“İyirmi il məcburi
Yüklə 463,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
4 “İyirMi iL MəcBuri KöçKünMü oLAr?” yükünü azalda bilər. ■ ■ Bütün mərhələlərdə şəffaflığı təmin etməklə, aydın sənədləşmə və prosedurlar tətbiq etməklə statusundan asılı olmayaraq məcburi köçkünlərin və aztəminatlı ailələrin ünvanlı sosial yardım alması prosesini təkmilləşdirmək olar. ■ ■ hökumət, beynəlxalq donorlar və vətəndaş cəmiyyəti Azərbaycanda həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş dövlət proqramlarının səmərəliliyini yaxından monitorinq etməlidirlər və hər iki qrupun – məcburi köçkünlər və yerli sakinlərin – bu proqramlardan bərabər şəkildə faydalanmasını təmin edəcək dəyişikliklər təklif etməlidirlər. ■ ■
bu cür təhlükəli ərazilərdə yaşayan əhalinin fövqəladə şəraitdə təxliyə planını hazırlamalıdır. ■ ■ hökumət eyni zamanda köçürülmə üzrə aydın konsultasiya prosedurlarını hazırlamalıdır və bu yolla yeni qəsəbələr inşa edilərkən məcburi köçkünlərin səslərinin eşidilməsini və onların fikirlərinin nəzərə alınmasını təmin etməlidir. Bu yalnız yaşayış yerinin fiziki yerləşməsi deyil, eyni zamanda təmin olunan yaşayış şəraiti ilə əlaqədar fikirlərin öyrənilməsini ehtiva etməlidir. 5 AzərBAycAndA MəcBuri KöçKünLər və yerLi əhALinin 5 GiriŞ
M əcburi köçkünlük müstəqillik qazandıqdan bəri iyirimi il ərzində Azərbaycanı xarakterizə edən əsas əlamətlərdən biri olmuşdur. qonşu ermənistanla Azərbaycanın əsasən ermənilərin məskunlaşdığı dağlıq qarabağ bölgəsi üzərində davam edən münaqişəsi keçmiş sovet İttifaqının tənəzzülə uğraması ilə eyni vaxtda başlamış və regionda ən böyük qaçqın və məcburi köçkün axınlarının yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Münaqişə 1988-ci ildə ermənilərin dağlıq qarabağın ermənistana birləşməsini tələb etmələri ilə milli ayrı-seçkilik zəminində baş qaldırmışdır. 1992-ci ildə sovet İttifaqı süqut etdikdən sonra yaranmış hakimiyyət vakuumu nəticəsində icmalar səviyyəsində baş verən toqquşmalar yenicə müstəqillik əldə etmiş ermənistan və Azərbaycan arasında iri miqyaslı elan edilməmiş müharibəyə gətirib çıxartdı. hər iki tərəfdən təxminən 25,000-30,000 insanın həyatını itirdiyi müharibə nəticəsində ermənistan qüvvələri dağlıq qarabağ və ətrafda yerləşən yeddi rayon üzərində nəzarəti əldə etdilər ki, bu da ümumilikdə Azərbaycan ərazisinin 13.6 faizini təşkil edir. Atəşkəs haqqında razılaşma 1994-cü ildə imzalandı və bu günə qədər bu vəziyyət saxlanılır, baxmayaraq ki, tərəflər dağlıq qarabağın statusu ətrafındakı fikir ayrılığını hələ də həll edə bilməmişlər. qaçqın və məcburi köçkünlərin axını Azərbaycanda üç ardıcıl mərhələdə baş vermişdir. Birinci mərhələdə, münaqişənin ilkin dövrlərini əhatə edən 1988-1989-cu illərdə təxminən 200,000 etnik azərbaycanlı qaçqın ermənistanı tərk edib Azərbaycana gəldi. 1992-ci ildə dağlıq qarabağda iri miqyaslı müharibə baş qaldırdıqdan sonra, əsasən Şuşadan olmaqla, təxminən 40,000 məcburi köçkün bölgəni tərk etmək məcburiyyətində qaldı. dağlıq qarabağı ermənistandan ayıran qonşu Laçın rayonunu əlavə 60,000 sakin tərk edərək məcburi köçkünə çevrildi. sonuncu və ən böyük məcburi yerdəyişmə 1993 və 1994-cü illərdə baş verdi və bu zaman dağlıq qarabağın ətrafındakı altı rayonun 500,000-dən çox azərbaycanlı (o cümlədən, müəyyən qədər müsəlman kürdləri) əhalisi ermənistan hərbi qüvvələrinin hücumları nəticəsində öz yurdlarını tərk etmək məcburiyyətində qaldılar. 1
1994-cü ilin mayında atəşkəs sazişi imzalanana qədər Azərbaycan hazırda qismən işğal edilmiş Füzuli və Ağdam rayonlarında bəzi torpaq sahələrini azad edə bilmişdir. növbəti
1
