İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi Modulun adı
Şəkil 1.7.Kasalı barometr
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 1.7.Kasalı barometr
- 1.2. Hava prosesləri (hadisələri)
- 1.2.1. Atmosfer yağıntıları
- Şəkil 1. 8 . Yağıntının miqdarını ölçən qablar
14
Şəkil 1.7.Kasalı barometr Atmosfer təzyiqini ölçmək üçün Ģkalaları mm, yaxud mb ilə bölünmüĢ baro - metrlər
iĢlədilir, bunların aĢağıdakı növləri yayılmıĢdır: civəli (kasalı) barometr, aneroid və baroqraf. Ən çox iĢlədilən barometr kasalı barometrdir (Ģəkil 1.7).
Bu barometrdə yuxarı tərəfdən lehimlənib civə
ilə doldurulmuĢ ĢüĢə borunun aĢağı ucu, içində civə olan dəmir
, yaxud mis kasaya salınmıĢdır. Kasada xaricdən hava keçməsi üçün vintlə bağlanan dəlik var. Kasadakı civənin səviyyəsi bu və ya baĢqa yerdə havanın təzyiqindən asılı olur.
Havanın təzyiqi civə sütununun hündürlüyünə görə təyin edilir. Barometrin ĢüĢə borucuğuna nikellənmiĢ mis boru geydirilmiĢdir. Mis borunun içərisində civənin səthinin müĢahidə etmək üçün iki yarıq açılmıĢdır.
Qabaq yarığın bir tərəfində mis borucuğun üstündə gümüĢ suyuna çəkilmiĢ və bölgüləri olan Ģkala var.
içində halqa yerləĢdiril ib : onun qabaq boĢluğuna, diĢli çarx və baĢcığı olan diĢli səttarə vasitəsilə yuxarı və aĢağıya hərəkət edən nonius keçirilmiĢdir. BaĢlıqdan aĢağı, mis borunun orta hissəsində termometr qoymaq üçün yer açılmıĢdır.
Barometr divara möhkəm bərkidilir .
Atmosfer təzyiqi qanunauyğun olaraq, aĢağıdan - yuxarıya doğru qalxdıqca azalmağa baĢlayır, orta hesabla hər 100 m yuxarıya qalxdıqca 10 -11 mm
azalır. At mosfer təzyiqi yer kürəsinin səthində hər yerdə eyni deyil. Hava xəritələrində təzyiqin yayılması izobarlarla iĢarə edilir. Ġqlim, yaxud hava xəritələrində atmosfer təzyiqi bərabər olan nöqtələri birləĢdirən xətt çəkilir ki, buna da izobar xətti deyilir. Ġzobar xətləri dünya, yaxu d müəyyən nöqtənin xəritəsində dəniz səviyyəsində atmosfer təzyiqinin paylanmasını göstərir.
Y üksəyə doğru qalxdıqca havanın sıxlığı və hava sütununun hündürlüyü azaldığına görə atmosfer təzyiqi də azalır.
Yüksəkliyə doğru atmosfer təzyiqinin 1 mm c ivə süt
unu azalması üçün lazım olan hündürlük barik pillə adlanır. Troposferin aĢağı təbəqəsində barik pillə 10 m qəbul edilmiĢdir. Troposferin yuxarı qatlarında barik pillə artır və barik pillə 12 m, 15 m və daha böyük olur.
15
1.2. Hava prosesləri (hadisələri) Hava hadisələri dedikdə –
külək, yağıntı, günəĢ radiasiyası və s. baĢa düĢülür. Havanın dəyiĢməsinə səbəb g ünəĢ radiasiyasının dəyiĢkənliyi, hava kütlələrinin yerdəyiĢməsidir. Hava e lementlərinin (rütubət, təzyiq, temperatur) mövcud durumu yaxın günlər üçün proqnoz verməyə imkan verir. Bu məlumatlar əsasında sinoptik xəritə tərtib edilir və havanın gələcəkdə necə olacağını müəyyənləĢdirirlər.
Troposferdən yer səthinə maye və bərk halda tökülən su atmosfer yağıntıları
və ya
ya ğıĢ adlanır. Havadakı su buxarı havanın rütubətini əmələ gətirməklə yanaĢı , müəyyən
Ģəraitdə dəyiĢilərək yağıntıya çevrilir. Buludun əmələ gəlməsi atmosferin müəyyən qatında su buxarının kondensasiyasını
(qaz haldan maye hala keçmə) və
sublimasiyasının (qa
z haldan birbaĢa bərk hala keçmə) baĢ verməsi ilə əlaqədardır.
