Kafedra: MÜhasibat uçotu və audiT

41 
 
22.  
Seçmə testləşdirmənin аuditоr seçimi və digər prоsedurlаr  
530  
23.  
Qiymətləndirici аmillərin аuditi  
540  
24.  
Əlаqəli tərəflər  
550  
 
  1  
                                                 2  
   3  
25.  
Sоnrаkı hаdisələr  
560  
26  
Fəаliyyətin fаsiləsizliyi  
570  
27  
Rəhbərliyin bəyаnаtı  
580  
                            3-cü şəхsin işindən istifаdə(600-699)  
28.  
Bаşqа аuditоrun işindən istifаdə  
600  
29.  
Dахili аuditin işlərinin nəzərdən keçirilməsi  
610  
30.  
Ekspertin işindən istifаdə edilməsi  
620 
Аuditоr nəticələri və hesаbаtlаrın (rəylərin) hаzırlаnmаsı   
                         (700-799)  
31.  
Mаliyyə hesаbаtı üzrə аuditоrun hesаbаtı (rəyi)  
700  
32.  
Mаliyyə hesаbаtı üzrə аuditоrun hesаbаtı (rəyi)  
700 А  
33.  
Müqаyisə edilən rəqəmlər  
710  
34.  
Yохlаnmış  mаliyyə  hesаbаtını  özündə  əks  etdirən  sənədlərdə  sаir 
infоrmаsiyаlаr  
510  
                              Iхtisаslаşdırılmış sаhələr (800-899)  
35.  
Xüsusi məqsədlər üçün аuditоr tаpşırıqlаrı üzrə hesаbаtı (rəyi)  
800  
36.  
Gözlənilən mаliyyə məlumаtlаrının tədqiqаtı  
810  
 
     Auditin ümumi standartları aşağıdakı əsas qaydaları nəzərdə tutur: 
     1. Yoxlama auditi lazımi hazırlıüı, ixtisası və lisenziyası olan şəxs və şəxslər 
tərəfindən  aparıla  bilər.  Belə  ki,  beynəlxalq  standartlara  müvafiq  olaraq,  auditor 
özünün  kompetensiyasının  lazımi  səviyyədə  olmasına  tam  əmin  olmadıüı  halda 
həmin işdən imtina etməlidir. Auditor müəssisənin nəzəri və praktiki fəaliyyətində 
yeniliklərdən  istifadə  etməlidir.  Aparılan  yoxlamanın  xaraktirindən  asılı 
olmayaraq, o, hazırlığı və təcrübəsi qarşıya qoyulan vəzifənin sferasına, miqyasına 
və mürəkkəbliyinə uyüun olan mütəxəssislər tərəfindən aparılmalıdır. 
    Auditor daim üzünün peşəkar ustalıüını artırmalıdır. Yüksək peşəkar auditor 
auditin  nəzəriyyəsini  və  praktikasını  bilir,  müstəqil  auditor  üçün  zəruri  olan 
müəyyən hazırlıq, təcrübə və ixtisas səviyyəsinə malikdir. 

---

42 
 
     2. Yerinə yetirilən işlərlə baülı bütün məsələlər üzrə auditorun və ya audior-
ların  fikri  dəyişməz  qalmalıdır.Auditor  yoxlamalarının  nəticələrinin  etibarlılıüı 
üçün  qanunverici  və  icraedici  orqanlara  münasibət  ilə  müvafiq  müstəqillik 
səviyyəsinin  olması  vacib  şərtdir.    Qanunvericiliyə  müvafiq  olaraq  auditor 
sənədlərdən  istifadə  etməklə  yoxlama  faktları  üzrə  qanunverici  orqan  üzvlərinə 
informasiya  təqdim  edə  bilər.  lakin  o,  siyasi  təsir  və  təzyiqlərdən  uzaq  olmalıdır. 
Heç  bir  siyasi  motivlər  auditorun  işinin  yekunlarına  təsir  göstərməməlidir,  audit 
qərəzsiz  və  şəffaf  aparılmalıdır.  Vacib  şərtlərdən  biri  müstəqil  auditorların  öz 
səlahiyyətini yerinə yetirməsi zamanı icra orqanlarının onlara təsir göstərmək im-
kanının olmamasıdır. 
     Auditor yoxlanılan müəssisə ilə münasibəti elə qurmalıdır ki, sərbəst olaraq 
düzgün informasiyanı əldə etsin və qarşılıqlı anlaşma və qarşılıqlı hörmət əsasında 
onun  müzakirəsini  aparsın.  Eyni  zamanda  auditorla  yoxlanılаn  müəssisə arasında 
münasibət  yoxlamanın  nəticələrinin  obyektivliyinə  təsir    etməməlidir.  Auditor, 
audit olunan müəssisənin idarəedilməsində və fəaliyyətində iştirak etməməlidir. 
     Auditin nəzəriyyəsində  və praktikasında müstəqillik  -  hər şeydən  əvvəl  ob-
yektiv  və  həqiqi    fikir  söyləməkdir.  Auditorlar  qərəzsiz  və  niyyətsiz  olaraq  yox-
lanılan maliyyə hesabatlarını və digər informasiyaları öyrənməli, maliyyə informa-
siyalarını təqdim edən sifarişçilərə, vəzifəli şəxslərə, eləcə də onun istifadəçilərinə 
qərəzsiz  münasibət  göstərməlidir.  Auditor  audit  prosedurlarını  məhdudlaşdırmaq, 
müəyyən  istiqamət  vermək  və  ya  dəyişdirmək  niyyəti  ilə  yoxlanılan  müəssisənin 
rəhbərlərinin  onun  işlərinə  müdaxilə  etməsinə  imkan  verməməlidir.  Auditorlar 
kitablar, uçot yazılışları, işgüzar yazışmalar və digər informasiyalarla sərbəst tanış 
olmaq imkanına malik olmalıdır. 
     3.  Auditor  müəssisədə  daxili  nəzarətin  təşkili  qaydasını  hərtərəfli  öyrənmə-
lidir.  Belə  ki,  əgər  müəssisədə  daxili  nəzarət  lazımi  səviyyədə  təşkil  edilməmiş-
dirsə,  onda  sənədləşmənin  düzgün  aparılmaması,  səhvlər  və  hətta  aldatmaq  məq-
sədi  ilə  təhriflər,  qeyri-qanuni  və  səmərəsiz  vəsait  şərfi  faktlarına  rast  gəlmək 
mümkündür. əgər auditor məsləhətçi qismində xarici ekspertləri dəvət edirsə, onun 