Füzuli rayonlarının təxminən üçdə-birinə nəzarət edir. 1993-cü ilin sonlarına yaxın ermənilər Azərbaycan ərazisinin içərisinə doğru irəlilədiyi bir vaxtda təxminən 780,000 azərbaycanlı məcburi köçkünə çevrilmişdi. Arif yunusov və Laura Baqdasaryan “Azərbaycan və ermənistan cəmiyyətlərində müharibə, sosial dəyişiklik və ’nə müharibə, nə sülh’ sindromları”. “Liderlik Hədləri: Dağlıq Qarabağ Sülh Prosesində Elita və Cəmiyyətlər” 2005, səh. 53. Bundan əlavə əsasən Bakı və digər böyük şəhərlərdə yaşayan təxminən 350,000 erməni əhali Azərbaycanı tərk etmişdir. tomas de vaal, təbib hüseynov, culia Karaşvili, “ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstandakı qaçqın və məcburi köçkünlərin vəziyyəti”, Avropa parlamentinin Xarici Məsələlər üzrə Komitəsinin xahişi ilə arayış sənədi, noyabr, 2007-ci il. 6 “İyirMi iL MəcBuri KöçKünMü oLAr?” illərdə cəbhə xəttindən – həm dağlıq qarabağdakı “təmas xətti”ndən, həm də de-yure ermənistan- Azərbaycan arasındakı beynəlxalq sərhəd ərazisindən olan çoxlu sayda məcburi köçkün geri qayıtdı. Bu gün Azərbaycanda 595,000 insan – və ya ümumi əhalinin təxminən yeddi faizi – məcburi (ölkədaxili) köçkündür. 2 Müvafiq olaraq, adam başına düşən məcburi köçkün əhalisinin sayına görə Azərbaycan dünyada ən yüksək göstəricilərdən birinə malikdir. hökumət ermənistandan gəlmiş azərbaycanlı qaçqınlara və işğal edilmiş ərazilərdən gəlmiş məcburi köçkünlərə münasibətdə fərqli siyasi yanaşma tətbiq etmişdir. Bu gün ermənistandan olan qaçqınların böyük əksəriyyəti müvafiq qaydada məskunlaşmış və yerli əhaliyə inteqrasiya etmişlər, Azərbaycan vətəndaşlığını və məskunlaşdıqları evlərə tam mülkiyyət hüquqları əldə etmişlər. 3 digər tərəfdən, hökumətin məcburi köçkünlərin problemlərinin həllinə yönəlmiş siyasəti onların ehtiyaclarının müvəqqəti həll edilməsinə yönəlmişdir, çünki hökumət hələ də məcburi köçkünlərin didərgin düşdükləri ərazilər üzərində Azərbaycan nəzarəti əldə etdikdən sonra onların geri qayıtmasını dəstəkləyir. əksər azərbaycanlı qaçqınlardan fərqli olaraq məcburi köçkünlərin didərginlik problemi uzunmüddətli həllini tapmadığına görə bu sənəddə didərginlik probleminə məcburi köçkünlərin mövqeyindən və onların gözü ilə nəzər salınır və onların və yaşadıqları icmaların məcburi köçkünlük məsələsinə olan münasibəti və ehtiyacları müqayisə edilir. Münaqişə ərazilərini tərk etdikdən sonra məcburi köçkünlər ölkənin müxtəlif yerlərində müvəqqəti məskunlaşmağa başladılar. onlardan bəziləri inzibati binalarda, məktəblərdə, yarımçıq tikililərdə, yataqxanalarda və sanatoriyalarda məskunlaşdılar. digərləri isə məcburi köçkün düşərgələrində, vaqonlarda, qazma sığınacaqlarda və kənd yerlərindəki digər müvəqqəti sığınacaqlarda yerləşdirildilər. didərginliyin ilk illərində hökumət və beynəlxalq yardım təşkilatlarının fəaliyyəti əsasən ərzaq, paltar, yorğan və əsas tikinti materialları kimi ilkin humanitar yardımın göstərilməsindən ibarət olmuşdur. 1990-cı illərin sonlarında iqtisadiyyatın sabitləşməyə başlaması ilə Azərbaycan hökuməti ermənistandan olan qaçqınlar və işğal edilmiş ərazilərdən olan məcburi köçkünlərə münasibətdə daha fəal siyasət yürütməyə başladı və öz yanaşmasını dəyişərək humanitar yardımın göstərilməsindən daha çox yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılmasına başladı. 2001-ci ildən bu vaxta qədər hökumət ən ağır şəraitdə yaşayan məcburi köçkünlərin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılmasına başlamışdır. 2007-ci ilin sonunda Azərbaycan sonuncu məcburi
dünya Bankının № AAA64-Az saylı hesabatı, Azərbaycan: Mülkiyyətin qurulması və İqtisadi Müstəqilliyin dəstəklənməsi: Məcburi Köçkünlərin həyat Şəraiti, oktyabr, 2011. Məcburi köçkünlərin sayı barədə mübahisələr vardır. Azərbaycan hökumətinin bildirdiyinə əsasən, dağlıq qarabağ və qonşu ərazilərdən olanları özündə əks etdirən bu rəqəmdən əlavə ermənistanla sərhəddən və dağlıq qarabağın cəbhə xəttinə yaxın ərazilərdən 100,000-dən çox insan öz yurdlarını məcburi tərk etmişdir və beləliklə də məcburi köçkünlərin ümumi sayı 700,000 təşkil edir. Müsahibə, qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə dövlət Komitəsi, Bakı, oktyabr, 2011. 3 “Artıq ermənistandan olan məskunlaşmamış azərbaycanlı qaçqın yoxdur”, (dövlət Komitəsi rəsmisi ilə müsahibə, Bakı, oktyabr, 2011). Yüklə 463,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|