Kandavlizm Şahin Böyükağa oğlu Əlibəyli Candaulism

178 
 
 
Şəkil 100. XIV Lüdovik 
 
Bəzi  tədqiqatçıların  fikrincə,  özündən  çox  razı  olan,  özünü  bütün  cəmiyyətdə 
üstün keyfiyyətlərə malik yeganə vücud hesab edən, habelə rəhbər mövqedə olduğu vaxt 
özbaşınalıq  edən  adamları  səciyyələndirmək  üçün  işlətdiyimiz  «dövlət  mən  özüməm» 
ifadəsi ilk dəfə Fransa kralı XIV Lüdovikə isnad edilir. 1655-ci ildə zadəganlar, şəhərlilər 
və  ruhanilərdən  ibarət  Fransa  parlamentinin  iclasında  XIV  Lüdovikdən  öz  siyasətini 
dəyişməsi xahiş edilmişdi. Kral «nə üçün?» deyib təəccüb etmiş və qaşlarını çatmışdı. İclas 
iştirakçıları bir ağızdan söyləmişdilər: «Çünki bu siyasət dövlətin siyasətinə ziddir». Onda 
kral  soyuqqanlıqla  «dövlət  mən  özüməm»  cavabını  vermişdi.  Parlament  də  əlahəzrətin 
iradəsi  ilə  hesablaşmağa  məcbur  olmuşdu.  Tədqiqatçıların  bəziləri  XIV  Lüdovikin  bu 
ifadəni işlətdiyinə şübhə edirlər. Lakin burası var ki, Fransa kralları həmişə özlərini belə 
aparmış, şəxsiyyətləri barədə yüksək fikirdə olmuşlar. Məşhur Fransa yazıçısı Aleksandr 
Düma üç muşketyor haqqında özünün bənzərsiz trilogiyasının üçüncü hissəsi olan «Vikont 
de  Brajelon  və  ya  on  il  sonra»  romanında  kral  XIV  Lüdovikin  nitqində  həmin  ifadəni 
olduğu kimi işlətmişdir. 
Azərbaycan  yazıçısı  Cəlil  Məmmədquluzadənin  bir  felyetonunda  deyilir: 
«Firəngistanın padşahı on dördüncü Lüdovik həmişə deyərdi: dövlət ibarətdir tək mənim 
vücudumdan» [2]. 
75
Dofin  (fransızca  dauphin;  rusca  дофин)  –  1830-cu  ilin  inqilabında  Fransada 
vəliəhd,  şahzadə.
 
Dofin  Fransa  taxt-tacı  varisinin  XIV  əsrdən  tituludur.  Ona  tam  halda 
Fransa dofini (Dauphin de France) və yaxud Vyen dofini (Dauphin de Viennois) deyilir.  
76
Patronessa  (rusca  патронесса)  –  bəzi  ölkələrdə  xeyriyyə  təşkilatına 
himayədarlıq edən qadın. 
77
Adresat (rusca адресат) – adına nəsə göndərilən, ötürülən, verilən, göstərilən 
şəxsdir.  Ona  başqa  sözlə  adres  sahibi  də  deyilir.  Fransızca  adresser  –  müraciət  etmək, 
göndərmək, yönəltmək deməkdir. 

---

179 
 
78
Bastard (rusca бастард) – nikahdankənar cinsi kontaktdan qazanılan uşaq.  
79
Delakrua  Ferdinand  Viktor  Ejen  (fransızca  Ferdinand  Victor  Eugene 
Delacroix; rusca Фердинанд Виктор Эжен Делакруа; 1798–1863) – fransız boyakarı və 
qrafiki,  Avropa  boyakarlığında  romantik  istiqamətin  seçilmiş  nümayəndəsi,  mütərəqqi 
romantizmin görkəmli nümayəndəsi. 
Delakrua  1798-ci  ilin  26  aprelində  Paris  şəhərində  doğulmuşdur.  Delakrua 
fransız rıtsarı Filipp de Mezyerin (Philippe de Mezieres) şagirdidir. Onun yaradıcılığı XIX 
əsr  dünya  boyakarlığı  zirvələrindən  biridir.  Delakrua  1863-cü  ilin  13  avqustunda  65 
yaşında Parisdə vəfat etmişdir. 
 
 
Şəkil  101.  Ferdinand  Viktor  Ejen  Delakrua  (Ferdinand  Victor  Eugene 
Delacroix; 1798–1863). Avtoportret, 1837-ci il 
 
80
Çox  vaxt  Markiz  de  Sad  (Marquis  de  Sade)  adlandırılan  məşhur  fransız 
aristokratı,  siyasətçi,  yazıçı  və  filosofu  Donasyen  Alfons  Fransua  de  Sad  (Donatien 
Alphonse François de Sade) 1740-cı ilin iyun ayının 2-də Parisdə doğulmuş, 1814-cü ilin 2 
dekabrında 74 yaşında ikən elə həmin şəhərdə vəfat etmişdir. 
 
