İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi Modulun adı

 

73 

7. 

Mədəni bitki toxumlarının optimal dərinliyə basdırılmasına Ģərait yaratmaq;

 

8. ġırım açma, tirə və ləklər düzəltmə və s. yolu

 

ilə əlveriĢli mikrorelyef yaratmaq.

 

Torpağın becərilməsi, istifadə olunan maĢın və alətlərin iĢçi orqanlarının torpağa 

göstərdiyi mexaniki təsirdən ibarətdir. Bu zaman müxtəlif texnoloji əməliyyatlar yerinə 

yetirilir. 

Torpaq becərən maĢın və alətlərdən istifadə etməklə əkin qatının quruluĢunun 

birtərəfli dəyiĢdirilməsi torpağın becərilmə qaydası adlanır.

 

Torpağın becərilməsi ümumi qaydada və xüsusi məqsədlər üçün aparıla bilər. 

Ümumi qayda ilə torpağın becərilməsinə Ģumlama,

 

yumĢaltma,

 

üzləmə, malalama, 

ku

ltivasiya, tapanlama və s. daxil olmaqla

, 

burada becərməyə aid əsas vəzifələr həyata 

keçirilir (Ģəkil 5.5).

 

 

Torpağın xüsusi becərmə qaydasına isə xüsusi məsələləri həll etmək üçün 

aparılan becərmələr; iki

-

laylı və üçlaylı Ģum, ön kotancıqlı kotanla plantaj Ģumu, diskli 

kotanla Ģumlama, torpaqdərinləĢdirici ilə birlikdə plantaj Ģumu və s. daxildir.

 

Bu gün dünya əkinçilik sistemində

 

torpağın münbitliyinin qorunmasına yönəlmiĢ 

torpaq bec

ərmə sistemləri tətbiq olunur. Onlara torpağın minimal və sıfır becərilməsi 

daxildir. Ənənəvi torpaq becərmələri

, 

əsasən

, 

torpağın laydırlı Ģumlanması üsuluna 

əsaslanır. Belə ki, əvvəlcə kövĢən üzlənir, torpaq payızda və yazda laydırlı Ģumlanır, 

bitki və kök qalıqları torpağa dərin basdırılır. Yazlıq

 

bitkilərin əkini üçün torpaq Ģumdan 

sonra hamarlanır və səpinə qədər kultivasiya və diskli mala aparılır. Payızlıq əkinlərdə 

isə payızda Ģumdan sonra torpaq dərhal malalanır və səpin aparılır. Ənənəvi torpaq 

becərmələrinin (laydırlı Ģum) əsas çatıĢmazlıqları ondadır ki, Ģum zamanı torpağın 

kəltənlik dərəcəsi

 

artır və torpaq səthindən daha çox su buxarlanır, yanacaq sərfi 

yüksəlir, torpağın külək və su eroziyasına uğraması təhlükəsi artır, torpaqdakı 

mikroorqanizmləri və digər torpaq heyvanlarını, qurdları məhv edir. Bu cəhətdən dünya 

yumşatma

 

Kultivasiya+mala 

Üzləmə

 

Laydırlı şum

 

Şəkil 5.5. Torpağın

 

becərilməsi

 

---

 

74 

sıfır və minimal torpaq becərmələrinə keçir. Torpağın minimal becərmə sistemində 

məhsul yığılan kimi sahədə dayaz üzləmə (diskli və ya kultivasiya) aparılır, sonra isə 

səpin həyata keçirilir. Sıfır becərmə sistemində isə sahə herbsidlər vasitəsilə alaqdan 

təmizlənir və səpin heç bir becərmə aparılmamıĢ torpağa 

 

və ya birbaĢa kövĢənliyə

 

aparılır (Ģəkil 5.6)

.  

Yeni becərmə sisteminin 

əsas üstünlükləri bunlardır: enerji 

(yanacaq) sərfi azalır, torpağın 

külək və su eroziyasının qarĢısı 

alınır, torpağın nəmlik ehtiyatı 

qorunub saxlanır, torpağın bioloji 

aktivliyi artır (torpaqdakı 

mikroorqanizmlər, qurdlar və s.), 

münbitlik artır. Yeni torpaq 

becərmələrinin respublikamızda 

tətbiqinə imkan verməyən bir çox 

məsələlər var. Belə ki, 

resp

ublikanın torpaqlarının əksə

-

riy

yəti suvarılan və ağır gilli 

torpaqlardır. Alaqlarla mübari

-

zədə, torpağın sıx Ģumaltı qatlarının yumĢaldılmasında, bi

t

ki və kök qalıqlarının 

parçalanması üçün (məsələn, yonca) torpağa dərin basdırılmasında yeni torpaq 

bec

ərmə sistemləri imkan vermir. Bu cəhətdən laydırlı Ģum və ya dərin laydırsız 

yumĢaltma labüddür. Təcrübələr göstərir ki, ağır gilli torpaqlarda məsamələrin ölçüsü  

10 mkm az olduqda bitkinin kökü inkiĢaf edə bilmir. Sıfır (no till texnologiyası) və səthi 

t

orpaq becərmələri alaqlardan təmizlənmiĢ, strukturalı, bioloji yetiĢkən yüngül 

torpaqlarda mümkündür. Bu baxımdan sıfır becərmə texnologiyasına, növbəli əkinin ən 

azı bir rotasiyası qədər gözlədikdən və torpaqda kifayət qədər struktura yaratdıqdan 

sonra ke

çmək olar. 

 

 

5.2.3. Torpağın münbitliyinin davamlı qalmasında ekoloji əkinçiliyin rolu

 

Torpağın  münbitliyinin  azalmasının  və

 

deqradasiyaya  uğramasının  ə

sas 

s

ə

b

ə

bl

ə

rind

ə

n  biri  k

ə

nd  t

ə

s

ərrüfatının  normadan  artıq  kimyalaĢmasıdır.  Kimyə

vi 

preparatların  tə

tbiqi 

torpağın  münbitliyinin  artırılmasında  ə

sas  rol  oynayan 

mikroorqanizml

ə

ri v

ə

 dig

ər istiqanlıları mə

hv edir, m

ə

hsulun keyfiyy

ə

tin

ə

, 

ətraf mühitə

 v

ə

 

canlı  orqanizmlə

r

ə

 

qarĢı  ekoloji  təhlükə

 

yaradır.  Bütün  bu  deyilə

nl

ər  müasir  dövrdə

 

ekoloji 

əkinçiliyin tə

tbi

qini Ģə

rtl

ə

ndirir.  

Ekoloji əkinçilik kimyəvi üsullarla alınmıĢ gübrə, pestisid, herbsid və boy 

maddələrinin istifadəsini ləğv etməklə, üstünlüyü paxlalı bitkilərin, peyinin, sideratların, 

bitki qalıqlarının, üzvi tullantıların, torpağın səmərəli becərilməsinin, xəstəlik və 

zərərvericilərə, alaq otlarına qarĢı bioloji və aqrotexniki metodların tətbiq olunmasına 

verir. 

Şəkil 5.6. Şumsuz səpin maşını (no till

-

sıfır 

becərmə)

 

---