Kandavlizm Şahin Böyükağa oğlu Əlibəyli Candaulism

175 
 
1871-ci  ilin  14  oktyabrında  Avstriya-Macarıstanda  Vyana  şəhərində 
doğulmuşdur.  1942-ci  lilin  15  martında  71  yaşında  ikən  Amerika  Birləşmiş  Ştatlarının 
Nyu-York şəhərində vəfat etmişdir. 
 
Şəkil 98. Aleksandr fon Semlinski (Alexander von Zemlinsky; 1871–1942) 
 
Semlinskinin atası şöhrətpərəst olmuş, öz familiyasına aristokratlığı (kübarlığı, 
əsilzadəliyi) bildirən «fon» sözünü əlavə etmişdir. Halbuki Semlinskinin əcdadları arasında 
heç  kim  aristokrat  olmamışdır.  Bundan  başqa,  ata  familiyanın  birinci  variantı  olan 
«Semlinski» sözündəki birinci «S» hərfini «Z» ilə əvəz etmişdir.  
64
Bley  Frans  (ingiliscə  Franz  Blei;  rusca  Франц  Блей)  –  Avstriya  yazıçısı, 
tərcüməçi və ədəbi tənqidçisi. Bəzi mənbələrdə Frans Blay kimi təqdim edilir. 1871-ci ilin 
yanvar ayının 18-də Vyana şəhərində doğulmuşdur. 1942-ci ilin 10 iyulunda 71 yaşında 
Nyu-Yorkda vəfat etmişdir. 
65
Pedantik (rusca педантический) – pedantizmə söykənən. 
İnsanın hər hansı hərəkətində son dərəcə dəqiqliyi və səliqəliliyi nəzərdə tutan 
şəxsiyyət  keyfiyyətinə  pedantiklik,  yaxud  pedantizm  (pedantismus)  deyilir.  Latınca 
paedagogans – təlqin edən, verən, fransızca pedant – müəllim, öyrədən deməkdir.  
66
Rasional (rusca рациональный) – rasionalizmə söykənən. 
«Rasionalizm»  termini  iki  mənada  işlənir:  1)  fəlsəfədə:  təfəkkürü  duyğu 
qavrayışından  ayıran  və  yanlış  olaraq  zəkanı  insan  idrakı  və  davranışının  əsası  sayan 
idealist  fəlsəfi  cərəyan;  2)  məcazi  mənada:  əql  və  idrak  ilə  iş  görmə;  öz  işində  və 
hərəkətlərində ancaq əqlə və idraka əsaslanma. 
Rasionalizm  əqli  yeganə  idrak  vasitəsi  hesab  edən  bir  cərəyandır.  Fransızca 
rationalisme – rasionalizm, latınca rationalis – ağıllı, ratio – zəka deməkdir. 
67
Pouell  Entoni  Dimok  (ingiliscə  Anthony  Dymoke  Powell;  rusca  Энтони 
Димок Поуэлл) – ingilis yazıçısı, romanist. Onu həmçinin Pauell kimi yazırlar. 1905-ci 
ilin 21 dekabrında doğulmuşdur. 2000-ci ilin 28 martında 95 yaşında vəfat etmişdir. 

---

176 
 
2008-ci ildə «Tayms» qəzeti 1945-ci ildən həmin vaxta qədər yaşayıb-yaratmış 
50 ən böyük Britaniya yazıçısının adlarının olduğu siyahıya Pouelli də daxil etmişdir. 
29 yaşında evlənmiş və iki uşaq böyüdüb tərbiyə etmişdir. 
Pouellin  müasiri,  görkəmli  ingilis  yazıçısı,  romanist,  belletrik  bioqrafiyalar 
müəllifi, XX əsr ingilis prozasında ən incə stilistlərdən biri Artur İvlin Sent Con Vo (Arthur 
Evelyn Sent John Waugh) onun «Rəqs» silsiləsini yüksək qiymətləndirmişdir. Sənətkar bu 
silsiləni  fransız  yazıçısı,  novellist  və  tənqidçi,  ədəbiyyatda  modernizmin  nümayəndəsi 
Valentin  Lui  Jorj  Ejen  Marsel  Prustun  (Valentin  Louis  Georges  Eugene  Marcel  Proust) 
əsərlərilə müqayisə etmişdir. İvlin Vo qeyd etmişdir ki, Marsel Prustun əsərlərindən fərqli 
olaraq Entoni Dimok Pouellin silsiləsi «daha realistik və gülməli alınmışdır». 
 
 
Şəkil 99. Entoni Dimok Pouell (Anthony Dymoke Powell; 1905–2000) 
 
