K. Bünyadzadə
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İrrasional bilik nədir
Giriş 15 Qərb-ġərq mənəvi mədəniyyətlərinin, fəlsəfi təfəkkürlərinin müqayisəli təhlili, oxĢar və spesifik xüsusiyyətlərinin üzə çıxarılması regionlararası dialoqun yeni səhifəsi ola bilər. Ġdrak prosesinin əhəmiyyətli bir hissəsini təĢkil edən və rasional düĢüncəni tamamlayan irrasional idrakın struktur və metodologiyasını təqdim və təsvir etməklə idrak nəzəriyyəsinin fəlsəfi təhlilinə yeni istiqamət verə bilər. Ġrrasional idrakın inkiĢafının, Qərb və ġərq mütəfəkkir- lərinin fəlsəfi görüĢlərində öz əksini tapmasının izlənilməsi ümumbəĢəri mənəvi dəyərlərin zaman və Ģəraitlə bağlı olaraq fərqli formalarda təqdiminə baxmayaraq qırılmaz bir xətlə tarix boyu mövcudluğuna aydınlıq gətirə bilər. ĠĢdə irrasional idrakın təhlilinə dair elmi ədəbiyyata ilk dəfə gətirilən yeni terminlər və kateqoriyalar irrasional təfəkkürə və idrak prosesinə həsr ediləcək gələcək tədqiqat iĢlərində istifadə edilə bilər. Rasional düĢüncə fövqündə mövcud olub inkiĢaf etməyinə, fərdi və subyektiv xarakter daĢımasına baxmayaraq irrasional yolla dərk edilən həqiqətlərin təsviri, Ģərhi və təqdimi zamanı tədqiqatçı rasional vasitə və metodlardan istifadə etməli olur, təbii ki, fərqli Ģəkildə. Məlum olduğu kimi, irrasional təfəkkürə malik mütəfəkkirlərin əsərləri daha çox rəmzi dillə yazılmıĢdr. Bu üslub xüsusilə sufi mütəfəkkirlər üçün xarakterik olmuĢdur. Bu baxımdan mətnlərin təhlilində, fəlsəfi müqayisə və araĢdırmalarda tətbiq olunan metoddan (hermenevtika, tarixi-fəlsəfi müqayisə, elmi sistemləĢdirmə) asılı olmayaraq sözlərin, kəlamların məhz ezoterik mənasının açılıĢı ön planda tutulmuĢdur. Tədqiqatın əsas metodu Qərb və ġərq fəlsəfi fikrində irrasional idrakın xüsusiyyətlərinin öyrənilməsində istifadə edilən tarixi-fəlsəfi müqayisəli təhlildir. Aparılan müqayisə zamanı hər iki bölgənin alimləri üçün səciyyəvi olan dünyagörüĢləri, sonuncuların təməl prinsipləri arasında paralellər aparmaqla buradakı fikir müxtəlifliyi və onun yaranma səbəbləri aydınlaĢdırılmıĢdır. Tədqiqatda həmçinin sistemləĢdirmə metodundan istifadə edilmiĢ və onun əsasında bir sıra təsnifatlar aparılmıĢdıır. Tədqiqat zamanı istifadə olunan digər metod kimi herme- nevtikanı qeyd etmək lazımdır. Məlum olduğu kimi, tədqiq olunan ideya və baxıĢlara dövrün ictimai-siyasi, dini-ideoloji Ģəraiti güclü təsir göstərir. Ġdeya və təfəkkür formasının inkiĢaf xəttinin izlən- ilməsində, onun daha ətraflı və dəqiq araĢdırılmasında, Qərb (Plotin, 16 Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk Müqəddəs Avqustin, M.Ekxart, N.Kuzanlı, N.MalbranĢ, C.Bruno və s.-nin) və ġərq mütəfəkkirlərinin (Cüneyd Bağdadi, Mənsur Həllac, Eyn əl-Qüzat Miyanəci, Mühyiddin ibn Ərəbi, ġihabəddin Sührəvərdi və baĢqalarının) müxtəlif dövrlərdə eyni ideyaya münasibətlərinin öyrənilib düzgün təhlil edilməsində hermenevtikadan daha məqsədyönlü metod kimi istifadə edilmiĢdir. I F Ə S I L İRRASIONAL BILIK PROBLEMI İrrasional bilik problemi 19 İrrasional bilik nədir? Fanilər rəmzdir əbədiyyətdən Sonsuz həqiqətin Parıltısıtək. Orda hali olur cəmi məqsəddən Ağıl irməyənə Etməyirsən Ģəkk. Höte Ġnsanın əqli inkiĢafına təsir göstərən, onu istiqamətləndirib cəmiyyətdə öz yerini tutmağa köməklik göstərən müxtəlif növ biliklər insanın məkanı ilə, ünsiyyətdə olduğu obyektlərlə sıx əlaqəlidir. Ensiklopedik lüğətlərdə bilik «insanın ictimai maddi və mənəvi fəaliyyətinin nəticəsi, dünyanın, təbiətin və bəĢərin obyektiv keyfiyyət və əlaqələrinin iĢarə Ģəklində ideal ifadəsi» [131] və ya «obyektiv həqiqətə can atan əqlin nəzəri fəaliyyətinə iĢarə edən ən ümumi ifadəsi» [130] kimi formulə edilir, yəni bilik insanın obyektlə praktiki və nəzəri ünsiyyətinin nəticəsi, təzahürüdür. Fəaliyyət sahəsinə, mənbəyinə və s. amillərə müvafiq olaraq biliklər müxtəlif növlərə ayrılır: sosial bilik, elmi bilik, məiĢət biliyi, dini bilik və s. Bununla yanaĢı, biliklərin növlərə ayrılması obyektə münasibətdən, baxıĢ prizmasından da irəli gələ bilər, yəni ayrı-ayrı dünyagörüĢlərindən qaynaqlanan metodlar eyni məlumatı müxtəlif aspektlərdən açıqlaya bilər. Məsələn, ölüm hadisəsinə bioloqlar zülalların sintezinin dayanması və parçalanması, filosoflar hər canlının təbii sonluğu və substansiyanın, yəni onun varoluĢunun təĢkil edən mahiyyətin yox olması, ilahiyyatçılar ruhun bədəni tərk etməsi kimi fərqli Ģərhlər verə bilərlər. Bilik – subyektdə obyektin inikasıdır, lakin bu, təsadüfi və me- xaniki bir hadisə olmayıb insanın imanının, ağlının, Ģüurunun və dilinin bilavasitə iĢtirakı ilə qavranılan, formalaĢan və ifadə edilən təsəvvür və ya məlumatdır. Deməli, bilik məhz insana xas bir məfhumdur. Bununla yanaĢı, nəzərə alsaq ki, insanın fiziki olduğu kimi, ruhən də obyektlə ünsiyyətdə olmaq imkanı vardır və o, (insan) maddi və mənəvi kimi ikili xüsusiyyətə malikdir, onda onun biliyinin daha iki növünü təyin etmək Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|