KağIT, kağit üRÜnleri ve basim sanayi

KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİ İMALATI SANAYİNDE TEMEL REKABET UNSURLARI VE GELİŞMELER

Çalışmanın dördüncü bölümünde kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayi rekabet gücünde yaşanan gelişmeler ile uluslararası alandaki rakipleri ile rekabet karşılaştırmalarına yer verilmektedir. Bu amaçla öncelikle kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinin temel rekabet unsurları ortaya konulmaktadır. Temel rekabet unsurları değer zinciri halkalarına bağlı olarak gruplandırılmaktadır. Daha sonra temel rekabet unsurlarına ilişkin olarak değerlendirme ve uluslararası karşılaştırmalar yapılmaktadır.

1. Temel Rekabet Unsurları

Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinin temel rekabet unsurları değer zincirini oluşturan yedi ana halka gruplandırmasına bağlı olarak aşağıda sunulmaktadır. Buna göre;

1. 
   Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinin hammaddesi olan odun ve selüloz ile kullanılan kimyasalların yerli ve kaliteli esvapta varlığı önem taşımaktadır. Yine aynı şekilde kaliteli ve yeterli atık kağıt varlığı ve kullanılabilirliği rekabette önemli olmaktadır.
   
2. 
   Üretim maliyetleri içinde enerji yüzde 20-25 arasında pay almaktadır. Bu nedenle enerji fiyatları rekabette belirleyicidir. Atık kağıt çevriminden başlayarak nihai üretime kadar uzanan entegre üretim birimleri rekabette avantaj sağlamaktadır. Sermaye ve teknoloji yoğun sektörde ölçek ekonomisi belirleyici olmaktadır. Girdi kaynaklarının belirlediği üretim maliyetleri de önem taşımaktadır. Üretim teknolojisine sahip olunması da Ar-ge çalışmalarına olanak sağlamaktadır.
   
3. 
   Çevre dostu, daha çok atık kullanan, daha az emisyon yaratan, daha az enerji tüketen üretim teknolojilerinin geliştirilmesine yönelik Ar-Ge faaliyetleri rekabette belirleyici olmaktadır. Yine daha hafif ve dayanıklı ürünlerin geliştirilmesi önem taşımaktadır.
   
4. 
   İç pazarın büyüklüğü üretim kapasitesini belirlemekte ve ölçek ekonomisini desteklemektedir. Hızlı büyüyen potansiyel pazarlara yakınlığı bulunan coğrafi konum da rekabette önemlidir.
   
5. 
   Sermaye ve teknoloji yoğun bir sektör olan kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinde yatırım maliyetleri, finansman olanakları ve finansman maliyetleri belirleyici olmaktadır.
   
6. 
   İşgücü verimliliği rekabette belirleyici bir unsurdur.
   
7. 
   Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinin hammaddesinden biri olan atık kağıtlara ilişkin yasal düzenlemeler ile atık kağıt yönetimi rekabette belirleyicidir. Aynı şekilde firmalara önemli idari ve mali yükümlülükler getiren çevre düzenlemeleri ve yönetimi de önemlidir. İthalat ve iç piyasa gözetimi de adil ve etik bir rekabetin sağlanması açısından önem taşımaktadır.
   

Değer Zinciri	Belirleyici Rekabet Unsurları
Hammadde ve Girdiler	Yerli kaliteli ucuz hammadde (odun, selüloz, kimyasal) varlığı Kaliteli ve yeterli atık kağıt kullanımı
Üretim	Enerji fiyatları Üretimde entegrasyon Üretim ölçeği Üretim maliyetleri Üretim teknolojisi
Teknoloji Faaliyetleri	Araştırma geliştirme Ürünlerde yenilikçilik inovasyon
Pazarlama ve Satış	İç pazar büyüklüğü Coğrafi konum
Finansman ve Mali Yapı	Yatırım maliyetleri Finansman maliyetleri
İnsan Kaynakları	İşgücü verimliliği
Piyasa ve Sektör Koşulları	Atık kağıt düzenlemeleri ve yönetimi Çevre düzenlemeleri ve yönetimi İthalat ve iç piyasa gözetimi

Tablo 51: Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmalatı Sanayinde Temel Rekabet Unsurları

1.4.2. Temel Rekabet Unsurlarına İlişkin Değerlendirme ve Karşılaştırmalar

1.4.2.1. Hammadde ve Girdi Tedariki

Türkiye’de kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayi hammadde ve girdi tedarikinde rakipleri ile karşılaştırıldığında sınırlı olanaklara sahiptir ve önemli ölçüde dışa bağımlıdır.

