Issn: 2148-6026. Yakın Doğu Üniversitesi Adına Sahibi Owner on Behalf of Near East University

Cahiliye Döneminde Lât Kültü
 
41
için  de  ihdas  edilmişti.  Hatta  bina  olarak  da  Ka’be’ye  benzetilmişti. 
Nitekim kare biçiminde işlenen beyaz mermerden oluşan Lât taşının 
üzerine aynen Ka’be gibi bir de yapı inşa edilmişti.
87
 Duvarları taştan 
yapılmış, üzeri de örtülmüştü. Tavanı tutmak için de adına “
تارمس” de-
nilen üç ahşap sütun konulmuştu.
88
 Bir kapısı bulunan beytin içinde 
Lât’a gelen hediyelerin muhafaza edildiği bir bölme yer alıyordu. Lât’a 
hediye  edilen  eşyaların  tamamı  burada  muhafaza  edilirdi.
89
  Bilindi-
ği gibi Ka’be’nin içinde de böyle bir bölme vardı. Bu bölmeye “
فسخا” 
denilirdi.
90
  Lât’ın  içindeki  kısıma  ise  “ğabğab”  deniliyordu.  Bilindiği 
gibi Mina’da kurbanların kesildiği sunağa da “
بغبغ” denilmekteydi. Bu 
durum Lât’ın içindeki “ğabğab”ın da bir sunak olabileceğini akla ge-
tirmektedir.
91
Lât’ın aynen Ka’be gibi örtüsü de bulunuyordu Hatta örtüsü bile 
Kâbe gibi yılda bir kez ve büyük bir ihtimalle de törenle değiştirilirdi.
92
a. Lat Mabediyle İlgili Görevler
Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi Cahiliye döneminde Kabe’ye hizmet-
le ilgili müesseselerin benzerleri Lât için de oluşturulmuştur. Bilindiği 
gibi Ka’be’ye ait olan görevler Kureyş Kabilesi’nin boyları arasında tak-
sim edilmişti. Aynı durumun Lât için de geçerli olduğu görülmektedir. 
Lât’a ait olan görevler de kabilelerin uhdesinde bulunur ve bu kabi-
lelere mensup olan zevattan biri bu görevi kabilesi adına, ömür boyu 
deruhte ederdi. Bu görevleri kısaca şu şekilde zikredebiliriz:
Sidane (Dubeyye): 
Lât’a ait en önemli görevlerden biridir. Bu görev 
Sakif kabilesinin Benu Muattiboğullarının
93
 bir alt kolu olan Ebu’l-As 
ailesi ya da Attab b. Malik ailesi tarafından yerine getirilirdi.
94
 Lât’ın 
sedeneleri için teknik bir ifade olarak“
ةيبد” (Dubiyyetu) tabiri kullanı-
lırdı.
95
 Bunlar bir çeşit din adamı sınıfını teşkil etmekte olup putları 
ziyarete  gelen  ve  onlardan  bir  beklenti  içerisinde  olan  insanlarla  bu 
putlar arasında aracılık yaparlardı. Sadin aynı zamanda putların ya-
nında bulunan ezlam yani fal oklarından da sorumlu olurdu. Nitekim 
Hubel’e  gelenler  de  dileklerini  kendisine  sunmadan  önce  ya  sadine 
100 dirhem para verir veya kendisine bir kurban keserek “sadin” ara-
87  Bkz. Feyyumî, 447; Tevfik Beru, 294.
88  Bkz. eş-Şamî, VI, 196.
89  Cevad Ali, VI, 228.
90  Bkz. Ezrakî, Ahbar, I, 117 (benim k).
91  Bkz.  Ezrakî,  I,  117;  Cemalettin  Muhammed  Tahir  b.  Ali  el-Cürarati  el-Fetenî  (ö: 
986/1578), Mecmeu Bihâri’l-Envâr, I-V, by. 1987, V, 4; Cevad Ali, VI, 228.
92  Bkz. Cevad Ali, VI, 228.
93  Bkz. İbn Hişam, Sire, I, 85; İbn Hazm (ö:456/1063), Cemheretu ensâbi’l-Arab, (tahk: Ko-
misyon), Beyrut 1983,491; İbn Kesir, Tefsir, VIII, 457; Süheylî, Revdu’l-Ünf, I, 221.
94  Bkz. İbn Habib, Muhabber, 315; İbn Hazm, Cemhere, 49; Feyyumî, 414.
95  Bkz. İbn Dureyd, Ebubekir Muhammed b. el-Hasan el-Ezdî (ö: 321/933), Cemheretu’l-
Lüğa, 
(tahk: Remzi Munir Ba’albekî) I-III, Beyrut 1987, II, 921.

