İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi Modulun adı
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 5.3. Torpağın sıxlığının təyini üsulları
- 5.2. Torpağın münbitliyinin yaxşılaşdırılması yolları və ondan səmərəli istifadə
- 5.2.1. Növbəli əkinlər və onların əhəmiyyəti
- Şəkil 5.4. Növbəli əkin tarlaları
69
olan çəkisi, torpağın xüsusi çəkisi adlanır. Torpağın xüsusi çəkisi nisbətən sabit göstərici olmaqla 2,5 -2,7q/sm 3 təĢkil edir. Torpağın həcm kütləsi. Təbii quruluĢu pozulmamıĢ halda, vahid həcmdə torpağın mütləq quru çəkisinə onu n həcm kütlə si və ya sıxlığı deyilir. Torpağın həcm kütləsi və ya orta kipliyi onun qranulometrik (mexaniki) tərkibindən, mineral və üzvi maddələrin miqdarından, torpağın quruluĢundan və struktur vəziyyətindən asılıdır. Torpağın həcm kütləsi, bitkilərin inkiĢafına bilavasitə təsir göstərən əsas fiziki xüsusiyyətdir və müxtəlif amillərin təsiri ilə daha tez dəyiĢir. Torpağın həcm kütləsi 1,15 q/sm 3 -
yumĢaq, 1,15 -1,35 q/sm 3
3 - dən yüksək olduqda çox kip torpaq hesab edilir. Optimal həcm kütlə bitkinin növündən asılı olaraq dəyiĢir. Əksər kənd təsərrüfatı bitkiləri üçün torpağın həcm kütləsi 1,1 -1,3 qr/sm 3 olmaqla optimal sayılır. Torpağın həcm kütləsinin və ya orta kipliyinin optimal səviyyədə saxlanılması əkinçiliyin, o cümlədən torpaq becərmənin qarĢısında duran əsas vəzifədir. Adi dəmir gilizlər vasitəsilə (vahid həcmə düĢən quru torpağın çəkini təyin etməklə) və ya penetrometr cihazından istifadə etməklə (torpağa təzyiq etməklə vahid sayə düĢən qüvvə kq -la) torpağın sıxlığını müəyyən etmək olar (Ģəkil 5.3). Torpağın sıxlığını bilməklə onun münbitliyini qiymət - ləndirmək və becərilmə xü su- siyyətini (becərilmə üsu lu, dərinliyi və s.) əvvəlcədən müəyyən etmək olur.
Torpaq məsaməliliyi. Torpaq hissəciklərinin bir - birinin üzərində kip yatmaması nəticəsində yaranan boĢluqlara məsaməlilik deyilir. Torpaq məsaməliliyi, bütün məsamələrin həcminin ümumi həcmə görə faizlə ifadəsidir. Məsamələr aqreqat (hissəcik) daxili (kapillyar) və aqreqatlar arası (qeyri -kapillyar) formalarda olur. K apillyar məsamələrdə su, qeyri - kapillyar məsamələrdə isə hava olur. Torpaq o halda ən yaxĢı quruluĢda hesab edilir ki, onun ümumi həcminin yarısı bərk fazadan, qalan yarısı isə məsamələrdən ibarət olsun. Məsaməliliyin özü isə yarısı kapillyar, qalan yarısı isə qeyri - kapillyar məsamələrdən ibarət olduqda və ya kapillyar məsamələr az üstünlük təĢkil etdikdə daha əlveriĢli sayılır.
Torpağın su xassələrinə: su tutumu, su sızdırması, su qaldırması daxildir. Torpağın kapillyar və qeyri-
kapillyar məsamələrinin su ilə tam dolması onun tam su tutumunu təĢkil edir. Torpağın özündə saxlaya bildiyi qravitasiya və kapillyar suyun miqdarına tarla su tutumu deyilir. Torpağın özünə su hopdurması və aĢağıya doğru süzməsi su sızdırma qabiliyyəti adlanır.
Torpağın əsas su -fi ziki xassələrini xarakterizə edən göstərici onun nəmliyidir. Şəkil 5.3. Torpağın sıxlığının təyini üsulları 70
Torpaqda olan suyun onun mütləq quru çəkisinə görə faizlə miqdarına torpağın nəmliyi deyilir. 5.2. Torpağın münbitliyinin yaxşılaşdırılması yolları və ondan səmərəli istifadə Müasir ekoloji - təmiz
əkinçilik sisteminin qarĢısında duran əsas vəzifələr torpaqdan səmərəli istifadə olunması, onun çirklənmə və dağılmadan qorunması, münbitliyinin bərpası və yüksəldilməsi istiqamətində aqrotexnologiyaların iĢlənməsi və becərilən k/t bitkilərindən yüksək stabil məhsul alınmasını təmin etməkdir. Bu vəzifələrə nail olmaq üçün torpağın münbitliyini artıran və məhsuldarlığı yüksəldən növbəli əkinlərin həyata keçirilməsi və bu növbəli əkinlərdə düzgün torpaq becərmə sistemlərinin tətbiqi, torpaqların aqromeliorativ vəziyyətinin yaxĢılaĢdırılması və quraqlıq və səhralaĢmaya qarĢı mübarizə, eroziyanın qarĢısının alınması, torpaqların gübrələnməsində, xəstəlik və zərərvericilərə, o cümlədən alaqlara qarĢı mübarizədə daha çox bioloji və üzvü əkinçilik sistemlərinə yer
verilməsidir.
Bu gün mövcud olan fermer təsərrüfatları üçün torpaqların münbitliyinin qorunması və bərpası, o cümlədən torpaqdan səmərəl i istifadə olunması məqsədilə yeni növbəli əkin dövriyyələri və bu növbəli əkinlərə xas olan torpaq becərmələri iĢlənib hazırlanmalıdır. Növbəli əkinlər torpaqdan səmərəli istifadə olunmasında, onun mühafizəsində, münbitliyinin bərpası və yaxĢılaĢdırılmasında, texniki çirklənmədən və dağılmadan korlanmıĢ torpaqların rekultivasiyasında, o cümlədən təbii mühitin qorunub saxlan - masında əvəzsiz rol oynayır. Əbəs yerə deyildir ki, növbəli əkini torpağın sanitarı və münbitlik fabrik i adlandırırlar. Təsərrüfatın gələcək inkiĢaf planına və əkin sahələrinin qur u luĢuna uyğun olaraq, müəyyən ərazinin tarlalarında illər üzrə bitkilərin növbələĢməsinə və torpağın buna uyğun becərilməsi və gübrələnməsi siste - minə növbəli əkin sistemi deyilir. Hər hansı tarlada əvvəlki ildə istifadə edilən bitki və ya herik, sonra əkilən bitki üçün sələf
adlanır. Sələf bitkilərinin qarĢısında duran əsas vəzifə torpağın münbitliyinin artırılmasını təmin etməkdən ibarətdir.
Hər bir növbəli əkin müəyyən sayda tarlalardan təĢkil olunur (Ģəkil 5.4). Nəzərdə tutulmuĢ bitkilərin növbəli əkin tarlalarında yerləĢdirilməsi, növbəli əkin sxemi adlanır Hər bir bitki növbəli əkinin bütün tarlalarında növbə ilə əkilib , öz əvvəlki yerinə qayıdan dövrə rotasiya deyilir. Tarlalar üzrə bitkilərin növbələĢməsini göstərən cədvəl rotasiya cədvəli adlanır. Rotasiya cədvəlinin köməyi ilə növbəli əkin Şəkil 5.4. Növbəli əkin tarlaları Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|