Türkiye’de orman varlıkları yeterli değildir ve mevcut orman varlıklarından yeterli ölçüde selülozluk odun temin edilememektedir. Temin edilebilen odunların fiyatları da çok yüksektir. Kağıtlık kabuklu odun ithalatı da yasaktır.

Türkiye’de kağıt hammaddesi olan ticari olarak beyazlatılmış ve beyazlatılmamış kimyasal selüloz üretimi sadece bir firma tarafından yapılmakta ve firma bunu kendi içinde kullanmakta olup, baskı yazı ve temizlik kağıtları ile bazı tip kartonların ve sargılık kağıtların ana hammaddesi olan selüloz ithal edilmektedir.

Orman varlığı yüksek olan ve bu varlıklarını etkin şekilde kullanan ABD, Kanada, Brezilya, Almanya, İsveç, Finlandiya, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler uygun maliyetler ve kaliteli selüloz üretimleri ile kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayilerinin rekabet güçlerini arttırmaktadır.

Ülkeler	Üretim Kapasitesi	Üretim
ABD	55.037	49.411
Brezilya	16.920	15.072
Japonya	15.820	8.768
İsveç	12.707	11.721
Finlandiya	11.772	10.520
Rusya	9.390	7.171
Şili	5.637	5.156
Portekiz	3.165	2.450
Almanya	3.024	2.610
Fransa	2.187	1.699
İspanya	2.20	1.955
Yeni Zelanda	1.886	1.494
Avusturya	1.750	1.555
Güney Afrika	1.630	1.269
Norveç	1.277	1.088

Tablo 52: Dünya Kağıt Hamuru Üreticileri Kapasite ve Üretim (Bin Ton, 2013)

Kaynak: UNECE/FAO, Forest Products Annual Report.

Karton, mukavva ve oluklu mukavva üretiminin ana, kağıt üretiminin de yardımcı malzemesi olan atık kağıt kullanımı oranı Türkiye’de yüzde 45 seviyesindedir. Bu konuda Avrupa Birliği ülkelerinde ortalama atık kağıt kullanım oranı 2013 yılında yüzde 71,7’ye ulaşmıştır.

Yıllar	Atık Kağıt Çevrim Oranı
1991	40
1995	47
2000	52
2005	62
2010	69
2012	71
2013	71,7

Tablo 53: Avrupa Birliği’nde Kağıt Çevrim Oranları (Yüzde)

Kaynak: CEPI, European Declaration on Paper Recycling, 2014.

Türkiye’de kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayi halen yeterince atık kağıt kullanamadığı için atık kağıt kullanımının getirdiği maliyet ve rekabet avantajlarından yararlanamamaktadır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Daire Başkanlığı Türkiye’de kağıt ve karton ambalaj ürünleri üretimi, geri kazanım miktarı ve gerçekleşen geri kazanım oranlarını izlemekte ve yayınlamaktadır.

2013 yılında kağıt ve karton ürünlerinde geri çevrim oranı yüzde 44,9’dur. Tüketilen toplam 5,7 milyon ton kağıda karşılık 2,5 milyon ton hurda kağıt elde edilmiştir.

Yıllar	Hedeflenen Oran	Gerçekleşme Oranı
2009	36	26,0
2010	37	28,1
2011	38	30,4
2012	40	39,5
2013	42	44,9
2014	44
2015	48
2016	52
2017	54
2018	56
2019	58
2020	60

Tablo 54: Türkiye’de Kağıt Atıklarının Geri Kazanım Oranları (Yüzde)

Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.

1.4.2.2. Üretim

Enerji Maliyetleri:

Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinde toplam üretim maliyetleri içinde enerji maliyetleri yüzde 20-25 arasında pay almaktadır.

Türkiye ile rakip ülkeler karşılaştırıldığında enerji maliyetleri Türkiye’de oldukça yüksektir ve bu kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinin rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir.

Ülke	Cent/Kwh
Kazakistan	0,046
Rusya	0,050
Norveç	0,058
Kore	0,058
Abd	0,067
Kanada	0,070
Endonezya	0,072
Malezya	0,090
Finlandiya	0,104
Danimarka	0,104
İsveç	0,104
Romanya	0,112
Polonya	0,115
Meksika	0,116
Slovenya	0,118
Hindistan	0,120
Fransa	0,122
Şili	0,127
İngiltere	0,127
Çek Cumhuriyeti	0,145
Portekiz	0,147
Singapur	0,148
Türkiye	0,148
Almanya	0,149
İspanya	0,149
Brezilya	0,175

Tablo 55: Seçilmiş Ülkelerde Sanayide Elektrik Fiyatları (2012)

Kaynak: IMD, The World Competitiveness Yearbook, 2013.

