Journal of selcuk communication

1960-2000 Döneminde Türkiye’de Elit Zihniyeti (117-134) 
 
131 
ve  inandırıcıydı.  Tahir  Bey'in  sadece  öldü-
rülmesini değil, düşüncelerinin yer aldığı ba-
şının  kesilip,  vücudundan  ayrılarak  ona  ge-
tirilmesini  de  istiyordu.  …Onun  gibi  birisi 
ölü  bir  bedenle  yetinemezdi.  Tahir  Bey'in 
beynini,  düşüncelerinin  toprağa  karışmasını 
engellemek  için,  öğütüp  yok  edecekti  (Y.  s. 
296).   
Celal  darbe  döneminde  yazılarını  değiştirmek 
zorunda kalır: 
…  belediye  dertlerinden  başka  yazabilecek 
bütün  konuların  yasaklandığı  o  umutsuzluk 
günlerinde,..”    Celal,  zorunlu  olarak  gazete-
deki  yazılarının  içeriğini  değiştirecektir.  
Türkiye’de  yaygın olan diktatör tipinin nasıl 
her seferinde tekrar ortaya çıktığı sorgulanır-
ken (K. s. 100);   
Rastlantının hesaplarında hiçbir yeri olmadı-
ğını  söyledi,  daha  sonra.  Yoksul  milletimi-
zin,  kırk  yıl  sonra  bir  diktatöre  daha  boyun 
eğeceğini  ve  İstanbul'u  ona  teslim  edeceğini 
ve bu diktatörün bizim yaşlarımızda bir asker 
olacağını  o  zaman  tahmin  etmek  için  kâhin 
olmaya gerek yokmuş…(K. s. 304). 
Celal’in bir okuru Galip’e: 
Onlara  düşmanları  göster  ki,  mutsuzluk  ve 
sefaletleri  için  suçlayabilecek  birilerini  bul-
manın  rahatlığını  hissedebilsinler;  onlara  bu 
düşmanlardan kurtulmak için neler yapabile-
ceklerini  sezdir  ki,  mutsuzluk  ve  öfkeden 
tirtir titredikleri saatlerde, bir gün, bir büyük 
iş  yapabileceklerini  düşleyebilsinler;  onlara 
hayatlarındaki  bütün  sefaletin  sorumlusunun 
bu iğrenç düşmanlar olduğunu iyice anlat ki, 
kendi  günahlarını  başkalarına  yükleyebilme-
nin iç huzurunu duyabilsinler (K. s. 349) der. 
4.5. Zenginliğe bakış 
4.5.1. 1960-1980 
Solcu  aydınların  zenginliği  olumsuz  değerlen-
dirmeleri  ve  zenginlere  duydukları  nefretin 
temelinde, zenginliğin kullanılmasıyla sağlanan 
menfaat  ve  yapılan  haksızlıklar  vardır.  Bir 
Düğün  Gecesi’nde  bu  olgu,  sınıfsal  konumu 
nedeniyle her şeyi satın alabilecek İhsan karşı-
sında, Aysel’in ağzından dökülen laflarda açık-
ça görülmektedir:   
Yarın  çok  sıkışırsanız  askerin  silahını  bile 
satın  alırsınız  siz.  Her  şeyi  satın  almaya  bir 
kez  alışınca,  bu  memleket  sahipsiz,  tapusuz 
bir toprak parçası çünkü, bir kez el koymaya 
başlayınca  askeri  de  alırsınız  ve  namluların 
ucunu öz kardeşlerinize bile çevirirsiniz! Sen 
de  bat,  anama  verdiğin  şu  sofra  da  yerin  di-
bine batsın! İçimi katılaştırdın, durmadan kö-
rükledin beni. Suç bende değil, anlaşıldı mı?! 
(B. s. 142). 
4.5.2. 1980-2000 
Bu dönem için yorumlaması yapılan romanlar-
daki  K.B.A.  ;  para  kazanma  yollarını  bulma 
çabası  içindedir.  Çünkü  isteklerini  gerçekleş-
tirmenin  aracı  olarak  paranın  önemini  yaşaya-
rak  görmektedirler.  Zengin  olma  konusunda, 
tereddüt  içinde  oldukları  tek  konu  ise  para 
kazanmanın yollarıyla ilgilidir.   
Yüz:  1981  romanındaki  X    (yeni  değerleri 
temsil eden herhangi bir tiptir) :  
Biraz para, kısa dönem ve yüksek kâr; bu tür 
kestirme  yollara  inanıyor  ve  bayılıyordum  o 
sıralar” ... “Nejat, paramı yeni zenginler gibi 
arsız  bir  iştahla  ikiye,  üçe  katlamak  yerine 
gerçek  bir  burjuva  gibi  sabırlı,  uzun  vadeli 
yatırıma yöneltme konusunda kısa sürede ik-
na etti beni. (Aslında ikna etmekten çok, kısa 
sürede planladığım kadar çok para kazanma-
nın  ahlak  dışı,  utanç  verici  yönlerini  öne  çı-
kardı. Böyle hatırlıyorum) (Y. s. 15). 
Kara Kitap’ta; arka sokaklarda oturan yoksulla-
rın  yıllardan  beri  hiç  değişmeyen,  adeta  mah-
kûm oldukları olumsuz yaşam koşulları örnek-
lendikten  sonra;  bu  yoksulluğun  nedeni,  ro-
mandaki hayali paşanın ağzından aktarılmakta-
dır:    “Bizim  ülkede  zengin  olmanın  en  kolay 
şey olduğunu herkes bilir!" dedi gururla. Buna 
karşın,  bu  kadar  çok  yoksulumuzun  olmasının 
nedeni  ise,  insanlarımıza  bütün  hayatları  bo-
yunca  zengin  olmanın  değil,  yoksul  olmanın 
öğretilmesiymiş (K. s. 305).” 
SONUÇ 
Bu  araştırmanın  temel  amacı,  Türkiye’nin 
modernleşme sürecinde kendine özgü özellikler 
taşıyan  1960-1980  arası  ve  1980-2000  arası 
dönemde  K.B.A.’daki  kültürel  değişimi  karşı-