68
Peyzaj  –  1)  mənzərə;  2)  rəssamlıqda  mənzərə  şəkli;  3)  ədəbiyyatda  təbiət 
təsviri. 
Peyzajçı (peyzajist) – 1) mənzərəçi; 2) rəssamlıqda mənzərə şəkli çəkən rəssam; 
3) ədəbiyyatda mahir təbiət təsvirçisi olan yazıçı. 
69
Konrad  Vits  (almanca  Konrad  Witz;  rusca  Конрад  Виц)  alman  və  İsveçrə 
rəssamı. Təxminən 1400-cü ildə Baden-Vürtemberqdə, ehtimalla Rotvaylda doğulmuşdur. 
1445/1146-cı ildə Bazeldə, yaxud Cenevrədə vəfat etmişdir.  
70
Smuqleviç Fransisk (polyak dilində Franciszek Smuglewicz; rusca Франциск 
Смуглевич)  –  Polşa  rəssamı,  Litva  milli  naqqaşlıq  məktəbinin  banisi.  1745-ci  ilin  6 
oktyabrında  Varşavada  anadan  olmuşdur.  1807-ci  ilin  6  sentyabrında  Vilnada  vəfat 
etmişdir. 
71
«Esfirin bəzənməsi» (fransızca «La toilette d’Esther») fransız rəssamı Teodor 
Şasserionun  (Theodore  Chasseriau)  çəkdiyi  şəkildir.  Onu  həmçinin  «Esfirin  çimməsi», 
«Esfirin üz-gözünü bəzəməsi» kimi tərcümə etmək olar. Mənzərə ekzotik erotizm janrına 
aid edilə bilər. Mənzərənin baş personajı Bibliya çariçası Esfirdir. Bibliyada ona ayrıca bir 
kitab həsr olunmuşdur. Bibliya süjeti burada canlı və çox həssas səhnəni təsvir etmək üçün 
yalnız bir bəhanə kimi istifadə olunur. Mənzərə baron Artur Şasserio tərəfindən 1934-cü 

---

177 
 
ildə  muzeyə  vəsiyyət  edilmişdir.  Hal-hazırda  Luvrda  Sulli  qalereyasının  ikinci 
mərtəbəsində 63-cü zalda saxlanılır. 
72
Hersoq (rusca герцог) – Qərbi avropada yüksək zadəgan rütbələrindən biri. 
73
Kreasiya  (creatio)  nəyinsə  yaradılması,  törədilməsi,  əmələ  gətirilməsidir. 
Latınca «kreasiya» («creatio») sözü hərfi mənada «yaratma», «törətmə», «əmələ gətirmə» 
deməkdir. 
Hər hansı zadəgan titulunun, məsələn belə bir qrafın və yaxud başqasının təsis 
edilməsinə  titul  kreasiyası  deyilir.  Adətən  Qərbi  Avropa  monarxları  tərəfindən  həyata 
keçirilmişdir. Hər hansı şəxsə titul verilməsi barəsində qərar çıxarılır. Çox vaxt titulun yeni 
nəslə  ötürülməsi  hüququ  olur.  Əgər  sonsuzluq,  xəstəlik,  qətl  və  digər  səbəblər  üzündən 
daşıyıcı  nəslin  kökü  kəsilərsə,  həmçinin  monarx  tərəfindən  tituldan  məhrum  edilərsə, 
bundan sonra təkrarən və bir neçə dəfə titul təsis edilə bilərdi. Buna görə də «titulun birinci 
kreasiyası»,  «titulun  ikinci  kreasiyası»  və  digər  məfhumlar  işlənməsinə  zərurət 
yaranmışdır.  Fransalı  Lüdovik  (Louis  de  France)  Orlean  hersoqlarının  (Duc  d’Orleans) 
ikinci kreasiyasının birinci nümayəndəsidir. 
74
Lüdovik  XIV  (fransızca  Louis  XIV;  rusca  Людовик  XIV;  1638–1715)  – 
1643-cü ilin 14 mayından Fransa və Navarra kralı. 
1638-ci  ilin  5  sentyabrında  Sen-Jermen-an-Le  şəhərində  doğulmuşdur. 
Doğularkən  Lui  Dyodonne  (Louis-Dieudonne)  adını  almışdır.  Həmçinin  «Günəş-kral» 
(«Louis XIV Le Roi Soleil») adını qazanmışdır. Bundan başqa, Böyük Lüdovik (Louis le 
Grand)  hesab  edilmişdir.  Burbonlar sülaləsindən olduğundan  çox vaxt  De  Burbon  XIV 
Lüdovik  adlandırılmışdır.  XIV  Lüdovik  1643–1715-ci  illərdə  Fransa  kralı  olmuşdur, 
göründüyü kimi, onun hakimiyyətdə olduğu dövr düz 72 il çəkmişdir. Onun hakimiyyətdə 
olduğu dövr Fransa mütləqiyyətinin zirvəsi hesab edilir. Fasiləsiz müharibələr aparılması, 
xüsusən İspaniya irsi uğrunda müharibənin olması, kral sarayının böyük xərc çəkməsi, ağır 
vergilər  yığılması  sadə  xalqənm  vəziyyətini  hədsiz  pisləşdirmiş,  çoxlu  üsyana  səbəb 
olmuşdur. Günlərin birində kral ov vaxtı atdan enərkən ayaqlarını zədələmişdir. Sonra yara 
pisləşmiş  və  qanqrenaya  keçmişdir.  Həkimlər  ayağın  amputasiyasını  (kəsilib  atılmasını) 
məsləhət görmüşlər. Lakin kral belə bir əməliyyatın keçirilməsini öz şəninə sığışdırmamış, 
onun  yolverilməz  olduğunu  bildirmişdir.  Kral  bir  neçə  sutka  aqoniya  vəziyyətində  olan 
XIV Lüdovik 1715-ci ilin 1 sentyabrında Versalda saray adamlarının əhatəsində səhər saat 
9-a 15 dəqiqə işləyəndə vəfat etmişdir. 
 

---