İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi Modulun adı

 

71 

dövriyyəsində istifadə edilən hər bir bitkinin hansı ildə, hansı tarlada yerləĢdiyini 

müəyyən etmək olur. Məsələn, üçtarlalı soya –

 

payızlıq buğda

-

qarğıdalı növbəli əkin 

sxeminin rotasiya cədvəlinə nəzər salsaq aydın olar ki, hər bitki illər üzrə növbə ilə 

növbəli əkinin bütün tarlalarında becərilmiĢ olur (cə

d

vəl 5.1).   

 

Cədvəl 5.1.

 

Soya 

–

 

payızlıq buğda

-

qarğıdalı növbəli əkin

 

sxeminin rotasiya cədvəli

 

Tarlalar 

Ġ l l ə r

 

1-ci il 

2-ci il 

3-

cü il

 

2-ci 

rotasiyanın 1

-ci 

ili  

I 

Soya 

p

ayızlıq 

buğda

 

qarğıdalı

 

Soya 

II 

payızlıq buğda

 

qarğıdalı

 

Soya 

payızlıq buğda

 

III 

qarğıdalı

 

soya 

payızlıq buğda

 

qarğıdalı

 

 

Növbəli əkinlər tarla və xüsusi növbəli əkinlərə bölünür. Tarla növbəli əkinlərdə 

əsas sahə dənlik və texniki bitkilər üçün ayrılır. Xüsusi növbəli əkinlərdə ya torpağın 

yüksək münbitliyini tələb edən (tərəvəz, tütün,) və ya xüsusi suvarma tələb edən 

(pambıq, çəltik) bitkilər, yaxud da bir neçə il ərzində tarlanı tutan (

çiylək

, tinglik) bitkilər 

daxil edilən növbəli əkinlərdir. YaĢıl gübrə üçün əkilən sideral növbəli əkinlər və torpaq 

örtüyünü su və külək eroziyasından qorumaq məqsədilə torpaq qoruyucu növbəli əkinlər

 

də xüsusi növbəli əkinlərə aiddir. Növbəli əkini xarakterizə edən əsas əlamət növbəli 

əkinin əsas bitkisidir. Məsələn, tarla növbəli əkinlərinə misal olaraq

,  

qarğıdalı

-

buğda

-

herik tarlası (müəyyən müddətə əkilməyən dincə qoyulmuĢ tarla) kimi növbəli əkin 

sxemini misal göstərmək olar. Burada növbəli əkinin əsas bitkisi qarğıdalı, ondan sonra 

isə buğda hesab edilir. Xüsusi növbəli əkinlərə misal olaraq

, yonca-

pambıq

-

taxıl kimi 

növbəli əkin sxemini misal göstərmək olar. Bu növbəli əkinin əsas strateji bitkisi pambıq 

hesab olunur və yonca kimi qiymətli sələf bitkisindən sonra növbələĢir. Sideral (yaĢıl 

gübrə kimi əkilən) növbəli əkinlərə lyupin, seradella, çölnoxudu aiddir. 

 

Növbəli əkinlərin torpağın münbitliyinin artırılmasında rolu

 

–

 

bunu paxlalı bitkilər 

iĢtirak edən növbəli əkində göstərək. Pax

la

lılar bütün bitkilər üçün yaxĢı sələfdir. Onlar 

yarpaq əmələ gətirdikləri üçün

 

yazlıq alaqları boğur, qalan alaqların böyüməsini 

zəiflədir

. 

Paxlalılar torpağı azotla zəngin

l

əĢdirir və yaĢıl kütləsi torpağa qarıĢaraq onun 

strukturunu yaxĢılaĢdırır. Paxlalılardan sonra növbələĢən bitki bu münbitlikdən 

lazımınca istifadə edir və məhsuldarlıq yüksəlir. Bundan baĢqa

, 

növbəli əkinlər xəstəlik 

və zərərvericilərə qarĢı mübarizədə də əvəzsiz bioloji üsu

l 

hesab olunur. Belə ki, bir bitki 

bir yerdə fasiləsiz becərildikdə (monokultura) sahə onun üçün xarakterik olan xəstəlik və 

zərərvericilərlə 

yoluxur

. Məsələn, pambıqda vilt xəstəliyini qeyd edək. Yonca əkilmiĢ 

tarlada vilt xəstəliyinin törədiciləri məhv olur və ondan sonra növbələĢən pambıq həmin 

xəstəliklə yoluxmur. 

