Issn: 2148-6026. Yakın Doğu Üniversitesi Adına Sahibi Owner on Behalf of Near East University

Cahiliye Döneminde Lât Kültü
 
33
taciri; bir diğerine göre ise putlara hizmet eden bir şahıs; bazısına göre 
çoban, bir diğerine göre Yahudi, ötekine göre ise mabet rahibi idi. Bazı 
rivayetlere göre ise Lât, orada bulunan taşın adı idi.
Ancak bu rivayetlerin en dikkat çekeni ise Taif’te içinde putların 
bulunduğu bir mabedin var olduğu; adına Lât denilen şahsın bu ma-
bette rahiplik yaptığı ve gerek putlara gerekse buraya ziyarete gelenle-
re hizmet ettiğini ifade edendir. Bu rivayeti esas aldığımızda rahiplerle 
mabet zamanla bütünleşmiş ve birbirinden ayrılmaz hale gelmişler-
dir.  Kimi  kaynaklar  bu  rahibin  ismini  de  vermektedirler.  Bazı  kay-
naklar bu şahsın (Lât’ın), Amr b. Luhay olduğunu söylerken,
39
 Sırma 
b. Ğanem veya Âmir b. Zarb el-Udvânî,
40
 Rebia b. Haris,
41
 Sakif ka-
bilesine mensup Hurme b. Temim
42
 olduğunu söyleyenler de vardır. 
Şayet bu teori doğru ise söz konusu rahip Lât mabedine gelenlere bazı 
ikramlarda bulunuyordu. Muhtemelen mabede ait bazı koyunlarla da 
ilgileniyordu. Keza mabede ait tarlalardan elde edilen buğdaylardan 
yaptığı basitçe bir yiyeceği de gelenlere ikram ediyordu. Bu hareketi 
onu  henüz  hayatta  iken  efsaneleştirmişti.  Öldüğü  zaman  da  rahip-
lik yaptığı mabede defnedilmiştir. Defnedildiği yer, mabette bulunan 
ve ikram etmek amacıyla yemek hazırladığı taşın altı olmuştur. Za-
manla üzerinde semen yapılan bu taş ile rahip ve mabet bütünleşmiş 
ve kutsal bir hüviyet de kazanmıştır. Nebatilerin Allat mabetlerinde 
rahiplerin bulunuyor olması bu teoriyi yabana atamayacağımızı gös-
termektedir.
43
3. Lât Nerede Yer Alıyordu?
Lât’ın bulunduğu yer ile ilgili tartışmalara gelince: başta İbn Abbas 
ve Katâde olmak üzere müfessirlerin önemli bir kısmı bütün Arapla-
rın Lât’a saygı gösterdiğini, ancak esas itibariyle Sakif kabilesinin bir 
putu olduğunu ve Taif’te yer aldığını zikretmişlerdir.
44
 Diğer bazı mü-
fessirler ise onun Kureyş kabilesinin tanrısı olduğunu ve Nahle’de
45
 
yer aldığını, hatta üzerinde bir de yapının (beyt) inşa edildiğini iddia 
39  Bkz.  Kastelanî  (ö:  923/1517),  İrşâdu’s-Sârî şerhi Sahih el-Buharî,  I-X,  Mısır  1323,  VII, 
361; Feyyumî, 415.
40  Bkz. Kurtubî, Tefsir, 100; Cevad Ali, VI, 231.
41  Bedrettin el-Aynî, Umdetu’l-Karî, XIX, 201.
42  Bedrettin el-Aynî, Umdetu’l-Karî, XXIII, 178.
43  Allat mabetlerinde rahiplerin bulunduğuna dair bkz. Author(s): Jean Starcky, “The Na-
bataeans: A Historical Sketch”, The Biblical Archaeologist, Vol. 18, No. 4, The American 
Schools of Oriental Research Yayınları, (1955), s. 100. 
44  Bkz. İbn Abbas, 446; Taberanî (ö: 360), Mu’cemu’l-Evsat, (tahk: Tarık b. Abdullah), I-X, 
Kahire ty, V, 324; Yakut el-Hamevî, Mu’cemu’l-Buldân, I-VII, Beyrut 1995, V, 4; Bedrettin 
el-Aynî, Umdetu’l-Karî, XXIII, 178.
45  Nahle,  Mekke-Taif  yolu  üzerinde  bulunup  Merru’z-Zehran  açılan  vadilerden  biridir. 
Hz.  Peygamber  Taif  seferine  giderken  bu  yolu  takip  etmiştir.  Daha  çok  tatlı  suyu  ile 
tanınmaktadır. Geniş bilgi için bkz. Muhammed Muhammed Hasan Şurrâb, el-Me’âlimu’l-
esîre fi sunneti ve’s-sîre, 
Beyrut 1991, 287.