Ölçek Ekonomisi;

Türk kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinde ölçekler iki ana eğilim göstermektedir. Sektörde çok sayıda küçük ölçekli firma yer almaktadır. 99 çalışana kadar olan firmaların girişim sayısı içindeki payı yüzde 95,9, buna karşın cirodaki payları yüzde 32,9’dur. Sektörde 100 kişi ve üzerinde çalıştıran toplam 102 firma ise sektör cirosunun yüzde 67,1’ine sahiptir.

Sektörde küresel alanda toplulaşma yaşanmakta olup rekabet için ölçekler sürekli büyümektedir. Türkiye’de ise ölçek ekonomisine sahip az sayıda firma yer almaktadır.

Ölçek Çalışan Sayısı	Girişim Sayısı (Adet)	Ciro (Milyon TL)	Firma Başına Ciro (Milyon TL)	Üretim Değeri (Milyon TL)
TOPLAM	2.465	13.650	5,5	13.309
1-19	1.977	1.198	0,60	1.161
20-49	302	1.718	5,67	1.663
50-99	84	1.574	18,74	1.485
100-249	69	3.816	55,30	3.777
250-499	28	3.868	138,14	3.757
500-999	5	1.477	295,4	1.465
1000 +	-	-	-	-

Tablo 56: Ölçeklere Göre Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmalatı Sanayi Temel Göstergeleri (2011)

Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri.

Üretimde Entegrasyon;

Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinde küresel ölçekte üretim alanında iki yönlü entegrasyon yaşanmaktadır. Bunlardan ilki kağıt üreticilerinin kendi bünyelerinde atık kağıt toplama, çevrim ve geri kazanım üretimi gerçekleştirmeleridir. Entegrasyonun diğer bir yönü ise uluslararası üretici zincirleri ile yerel firmalar arasında kurulan bütünleşmedir. Ulaşım maliyetleri nedeniyle yerel bir ürün olan kağıt ve kağıt ambalaj sanayi ölçek ve sermaye toplulaşması açısından giderek küresel bir sektör haline gelmektedir. Selülozdan nihai ürüne kadar entegre olan küresel üreticiler hem kendi aralarında birleşmekte, hem de daha küçük yerel kağıt üreticilerini satın almakta veya ortak olmaktadır.

Türkiye’de üretim alanında entegrasyon atık kağıtların geri çevrimi aşaması ile başlayabilmekte olup henüz sınırlı ölçüde yaşanmaktadır. Uluslararası üreticilerin Türkiye’de yerli üreticileri satın alma veya ortaklık yolu ile sektöre katılımı ise artarak devam etmektedir.

Üretim Teknolojisi;

ABD, İtalya, Almanya, Japonya, Güney Kore kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinde üretim teknolojisini sürükleyen ve kağıt makinelerinde gelişimi sağlayan ülkelerdir. Türkiye kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinde üretim teknolojisinde dışa bağımlıdır.

Üretim Maliyetleri

Türkiye’de kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayinin üretim maliyetleri üzerinde ilave yükler oluşturan ve rekabet gücünü olumsuz etkileyen çok sayıda unsur bulunmaktadır.

1. 
   Türkiye’de kağıt yapımına elverişli odun fiyatları 70-80 dolar/ton arasında değişirken, bu fiyatlar dünyada 20-30 dolar/ton seviyesindedir.
   
2. 
   Orman Genel Müdürlüğü tek tedarikçidir ve ihalelerdeki vergi uygulamaları ilave yükler (%8) yaratmaktadır.
   
3. 
   Kağıtlık kabuklu odun ithalinin yasak olması hammadde üretim maliyetlerini arttırmaktadır.
   
4. 
   Selüloz ve kimyasallarda dışa bağımlılık döviz kurlarındaki artışlar ile maliyetleri yükseltmektedir.
   
5. 
   Selüloz ve diğer yardımcı maddelerin vadeli ithalatında uygulanan %6 Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu maliyetleri arttırmaktadır.
   
6. 
   Üretim maliyetlerinin yüksek olması selüloz üretimine olanak vermemekte, selülozda dışa bağımlılık üretim maliyetlerini ayrıca arttırmaktadır.
   
7. 
   Yeterli atık kağıt toplanamaması (ve ihraç edilmesi) hammadde arzını sınırlamakta ve hammadde fiyatlarını arttırmaktadır.
   

