Islom diniga doir manba va adabiyotlar
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ibn al-Hojib (vafoti taxm. 1248)ning “Al-favoid az-ziyoiya” (“Munavvar foydalar”) nomli asarining “Al-ko fi ya”
| 140
mANBAShUNOSLIK lar, jildning ichki tomonidagi murakkab na fi s kesma bezaklar bilan birga qo‘lyozmalarni durdona ijodiy asar darajasiga yet- kazgan. Temuriylar davrida poytaxt va markaziy shaharlarga tak- lif etilgan hunarmandlar orasida xana fi ylar bilan birga shialar ham bo‘lib, shubhasiz, ularning siyosiy-ijtimoiy tabiati, dekora- Ibn al-Hojib (vafoti taxm. 1248)ning “Al-favoid az-ziyoiya” (“Munavvar foydalar”) nomli asarining “Al-ko fi ya” (Yetarli”) qismi (arab tili grammatikasi bo‘yicha) matniga A. Jomiy (1414–1492)ning sharhi. Qo‘lyozma buxorolik xattot Abdulboqi bin Shamsiddin Muhammad tomonidan ko‘chirilgan (1549). Muqovasini usta Mirma’sumxon Mirsarg‘andom Havoximxon ishlagan 141 SHARQ KITOBAT TARIXI, QO‘LYOZMALAR XAZINALARI tiv bezak berish mavzusiga qarashlari turlicha edi. Xana fi ylarda hayvon, qush va odam (miniatyuradan tashqari) tasviri kuza- tilmaydi, mavhum, umumiy, ma’lum uslubga solingan, to‘qilgan va o‘zaro bog‘langan geometrik shakl, o‘simliksimon tasvir- dan tarkib topgan murakkab naqsh turi hukmronlik qiladi. San’atshunoslik adabiyotlarida arabeska deb ataladigan ushbu naqsh turi xana fi ylik ustun bo‘lgan hududlardan keng tarqalgan. Hirot maktabining muqovalarni bezatishdagi eng muhim yutuqlaridan yana biri muqovalarda yaxlit qolip asboblar yor- damida hosil qilingan manzarali bezak tasvirining ifodalani- shi bo‘ldi. Manzara tasvirli muqovalarda jildning ichki qismini bezatishda ko‘pincha charmdan na fi s bezak kesish texnologi- yasidan foydalanilgan. Bu texnologiyaning Misrda kopt (qibtiy) ustalariga, shuningdek, Sharqiy Turkiston uyg‘ur hunarmand- lariga ham ma’lum bo‘lganligi yuqorida keltirib o‘tildi. Manzarada aks etgan ko‘pgina bezak va tasvirlar – ajdarho, qaqnus, olov bilan kurashayotgan hayvon, qushlar, bulutsimon shakllar, aylana bo‘ylab tushirilgan dekorativ chiziqlar, keng bargli gullayotgan daraxt, qoyalar Xitoy san’atiga mansub bo‘lsa-da, ularning tasviriy uslubi Xitoy tasviriy san’atidan bu- tunlay farq qiladi. Ularning asl shakl va kompozitsiyasi o‘sha davr Hirot miniatyura maktabi uchungina xosdir. Ushbu tas- viriy shakllar Uzoq Sharqqa xos ramziy va afsonaviy ma’nolar ta’siridan xalos etilgan holda, xayoliy tasavvurlar natijasidagi tasvirlarda ifodalandi. Hirot muqovasozligida keng qo‘llanilgan shakllar an’anaviy mumtoz vositalar darajasiga erishgan ham- da kitobat san’atining boshqa sohalari bilan bir xillikka ega bo‘lmagan. Turli shakllar bilan boyitilgan manzarali bezaklarning tasvirlanishi muqovasozlik va miniatyura san’atlari orasidagi munosabatlardan guvohlik beradi. Xususan, XV asrning ik- kinchi choragidan muqovalarda odam tasviri aks ettirila bosh- lanadi. Jahon Malik Xotun (XIV asr) “Devon”ining 1437-yilda |