K. Bünyadzadə
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
6 Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk bir sıra ziddiyyətli problemlərin həllində də özünəməxsus mövqe ilə çıxıĢ etmiĢdir. Bildirdiyim kimi, əsər orijinaldır, yenidir və bu səbəbdən ona iradların olması da təbiidir. Tədqiqat zamanı qaldırılan problemlərə, xüsusən sufizm fəlsəfəsinə, vəhdət əl-vücud və panteizm anlamlarına müasir elmdə müxtəlif münasibətlərin olması təbii ki, bu məqamlar haqqında öz mövqeyini bildirən müəllifə iradlar üçün imkan yaradacaq. Məsələn, bir sıra fəlsəfə tarixçiləri, o cümlədən, Ģəxsən mən müəllifin panteizm və vəhdət əl-vücudla bağlı mülahizələri, irrasional idrakın yalnız Allahla əlaqələndirilməsi ilə razı deyiləm. Lakin mövqeyini Ģərh və müdafiə etmək Könül Bünyadzadənin müəllif hüququdur. Zümrüd Quluzadə fəlsəfə elmləri doktoru Giriş 7 G I R I Ş Hər kim əfsanə deyə oxusa əfsanədir; Qiymətini bilənə misilsiz xəzinədir. Mövlanə Müasir qloballaĢma Ģəraitində və ġərq-Qərb dialoqunun daha çox geniĢləndiyi bir dövrdə ümumbəĢəri mədəniyyət tarixinin tədqiqi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Hər iki regionun mənəvi mədəniyyətinin həm postsovet məkanında, həm də dünya fəlsəfə tarixində nisbətən az araĢdırılan mövzularından biri də irrasional idrak prosesidir. AraĢdırmalardan belə məlum olur ki, tədqiqatçılar tərəfindən ya rasional təfəkkürün bir hissəsi hesab edilən, ya da ümumiyyətlə mövcudluğu inkar edilən irrasional təfəkkür özünün kateqoriya və prinsipləri ilə idrak prosesinin əhəmiyyətli bir mərhələsidir və onun tədqiqi həm ġərq, həm də Qərb fəlsəfə tarixinin kölgədə qalmıĢ səhifələrinin tədqiqi baxımından xüsusi aktuallıq kəsb edir. Təqdim olunan iĢ üç əsas istiqamət üzrə aparılmıĢdır ki, bu istiqamətlərdən hər birinin həm ayrılıqda, həm də kompleks Ģəkildə araĢdırılması fəlsəfə tarixi elmi üçün böyük əhəmiyyət daĢıyır: 1. Ġdrak nəzəriyyəsinin vacib və ayrılmaz bir hissəsi kimi irrasional idrakın təhlil və tədqiq edilməsi; 2. Problemin orta əsrlər dövründə inkiĢaf qanunauyğunluqlarının izlənməsi; 3. Qərb və ġərq fəlsəfə tarixi kontekstində problemin spesifik cəhətlərinin öyrənilməsi. Bədən və ruhun, yəni maddi və mənəvinin vəhdətindən yaranmıĢ insanın bir Ģəxsiyyət kimi formalaĢması və kamilləĢməsi adı çəkilən hər iki fenomenin inkiĢafından asılıdır. Qədimdən bəri özünün əbədi və əzəli varlıqla əlaqəsini tapmağa çalıĢan insan kainatdan, əbədiyyətdən onda da bir əlamətin olduğuna inanmıĢ və bu əlaqənin mahiyyətinin dərki üçün ontoloji, kosmoloji dəlillərlə yanaĢı, dini-mistik dünyagörüĢlərinin dəlil- lərindən də istifadə etmiĢdir. Məlumdur ki, sonuncular əsasən irrasional biliyə istinad edir və bu səbəbdən idrak nəzəriyyəsinin tam və sistemli öyrənilməsi üçün irrasional idrakın daha dərindən tədqiq və təhlili bir zərurətdir. 8 Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk Müasir dövrdə elm və texnikanın inkiĢafı irrasional təfəkkürə də müəyyən mənada qida vermiĢdir. Maraq dünyası geniĢlənmiĢ, kosmosun və yer kürəsinin qatları haqqında məlumatı olan bugünkü insanın dünyagörüĢü, təbii ki, bir neçə əsr bundan qabaq yaĢamıĢ əcdadınkından fərqlidir. Lakin irrasional idrakın inkiĢaf tarixini izləyərkən belə məlum olur ki, qədim və müasir insanın həqiqət axtarıĢı, mənəvi dünyasını kamilləĢdirərək öz «mən»ini təsdiq etməsi arasında, demək olar ki, prinsipial bir fərq yoxdur, yəni forma, dəyiĢsə də, mahiyyət, məqsəd eyni qalmıĢdır. Məlum olduğu kimi, hər bir fəlsəfi nəzəriyyənin yaxud prinsipin düzgün və sistemli araĢdırılması üçün ilk növbədə onun kateqorial aparatı müəyyənləĢdirilib təhlil edilməlidir. Ġrrasional dü- Ģüncəyə meyllərin artdığı bir dövrdə təqdim olunan monoqrafiya irra- sional idrak prosesinin kateqoriyalarının müəyyənləĢdirilməsi istiqa- mətində bir addım cəhdidir. Kateqorial aparatın definisiyası irrasional idrak prosesinin mahiyyətinin və mənbəyinin öyrənilməsində olduğu kimi, onun strukturunun təyinində də vacib rol oynayır. Bununla ya- naĢı, rasional düĢüncədən az əhəmiyyətli olmayan irrasional düĢün- cənin təhlili, struktur və metodologiyasının təqdim və təsvir edilməsi idrak nəzəriyyəsinin fəlsəfi dəyərləndirilməsinə yeni istiqamət verə bilər. Təqdim etdiyimiz monoqrafiiyanın ikinci istiqamətinə gəlincə, məlum olduğu kimi, orta əsrlər Qərb və ġərq fəlsəfi təfəkküründə əhəmiyyətli dövr hesab edilir. Belə ki, qədim ənənənin davam etdiyi digər bölgələrdən (məs. Cin və Hind fəlsəfələrindən) fərqli olaraq həm Qərbdə, həm də ġərqdə yaranmıĢ yeni səmavi dinlər – Xristianlıq və Ġslam insanların düĢüncəsinə, əxlaqına, həyat tərzinə, ümumiyyətlə dünyagörüĢünə güclü təsir göstərmiĢ, fəlsəfi təfəkküründə yeni istiqamətlərin yaranmasına imkan yaratmıĢdır. Maraqlıdır ki, bir çox müasir fəlsəfi sistem və nəzəriyyələr məhz orta əsrlərdə təĢəkkül tapmıĢ, bəziləri isə, rüĢeym halında da olsa, filosofların baxıĢlarında özünü göstərmiĢ və sonralar digərləri tərəfindən inkiĢaf etdirilərək sistemləĢdirilmiĢdir. Qeyd olunan faktlar irrasional idrakın inkiĢafına da öz təsirini göstərmiĢdir. O, (irrasional idrak) yeni mənbə və istinad nöqtəsi ilə bərabər, həm də yeni təzahür forması və çatdırılma metodu qazanmıĢdır. ġərq və Qərb mütəfəkkirlərinin fəlsəfi görüĢləri əsasında aparılan tədqiqat hər iki regiona xas olan spesifik cəhətləri meydana çıxartmaqla yanaĢı, problemin özünün də inkiĢaf tarixini izləməyə Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|