah Rəsulu onlara oğlan üçün iki, qız üçün isə bir qoyun kəsməyi əmr etmişdir”. Tirmizi bu hədisin həsən səhih olduğunu bildirir. Əbu Bəkr ibn Əbu Şeybə demişdir: “Abdu`r-Rahmanın qızı Hafsa Aişədən g belə dediyini rəvayət edir: “Allah Rəsulu bizə oğlan üçün iki, qız üçün isə bir qoyun kəsməyi əmr etdi”. 85 Əbu Bəkr demişdir: “Bizə Peyğəmbərin belə buyur- duğu rəvayət olunub: “Oğlan üçün əqiq kəsilir. Başına isə qan sürtülmür”. Onlar bu hədisin əqiq kəsmək üçün əmr ifadə etdiyini bildirmişlər. Əbu Bəkr həmçinin demişdir: “Muhəm- 85 İsnadı həsəndir. 67 məd ibn İbrahim bir sərçə ilə olsa belə əqiq kəsməyi əmr edərdi”. 86 Əqiq kəsməyi müstəhəb hesab edənlər deyirlər: “Əgər əqiq kəsmək vacib olsaydı, o zaman dində hər kəs tərəfindən bilin- məsi zəruri olan hökmlərdən olardı və hamı bunu bilərdi. Allah Rəsulu da bunun vacibliyini bütün ümmətə dəlil gös- tərib bilməzlik üzrünün tam aradan qalxacağı bir şəkildə bu- yurardı. Bunu ümumi və kifayət edəcək tərzdə açıq-aşkar bə- yan edərdi. Əksinə, Peyğəmbər onu bu işi görmək istəyənin imkanlarına buraxaraq belə buyurmuşdu: “Yeni övladı dünya- ya gələn şəxs onun üçün əqiq kəsmək istəyərsə, kəssin”. Onun özünün isə buna əməl etməsi əqiqin vacib olduğuna yox, an- caq müstəhəb olduğuna dəlalət edər. Əbu Davudun Amr bin Şueybdən rəvayət etdiyi hədisdə deyilir ki, Peyğəmbərdən əqiq barəsində soruşdular. Cava- bında o, “uququ” sevmədiyini buyurdu. Sanki Peyğəmbərin bu addan xoşu gəlməmişdi. Sonra isə buyurdu: “Hər kimin övladı doğular və onun üçün əqiq kəsmək istərsə, kəssin. Oğlan üçün iki eyni, qız üçün isə bir qoyun kəssin”. Bu hədis mürsəl hədisidir. Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|