---

Selçuk İletişim, 7, 3, 2012 
 
132
laştırmalı olarak anlamaktır. Bu amaç doğrultu-
sunda, 1960–1980 ile 1980–2000 yılları arasın-
da yazılan ve K.B.A.’nı konu alan romanlarda; 
bu aydınların Doğu Batı, aydın halk, kent taşra 
ikilikleri, ayrıca iktidara ve zenginliğe bakışla-
rındaki değişim saptanmaya çalışılmıştır. 
Nitel  araştırma  yöntemlerinden  “belge  incele-
mesi”nin  özel  bir  türü  olan  “hermeneutik” 
tekniğin  kullanıldığı  araştırmada,  20’şer  yıllık 
iki  dönemde  yazılan  dört  roman  veri  kaynağı 
olarak  incelenmiştir.  Romanların  seçilmesinde 
18  kişiden  oluşan  edebiyat  eleştirmenleri 
ve/veya  edebiyat  alanında  çalışan  akademis-
yenlere gönderilen mektuplara verilen cevaplar 
yol gösterici olmuştur. 1960–1980 arası dönem 
için Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar” ve Adalet 
Ağaoğlu’nun  “Bir  Düğün  Gecesi”  romanları; 
Orhan  Pamuk’un  “Kara  Kitap”  ve  Mehmet 
Eroğlu’nun  “Yüz:  1981”  romanları  ise  1980–
2000 arası dönem için seçilmiştir. 
1960–1980 arası dönemde yazılan romanlarda-
ki  küçük  burjuva  aydınının  Doğu  ve  Batıya 
yaklaşımı;  bu  iki  kültür  arasındaki  farkları 
anlama  ve  açıklama  çerçevesinde  kalmıştır. 
1980–2000  arası  döneminde  ise,  bu  iki  mede-
niyet  dairesinin  (Doğu  ve  Batı  medeniyetleri) 
sentezine yönelik çabalara yönelmiştir.   
1960–1980 arası dönemde yazılan romanlarda-
ki  aydın  tipler  solcudurlar.  Onların  siyasal 
formasyonları  gereği  halkın  içinde  ve  halkla 
birlikte  olmaları  gerekmektedir.  Aslında,  bu 
ideal  zihniyet  düzeyinde  hep  varolmuştur. 
Ancak, Osmanlı Türk geleneğindeki aydın halk 
yabancılaşması,  bu  dönem  aydınlarının  da 
temel  çıkmazıdır.  1980–2000  arası  dönemde 
ise; yaşanmakta olan aydın halk ikiliğini aşma-
ya yönelik düşünce ve çabalar söz konusudur.    
Ele  alınan  iki  dönemde  de  taşra;  K.B.A.’nca 
olumsuz çağrışımlarla birlikte anılmıştır. 1960–
1980  arasında  yazılan  romanlarda  çizilen 
K.B.A.’larında,  kent  taşra  ikilemi  ve  taşraya 
olan  mesafeli  duruş,  taşrayı  hor  görme  daha 