---

42
 
Y
akın
 D
oğu
 Ü
nİversİtesİ
 İ
lahİYat
 F
akÜltesİ
 D
ergİsİ
cılığıyla ona taleplerini bildirir veya rızasını talep ederlerdi. Aynı du-
rumun  Lât  için  de  geçerli  olduğu  düşünülebilir.  Dolayısıyla  Taifliler 
Allah’ın muradını Lât ve onun konuşan dili mesabesinde olan sadin 
aracılığıyla, fal oklarını çekme marifetiyle öğrenirlerdi.
Hicabe: 
Lât’ın yılda bir örtüsü değiştirilirken bu görevle hacipler il-
gilenirlerdi. Örtüsü aynen Kabe’nin örtüsü gibi özel olarak dokunur ve 
büyük bir ihtimalle de resmi bir törenle değiştirilirdi.
96
 Örtüsü muh-
temelen  Ukâz  panayırı  -ki  Lât  bayramı  da  buna  yakın  bir  dönemde 
yapılıyordu- esnasında, sair halkın huzurunda bir seremoni ile değiş-
tirilirdi.
Hares: 
Lât’ın muhafızlarıdır. Kabe’den farklı olarak Lât’ın özel mu-
hafızları  vardı  ve  bunlarmabedin  güvenliğini  sağlarlardı.
97
  Bilindiği 
gibi Kur’an bu durumu ironik olarak görür ve putlara ibadet ettikleri-
ne göre onların kendilerini korumaları gerekirken muhafızların ilahla-
rı korumasını tiye alır:
Yoksa kendilerini bize karşı savunacak bir takım ilâhları mı var? (O ilâh 
dedikleri  şeyler)  kendilerine  bile  yardım  edecek  güçte  değildirler.  Onlar 
bizden de alâka ve destek görmezler. (Enbiya-43)” “(Kâfirler) O’nu (Allah’ı) 
bırakıp, hiçbir şey yaratamayan, bilakis kendileri yaratılmış olan, kendile-
rine bile ne zarar ne de fayda verebilen, öldürmeye, hayat vermeye ve ölü-
leri yeniden diriltip kabirden çıkarmaya güçleri yetmeyen tanrılar edindiler 
(Furkan-3).”  Cehennem  de  azgınlara  apaçık  gösterilir.  Onlara:  Allah’tan 
gayrı taptıklarınız hani nerede? denilir. Size yardım edebiliyorlar mı veya 
kendilerine (olsun) yardımları dokunuyor mu? (Şuara-91,92,93)
Haresin aynı zamanda Lât’ın harem alanında, işlenmesi yasak olan 
fiillerin  bir  başka  ifadeyle  haramların  takibinden  de  sorumlu  oldu-
ğu düşünülebilir. Bilindiği gibi Lât’ın da aynen Kabe’nin olduğu gibi 
sınırları  vardı.  Bir  başka  ifadeyle  Sakifliler  tarafından  belirlenen  bir 
harem alanı bulunuyordu.
98
 Bu harem alanı her bir sığınmacı için bir 
melce idi. Burada bir şahıs babasının katili ile karşılaşsa bile ona za-
rar veremezdi. Bu bölgede hiçbir ağaca zarar verilmez, hiçbir hayvanın 
öldürülmesi  caiz  olmazdı.  Burayla  Ka’be’nin  haremi  arasında,  statü 
olarak, hiçbir fark yoktu.
99
Hademe: 
Lât’ın mabedinin muhafızlarının dışındaki hizmetçileridir.
100
Einne ve kubbe: 
Lât’a ait müesseselerden bir başkası ise “einne” ve 
“kubbe”dir.  Bilindiği  gibi  bu  görev  savaş  esnasında  putları  taşımak 
96  Bkz. İbn Hişam, Sire, I, 85; İbn Hazm (ö:456/1063), Cemheretu ensâbi’l-Arab, (tahk: Ko-
misyon), Beyrut 1983,491; İbn Kesir, Tefsir, VIII, 457; Süheylî, Revdu’l-Ünf, I, 221.
97  Bkz. Cevâd Ali, VI, 228.
98  Bkz. İbn Habib, Muhabber, 315; İbn Hazm, Cemhere, (tahk: Bir ekip tarafından tahkik 
edilmiştir), Beyrut 1403, 49; Feyyumî, 414.
99  Bkz. Cevad Ali, VI, 228.
100 Bkz. Cevâd Ali, VI, 228.

---