 
Şəkil 102. Donasyen Alfons Fransua de Sad (Donatien Alphonse François de 
Sade; 1740–1814) 
 

---

180 
 
81
Potaskuxa  (rusca  потаскуха)  –  yüngül  davranışlı  qadının  bir  formasıdır. 
Nikahda  olmasına  baxmayaraq  kənarda  kişilərlə  seks  yaşamağı  sevən  ərli  qadını  ifadə 
etmək  üçün  jarqon  kimi  «potaskuxa»  sözü  işlənir.  Lüğətlərimizdə  onun  tərcüməsi 
verilməmişdir. Onu «aparılan qadın», «evdən çıxarılan qadın» kimi təsvir etmək olar.  
82
«İnfant  İzabellanın  kameristkasının  portreti»  (flamand  dilində  «Sael  doegter 
van de Infante tot Brussel»; rusca «Портрет камеристки инфанты Изабеллы») – Piter 
Paul  Rubensin  əsəri  olan  bir  portret.  Təxminən  1623–1626-cı  illərdə  (böyük  ehtimalla 
1625-ci  ildə)  yaradıldığı  güman  edilir.  Mənzərə  Rubens  yaradıcılığı  üçün  xarakterik 
olmayan psixoloji portret janrına bir müraciətdir. Portret saray xanımı ispan infantı İzabella 
Klara Yevgeninin (Isabel Clara Eugenia de Austria) təsvir edir. Ancaq əsərin adı burada 
infantın kameristkasının təsvir edildiyini göstərir. Xatırladaq ki, İspaniya və Portuqaliyada 
monarxiya  dövründə  şahzadəyə  infant,  keçmişdə  xanımların  xüsusi  xidmətində  olan 
qulluqçuya isə kameristka deyirdilər. 
83
Pinakoteka  (fransızca  pinacotheque;  rusca  пинакотека)  qədim  yunanlarda 
naqqaşlıq, rəssamlıq təsvirlərini saxlamaq üçün otağa deyirdilər. Yunanca pinax – şəkil, 
mənzərə,  təsvir  və  theke  –  anbar,  otaq,  saxlanılan  yer  deməkdir.  Lüğətlərdə  pinakoteka 
dedikdə şəkil muzeyi, yaxud şəkil qalereyası nəzərdə tutulur. 
84
Ser  Riçard  Uorsli  (Sir  Richard  Worsley)  1751-ci  ilin  13  fevralında  anadan 
olmuş, 1805-ci ilin 8 avqustunda vəfat etmişdir.  
85
Seymur  Doroti  Fleminq  (Seymour  Dorothy  Fleming)  1758-ci  ilin    oktyabr 
ayının 5-də doğulmuş, 1818-ci ilin sentyabr ayının 9-da vəfat etmişdir.  
86
İdilliya  (rusca  идиллия)  –  1)  ədəbiyyatda:  təbiət  ağuşunda  asudə  və  sakit 
həyatı təsvir edən bədii əsər; 2) məcazi mənada: dinc, sakit həyat. 
İdillik (rusca идиллик) – idilliyaçı (idilliya müəllifi). 
İdillik janr (rusca идиллический жанр) – idilliya tərzində olan janr. 
İdillik münasibət (rusca идиллическое отношение) – dinc, sakit münasibət. 
87
Reputasiya (rusca репутация) – ad, etibar, şöhrət. 
88
Miledi  (rusca  миледи)  –  İngiltərədə  imtiyazlı  siniflərdən  olan  ərli  qadına 
hörmətlə müraciət. 
89
Reynolds  Coşua  (ingiliscə  Joshua  Reynolds;  rusca  Джошуа  Рейнольдс; 
1723–1792)  –  ingilis  tarixi  və  portret  naqqaşı,  XVIII  əsr  portret  naqqaşlığı  ingilis 
məktəbinin  görkəmli 
nümayəndəsi,  incəsənət  nəzəriyyəçisi, 
Kral  Rəssamlar 
akademiyasının  birinci  prezidenti,  London  Kral  Cəmiyyətinin  üzvü,  antik  incəsənəti 
öyrənmək məqsədilə yaradılmış Diletantlar Cəmiyyətinin üzvü. 1723-cü ilin 16 iyulunda 
Böyük Britaniyanın Devon qraflığının Plimpton şəhərində doğulmuşdur. 1792-ci ilin 23 
fevralında 69 yaşında Böyük Britaniyanın paytaxtı London şəhərində vəfat etmişdir. 
 

---