---

43 
 
kompetentliyinə  əmin  olmalıdır.  Bununla  yanaşı,  yoxlama  əsasında  hazırlanmış 
nəticəyə görə auditor məsuliyyət daşıyır. 
     4.  "Auditin  planlaşdırılması"  standartının  tələbinə  görə  auditorun  işi  yaxşı 
planlaşdırılmalı,  hər  şeydən  əvvəl  yoxlamanın  aparılması  üzrə  plan 
hazırlanmalıdır.  Plan  tərtib  olunarkən  audit  riskinin  dərəcəsinə  fikir  verilməlidir. 
Bu  məqsədlə  müəssisənin  istehsal  fəaliyyətinin  nəticələrinin  qabaqcadan  təhlili 
aparılır. Belə təhlil auditin düzgün istiqamətini işləyib hazırlamaüa imkan verir. 
     5. Audit işinin həcmini müəyyən etmək üçün daxili nəzarəti nəzərdən keçir-
mək  və  təhlil  etmək,  onun  nəticələrinə  nə  dərəcədə  inanmaüın  mümkünlüyünü 
müəyyən  etmək  lazımdır.  Daxili  nəzarətin  məqbul  strukturu  səhv  və  pozuntuların 
olması  ehtimalını  azaldır.  Daxili  nəzarət  -  informasiyaların  işlənməsi  prosesində 
ciddi  səhvlərin  qarşısını  almaq,  aşkarlamaq  və  vaxtında  düzəlişlərin  edilməsi 
sistemidir. Buna görə də auditor yoxladıüı müəssisədə daxili nəzarətin strukturunu 
yaxşı bilməlidir. 
     6. Auditor rəyinin tərtib edilməsi zamanı dolüun əsas əldə etmək üçün kifa-
yət  qədər  sübutedici  materiallar  əldə  olunmalıdır.  Bunun  üçün  sənədli  və  faktiki 
nəzarətin  tədqiq  etmə,  yoxlama,  müşahidə,  sorüu  və  digər  üsul  və  qaydalarından 
istifadə olunur. 
      Auditin 
beynəlxalq 
normativində 
göstərilir  ki,  auditor  maliyyə 
informasiyaları  haqda  əsaslı  rəy  tərtib  etməyə  imkan  verən  müstəqil  prosedurları 
nəticəsində  zəruri  auditor  sübutları  əldə  etməlidir.  Auditor  sübutları  auditora 
yoxlanılan informasiya barədə tam fikir söyləməyə və müştəri tərəfindən buraxılan 
və  gizlədilən  yalan  və  səhvləri  (bilərəkdən  edilmiş  səhv  və  pozuntular  da  daxil 
olmaqla) əsaslandırmaüa imkan verməlidir. Auditor rəyinin əsaslandıüı yoxlanılan 
məlumatlar etibarlı və dürüst olmalıdır. 
      7.  BАS  700  "Mаliyyə  hesаbаtı  üzrə  аuditоrun  hesаbаtı  (rəyi)"  stаndаrtınа 
görə  rəydə  hansı  maliyyə  hesabatının  yoxlandıüı  və  onların  qəbul  edilmiş  
mühasibat uçotu qaydalarına uyüun tərtib edilməsi göstərilməlidir. Bu standartın 
tələbini  gözləmək  üçün  auditor  maliyyə  hesabatlarını  ciddi  təhlil  etməli  və 
aşaüıdakıları müəyyən etməlidir: onların mühasibat uçotu qaydalarına uyüun tərtib 

---