1.4.2.3. Teknoloji Faaliyetleri, Ürün Geliştirme ve Kalite

Türkiye’de kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayi üretim teknolojisinde dışa bağımlıdır ve bu nedenle üretim teknolojisine yönelik Ar-Ge çalışmaları sınırlı ölçüde yapılabilmektedir. Bu konuda araştırma altyapısı, araştırma mühendisleri ve üniversite-sanayi işbirliği de sınırlı kalmaktadır. Sektörde daha çok ürün geliştirmeye yönelik faaliyetler sürdürülmektedir. Firmaların bu konuda ayırdıkları bütçelerde henüz sınırlı kalmaktadır. Ürün kalitesinde ise Türkiye rakipleri ile göreceli daha yüksek rekabet gücüne sahip bulunmaktadır.

1.4.2.4. Pazarlama ve Satış

Türkiye iç pazar büyüklüğü ve kağıt tüketiminin mevcut seviyesi itibariyle önemli bir avantaja sahip bulunmaktadır. Ancak Çin, Hindistan, Rusya, Brezilya, Ukrayna, Polonya gibi rakip ülkelerin de iç pazar potansiyelleri oldukça kuvvetlidir.

Türkiye’nin coğrafi konumu da yeni ve gelişen ülkelere olan yakınlığı açısından önemli bir rekabet avantajı sağlamaktadır. İç pazar ile birleşince coğrafi konumun sağladığı avantaj yabancı üreticileri Türkiye’ye çekmektedir.

1.4.2.5. Finansal Göstergeler

Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayi sermaye ve teknoloji yoğun bir sektördür. Küresel ölçekte rekabet için orta-büyük ölçekli yatırımlara daha çok ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye’de bu yatırımların önünde iki yatırım maliyeti engeli bulunmaktadır. Bunlardan ilki sanayi arsası sıkıntısı ve yüksek arsa maliyetleridir. İkincisi ise uzun vadeli uygun maliyetler ile yerel para cinsinden yatırım kredisi bulunamamasıdır. Ayrıca işletme döneminde ihtiyaç duyulan ve kullanılan finansman maliyetleri de yüksektir.

Yatırım kredileri, kredi garantileri, alıcı kredileri, ihracat sigortaları ve benzeri uygulamalar rakipler ile karşılaştırıldığında sınırlı ve yüksek maliyetli olmaktadır.

1.4.2.6. Piyasa ve Sektör Koşulları

Hurda (atık) kağıt düzenlemeleri ve yönetimi önemli girdi olan hurda (atık) kağıtların toplanması ve değerlendirilmesi ile rekabet gücünde çok önemli bir belirleyicidir. Bu konuda özellikle Avrupa Birliği ülkelerinin uyguladığı düzenlemeler ve yönetim sistemi Avrupalı üreticilerin rekabet gücünü artırarak yüksek hurda (atık) kağıt çevrim oranlarına ulaşılmasını sağlamaktadır.

Avrupa Birliği’nde yüksek hurda (atık) kağıt çevrimine olanak sağlayan Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Yönetmeliği (94/62/EEC) Türkiye’de de 2007 yılında yürürlüğe girmiştir.

Türkiye’de yürürlüğe giren yönetmelik ile kağıt ambalaj atıklarının geri kazanım oranı hedefleri belirlenmiş ve 2020 yılı için yüzde 60 oranı hedeflenmiştir. Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği evlerdeki atıklar ile endüstriyel kağıt bazlı atıkların geri dönüşüm süreçlerini düzenlemektedir.

Ancak bu düzenlemelere rağmen uygulamadaki eksiklikler ve sıkıntılar nedeniyle henüz yeterli ölçüde etkin çalışan bir hurda (atık) kağıt çevrim sistemi kurulamamıştır.

Bu nedenle kağıt ve kağıt ürünleri imalatı sanayi için yeterli hurda kağıt yurtiçinden temin edilememekte ve yurtdışından hurda kağıt ithalatı yapılmaktadır.

Yurtiçinde tüketilen 5 milyon tonu aşkın kağıdın 500 bin tonunun arşivlendiği varsayımı ile çıkan 4,5 milyon ton kağıdın önemli bir bölümünün geri kazanılması gerekmektedir.

13 Haziran 2011 tarihli Ekonomi Bakanlığı/DTM düzenlemesi ile hurda (atık) kağıtların ihracatına yönelik olarak yurtiçindeki en az üç kağıt üreticisinin onayını gerektiren düzenleme ile hurda (atık) kağıt toplayıcıları ile ayırıcılarının faaliyetleri azalmıştır. Bu düzenleme hurda (atık) kağıt toplanmasını teşvik edecek şekilde yeniden ele alınmalıdır.

5.