belirgindir.  Bu  durum  1980–2000  arasında 
yazılan romanlarda betimlenen K.B.A.’ları için 
önem  arz  etmemektedir;    önceki  döneme  göre 
daha belirsiz bir vurguya sahiptir.  
İktidara  bakış  bağlamında  her  iki  dönemde  de 
K.B.A. tipler  için  iktidarı  temsil  eden  devlettir 
ve  onunla  özdeşleşen  tipler  olumsuz  olarak 
resmedilir.  İktidar  mesafe  konulması,  uzakla-
şılması gereken bir problem alanıdır. 
İncelenen dönemlerde resmedilen K.B.A. tiple-
rinin  zenginliğe  bakışları  arasında  belirgin  bir 
farklılık  söz  konusudur.  1960–1980  arası  dö-
nemde  zenginlik  olumsuz  ve  uzak  durulması 
gereken  bir  olgu  olarak  görülmektedir.  Ancak 
1980–2000 arası dönemde zenginlik, bu olum-
suz  imajından  sıyrılmış,  istenir,  peşinde  koşu-
lur konuma yükselmiştir.   
SONNOTLAR 
(1) Yeni Küçük Burjuvazi. 
(2) Bundan sonra K.B.A. 
(3) Osmanlı  İmparatorluğu’nda  yerel  bir  yöne-
tici,  mahiyetindeki  bir  ev  hizmetçisini  aniden 
bir  kamu  görevlisi  haline  getirebilir  (Mardin, 
2004b: 213). 
(4) Bundan  sonra;  B:  Bir  Düğün  Gecesi,  T: 
Tutunamayanlar, K: Kara Kitap, Y: Yüz: 1981. 
KAYNAKÇA 
Ağaoğlu  A  (2009)  Bir  Düğün  Gecesi,  İş  Ban-
kası Yayınları, İstanbul. 
Alkan  A T  (2005)  Memleketin  taşra hali, Taş-
raya bakmak, Tanıl Bora (ed), İletişim Yayınla-
rı, İstanbul. 
Atay  O  (2006)  Tutunamayanlar,  İletişim  Ya-
yınları, İstanbul. 
Bali R N  (2002) Tarz-ı Hayattan Life Style’a, 
İletişim Yayınları, İstanbul. 
Belge  M  (1983)  Tarihi  Gelişme  Süreci  İçinde 
Aydınlar,  Cumhuriyet  Dönemi  Türkiye  Ansik-
lopedisi (1), İletişim Yayınları, İstanbul. 
Berkes  N  (2006)  Türkiye’de  Çağdaşlaşma, 
Yapı ve Kredi Yayınları, İstanbul. 
Bora  T  (2005)  Taşraya  Bakmak,  İletişim  Ya-
yınları, İstanbul. 
Çetinsaya  G  (2004)  Kalemiye’den  Mülkiye’ye 
Tanzimat Zihniyeti, Modern Türkiye’de Siyasi 
Düşünce (1), İletişim Yayınları, İstanbul. 
Davies  N  (2006)  Avrupa  Tarihi,  Burcu 
Çığman,  Elif  Topçugil,  Kudret  Emiroğlu,  Suat 
Kaya (çev), İmge Yayınevi, Ankara. 

---