Bilavasitə buluddan tökülən – yağıĢ, qar, dolu, havadan tökülənlər isə Ģeh, qırov, sırsıra hesab olunur . Buxarın maye halına keçməsinə kondensasiya deyilir və bu proses bulud, duman, Ģeh, yağıĢ
əmələ gə tirir. Buludun yaranması üçün əsas Ģərtlərdən biri atmosferdə asılı vəziyyətdə qalan bərk maddələrdir. Bu bərk hissəciklər su damlası üçün kondensasiya nüvəsi rolunu oynayır. Buludlar , əsasən
, okean və dənizlərin vasitə si
faizlə müəyyən edilir. Buludlar 3 tipə bölünür:
topa, lələkvari, laylı buludlar. Yağıntının miqdarı düĢən suyun əmələ gətirdiyi qatın qalınlığı ilə, mm - lə ölçülür. Atmosfer yağıntıları xüsusi cihazlarla (yağıĢölçən, plüvioqraf və s.) ölçülür. YağıĢ ölçən vasitəsilə təyin etmədə qaba yığılan su cizgili qablara tökülür və vahid sahəyə düĢən yağıntının mm - lə miqdarı tapılır (Ģəkil 1.8).
8 . Yağıntının miqdarını ölçən qablar 16
Şəkil 1. 9 . Küləyin əmələ gəlməsi Azərbaycanın bir çox əkinçilik rayonlarında illik yağıntıların miqdarı bitkinin tələbatından xeyli azdır. Buradan aydın olur ki, respublikamızda yağıntıların miqdarı az olan yerlərdə suvarma üçün iri miqyaslı irriqasiya tədbirləri nin görülməsinə böyük ehtiyac var. Q.Q.Selyaninova görə , ərazinin rütubətlənmə Ģəraitini müəyyənləĢdirmək, həmin ərazinin meliorasiyaya (yaxĢılaĢdırma tə d birləri) və irriqasiyaya (suvarmaya) olan tələbatını öyrənmək üçün hidrotermik əmsaldan (yağıntıları n i
llik cəminin 10 0 C- dən yuxarı temperatur cəminə nisbəti) istifadə etməyi təklif etmiĢdir.
(1.2) Selyaninova görə , HTƏ - ın qiyməti 1,5 - dən çox olan sahələr ifrat rütubətlənən sahələridir. Belə sahələrdə qurutma istiqamətində drenaj iĢləri aparmaqla torpaqların su-
fiziki xassələrinin yaxĢılaĢdırılması tələb olunur. Əgər hidrotermik əmsal (HTƏ) 1 -1,5
arasında olarsa , meliorasiya iĢlərinin görülməsi tələb olunur. HTƏ 0,5 - 0,8 arasında müĢahidə edilərsə , quraqlığa davamlı bitkilərin əkilməsi; 0,5 - dən aĢağı olarsa , belə
ərazilərdə torpağı süni nəmləndirmə k – yəni suvarma iĢləri aparmaq lazımdır. 1.2.2. Külək Külək havanın yüksək təzyiq
sahəsindən alçaq təzyiq sahəsinə doğru üfüqi istiqamətdə yerdəyiĢ - məsidir (Ģəkil 1.9) . Qısa Ģəkildə desək, külək havanın üfüqi istiqamətində hərəkəti
dir. Küləyin istiqaməti onun haradan əsməsi ilə təyin olunur. Hər hansı məntəqədə hakim küləklərin müəyyən vaxt ərzində (il, ay) təkrarlanmasını təyin etmək üçün "külək gülü" qrafikindən istifadə olunur. Küləyin sürəti m/san və ya km/saatla ölçülür. Küləyin sürəti iki sahə arasında təzyiq fərqindən asılıdır. Küləyin gücü küləyin hərəkət istiqamətinə perpendikulyar olan səthə göstərdiyi ağırlıq qüvvəsidir. Küləyin gücü 12 ballıq Bofort Ģkalası ilə ölçülür. Küləyin gücü onun sürəti ilə düz mütənasibdir.
HTƏ (hidrotermik əmsal ) = 0 10 int t i yaq
Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|