 

---

 

72 

Növbəli əkin alaqlara qarĢı mübarizədə də əhəmiyyətlidir. Məsələn, qarğıdalı 

cərgəarası becərilən bitkidir. Qarğıdalının vegetasiya dövründə sahə alaqlara qarĢı 

dəfələrlə cərgəarası becərilir və gübrə verilir. Qarğıdalıdan sonra sahənin alaqlanma 

dərəcəsi xeyli azalır və qarğıdalının kökü torpaqda daha çox kök kütləsi toplayaraq 

on

un məsaməliliyini artırır. Bu üstünlüklər ondan sonra növbələĢən taxılın 

məhsuldarlığına müsbət təsir göstərir. 

 

Növbəli əkin sistemi nə qədər səmərəli olsa da, burada düzgün torpaq becərmələri 

həyata keçirilməsə, o

, 

öz aqrotexniki əhəmiyyətini itirir. 

Tor

paq becərmələri növbəli əkin 

sisteminin ayrılmaz bir hissəsidir.

 

5.2.2. Torpağın becərilməsi və onun torpağın münbitliyinin yaxşılaşmasında 

rolu 

 

Əgər torpaq  düzgün becərilərsə, o

, 

daha da yaxĢılaĢır.  Torpağın becərilməsi 

bitkilərin yeraltı və yerüstü kütləsinin inkiĢafına Ģərait yaratmaqla əkinçiliyin əsasını 

təĢkil edir.

   

Torpağın be

c

ərilməsi onun su, hava, istilik və qida rejimlərini istiqamətli 

dəyiĢməklə, bitkilərin inkiĢafı üçün əlveriĢli Ģərait yaratmaq məqsədi ilə istifadə edilən 

maĢın və alətlərin iĢçi orqanlarının torpağa göstərdiyi mexaniki təsirdən ibarətdir.

 

Torpağın münbitliyinin artırılması və be

c

ərilən kənd təsərrüfatı bitkilərinin 

məhsuldarlığının yüksəldilməsi üzrə yerinə yetirilən aqrotexniki tədbirlər içərisində 

düzgün aparılan mexaniki becərmələr xüsusi yer tutur.

 

Torpağı becərən zaman onun 

xırdalanması, yumĢaldılması və bərkidilməsi nəticəsində onun bərk fazası ilə kapillyar 

və qeyri

-

kapillyar məsamələri arasında lazım olan nisbət yaradılır.

 

QarĢıya qoyulan vəzifənin yerinə yetirilməsindən asılı olaraq, torpağın becərilməsi 

həm əkin qatında, həm də istənilən qatda aparıla bilər.

 

Torpağın becərilməsinin 

qarĢısında aĢağıdakı məsələlər durur:

 

1. 

Bitkilər üçün əlveriĢli su, hava, istilik və qida rejimləri yaratmaq məqsədilə əkin 

qatının quruluĢunu və struktur vəziyyətini dəyiĢdirmək;

 

2. 

Torpağın nisbətən dərin qatlarında olan qida maddələrindən ardıcıl istifadə etmək, 

torpağa verilən gübrələrin müxtəlif dərinliyə basdırılması nəticəsində qida rejimini 

yaxĢılaĢdırmaq və faydalı mikroorqanizmlərin həyat fəaliyyətini gücləndirməklə 

mikrobioloji proseslərə lazımi istiqamət vermək;

 

3.Kənd təsərrüfatı bitkilərinin zərərvericilərinin, xəstəlik törədicilərinin və alaq 

bitkilərinin məhv edilməsi;

 

4. 

Bitki  qalıqlarını  və  gübrəni  torpağa  basdırmaq

; 

5. 

Torpağı su və külək eroziyasından qorumaq; 

 

6. 

Xam və dincə qoyulmuĢ torpaqları becərərkən çoxillik otların məhv edilməsi;

 

---