---

34
 
Y
akın
 D
oğu
 Ü
nİversİtesİ
 İ
lahİYat
 F
akÜltesİ
 D
ergİsİ
etmişlerdir.
46
 Hazin (741/1341) bu bilgilerle Lât’ın bir şahıs olduğuna 
ilişkin verileri harmanlayarak aktarmakta ve şöyle demektedir: “Lât, 
Nahle’de bir dağın başında durur ve hayvanlarından sağdığı sütlerle 
tereyağı,  peynir  yapar,  sonra  bunları  kullanarak  adına  “his”  denilen 
bir  yemek  hazırlar  ve  hacılara  ikram  ederdi.  Ölünce  kabri  ibadetgâh 
haline getirilmiştir
”.
47
 Dolayısıyla o Lât’ın bulunduğu yerin Nahle ol-
duğunu  söylemektedir.  Taberî  ise  Lât’ın  asıl  yerinin  Taif  olduğunu 
belirtmekle beraber kendisine ait heykellerin bulunduğunu bu hey-
kellerin değişik bölgelerde yer aldığını, insanların onlara ibadet ettik-
lerini,  bunlardan  birinin  de  Kabe’nin  içerisinde  bulunduğunu  söy-
lemektedir.
48
  Nitekim  Sicistanî  de  “Lat  Ka’be’nin  içerisinde  bulunan 
putlardan  biridir
”  diyerek  onun  asıl  yerinin  Ka’be’nin  içi  olduğunu 
söylemektedir.
49
 Ebû Ubeyde de taştan yapılan bir heykel olduğunu 
ve Kabe’nin içerisinde yer aldığını belirtmektedir.
50
 Mekke’nin dışın-
dan gelen ve Kabe’yi tavaf edenlerin 
نم هنكل .ةينب انتيبب افك كيبل ;كيبل مهللا كيبل 
ةيربلا حلاص نم هبابرا .ةيكز ةبرت
 demeleri
51
 ile Kureyş kabilesinin tavafta bulu-
nurken 
يجرتل نهتعافش و يلعلا قينارغ كلت يرخلاا ةثلاث تانم و يزعلاو تلاا نا
 yani “Lat 
ve Uzzâ ve üçüncüleri olan Menât, bunlar yüce turna (garanik) kuş-
larıdır.  Bunların  şefaatleri  umulur”  şeklindeki  telbiyeleri  de
52
  Lât’ın 
Kabe’nin  içerisinde  bulunduğuna  dair  şahit  olarak  kullanılmıştır. 
Görüldüğü  gibi  İslâm  tarihi  kaynakları  Lât’ın  nerede  bulunduğuna 
dair  ortak  bir  kanaate  sahip  değildirler.  Çoğunluk  Taif’te  olduğunu 
söylese de Taif’in dışına işaret eden rivayetlerin varlığı dikkat çekici-
dir. Ancak bu rivayetlerden anladığımız kadarıyla Lât’ın Hicaz bölge-
sindeki asıl kült merkezi Taif olmakla birlikte buranın dışında başta 
Nahle olmak üzere değişik bölgelerde de mabetleri vardı. Dolayısıyla 
bu rivayetler aynı zamanda onlara da işaret ediyordur. Dahası gerek 
Tâif’teki mabette gerekse diğer mabetlerde Lât olduğu söylenen insan 
şeklinde  heykeller  de  vardı.  Hatta  bunlardan  bir  tanesi  de  Ka’be’de 
bulunuyordu.  Hatta  insanlar  bu  heykellerden  bazısını  evlerinde  de 
bulundurur ve onlara ibadet ederlerdi. Zaten İslam tarihi kaynakla-
rında yer alan “Her Mekkeli evinden çıkmazdan önce veya evine girdi-
46  Bkz. Bkz. Taberî, Tefsir, (A. M. Şakir), XXII, 522; Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Mu-
hammed el-Maturidî (ö: 450/), En-Nüket ve’l-Uyun (Tefsiru Maverdî), (tahk: Seyid b. Ab-
dulmaksud b. Abdurrahîm), I-VI, Beyrut ty, V, 398; Bedrettin el-Aynî, Umdetu’l-Karî, XIX, 
201; İzzuddin b. Selam, Tefsir, III, 247; Ebu’l-Ferec Barhebraeus Yuhanna İbnu’l-İbrî (ö: 
685/1286),  Tarihu muhtasar ed-düvel, (tahk:  Anton  Salihanî  Yesu’î),  Beyrut  1992,  94; 
Cevad Ali,VI, 232.
47  Hazın, IV, 208.
48  Bkz. Taberî, Tefsir, (M.Şakir), XXII, 525; Alauddin Ali b. Muhammed el-Hazın (ö: 741/), 
Tefsiru  Hazın  (Lubabu’t-Te’vil  fi  meani’t-tenzil),
  (tashih:  Muhammed  Ali  Şahin),  Beyrut 
1415, IV, 209.
49  Bkz. Sicistanî, Ğaribu’l-Kur’an, 81.
50  Bkz. Ebû Ubeyde Muammer b. Müsenna et-Teymî el-Basrî (ö: 209/823), Mecâzu’l-Kur’an, 
(tahk: Muhammed Fuat Sezgin), Kahire 1381, II, 236.
51  İbn Habib,Muhabber, 312.
52  İbnu’l-Kelbi, Kitabu’l-Asnâm, 19.

---