51
Karl Marks
Kapital I
ilkönce iþaret eden ve eleþtirici bir yaklaþýmla inceleyen ben oldum.
12
Bu nokta, ekonomi politiðin berrak bir þekilde anlaþýlmasýnda eksen
olduðu için, daha fazla ayrýntýlara inmek zorundayýz.
Bir ceket ile 10 yarda keten bezi gibi iki meta alalým; bunlardan
birincisinin deðeri, ikincisinin deðerinin iki katý olsun; yani 10 yarda
keten bezi = 2W ise, ceket 2Wdir.
Ceket, belli bir gereksinmeyi karþýlayan bir kullaným-deðeridir.
Onun varlýðý, özel bir üretici faaliyet türünün sonucudur; bu faaliyetin
niteliði, amacý, çalýþma biçimi, malzemesi, araçlarý ve vardýðý sonuçla
belirlenir. Yararlýlýðý ürünün kullanýlarak deðerlenmesi ile ya da bu ürü-
nün kullaným-deðeri haline gelmesiyle kendisini gösteren emeðe, biz,
yararlý emek diyoruz. Bu açýdan bakýlýnca, biz, emeðin yalnýzca yararlý
iþlevini gözönünde bulunduruyoruz.
Ceket ile keten bezi, nitelik bakýmýndan farklý iki kullaným-deðeri
olduðu gibi, bunlarý üreten emeðin iki biçimi de, terzilik ve dokumacýlýk,
farklýdýr. Bu iki nesne nitelik bakýmýndan farklý olmasalardý, farklý türden
emeklerin ürünü olmasalardý, birbirleriyle metalarýn iliþkisi içinde karþý
karþýya gelmezlerdi. Ceket ceket ile deðiþilmez; bir kullaným-deðeri, ay-
ný cinsten baþka bir kullaným-deðeri ile deðiþilmez.
Tüm farklý kullaným-deðerlerinin her çeþidine, eþit farklýlýkta yararlý
emek tekabül eder ve bunlar, toplumsal iþbölümünde ait olduklarý sýra-
ya, cinse ve türe göre sýnýflandýrýlýrlar. Emeðin bu iþbölümü, metalarýn
üretimi için zorunlu bir koþuldur, ama tersi doðru deðildir, yani metala-
rýn üretimi, iþbölümü için zorunlu koþul deðildir. Ýlkel Hint toplulukla-
rýnda, meta üretimi olmaksýzýn toplumsal iþbölümü vardýr. Ya da daha
yakýnýmýzdan bir örnek vermek gerekirse, her fabrikada emek (iþ), bir
sisteme göre
[sayfa 56]
bölünmüþtür, ama bu bölünme, iþçilerin, kendi
yaptýklarý ürünlerin birbirleri arasýnda karþýlýklý deðiþimi iþlemine
yolaçmamýþtýr. Böyle ürünler, ancak, herbiri birbirinden baðýmsýz ola-
rak oluþan ve bireylerin kiþisel emeðine dayanan farklý türdeki emekle-
rin bir sonucu olarak metalar haline gelebilirler.
Öyleyse özetlersek: her metaýn kullaným-deðerinde bulunan yarar-
lý emek, yani belirli bir türde ve belirli bir amaca yönelmiþ üretken fa-
aliyet vardýr. Ýçlerinde somutlaþan yararlý emek, herbirinde nitel olarak
farklý olmadýðý sürece, kullaným-deðerleri, birbirlerinin karþýsýnda meta
olarak duramazlar. Ürünleri genel olarak meta biçimini alan bir topluluk-
ta, yani bir meta üreticileri topluluðunda, herbiri kendi hesabýna çalýþan
tek tek üreticilerin baðýmsýz olarak yürüttükleri yararlý emekler arasýndaki
bu nitelik farký, karmaþýk bir sistem, bir toplumsal iþbölümü meydana
getirecek biçimde geliþir.
Ne var ki, örneðimizdeki ceketi ister terzi giysin isterse müþterisi,
her iki durumda da, ceket bir kullaným-deðeri olarak iþ görür. Ayrýca
12
Zur Kritik.... s. 12, 13 ve passim. [Ekonomi Politiðin Eleþtirisine Katký, s. 45 vd..]
52
Karl Marks
Kapital I
terziliðin, özel bir meslek, toplumsal iþbölümünün baðýmsýz bir kolu
haline gelmesiyle de, ceket ile onu meydana getiren emek arasýndaki
iliþki deðiþmiþ olmaz. Giyinme gereksinmesi insanoðlunu zorladýðýndan
beri, insanoðlu, binlerce yýl, tek bir kiþi bile terzi haline gelmeden, giye-
ceðini yapmýþtýr. Ancak, ceket ile keten bezi, doðanýn kendiliðinden
üretmediði maddi servetin bütün öteki unsurlarý gibi, varlýklarýný, daima
belirli bir amaçla yerine getirilen bir özel üretken faaliyete, belli doða
vergisi malzemelerin, belli gereksinmeler için kullanýlmasý faaliyetine
borçlu olmalýdýr. Bunun için, kullaným-deðerinin yaratýcýsý olarak emek,
yararlý emektir, bütün toplum biçimlerinden baðýmsýz olarak, insanoðlu-
nun varlýðý için zorunlu bir koþuldur; bu ezeli ve ebedi doðal zorunluluk
olmaksýzýn insan ile doða arasýnda madde alýþveriþi, ve dolayýsýyla da
yaþam olamazdý.
Kullaným-deðerleri, ceket, keten bezi vb., yani metalarýn madde
olarak varlýklarý, iki öðenin birleþmesinden meydana gelir: madde ve
emek. Bunlar üzerinde harcanan yararlý emeði kaldýrýrsak, geriye, insa-
nýn yardýmý olmaksýzýn doða tarafýndan konmuþ olan maddi tortu kalýr.
Ýnsan, ancak týpký doðanýn yaptýðý gibi iþ görür, yani maddenin biçimini
deðiþtirir.
13
Ne var ki, bu biçim
[sayfa 57]
deðiþtirme iþinde doðal güçler
kendisine durmadan yardým eder. Öyleyse görüyoruz ki, emek, maddi
servetin, ürettiði kullaným-deðerlerinin tek kaynaðý deðildir. William
Pettynin dediði gibi, maddi servetin babasý emek, anasý da topraktýr.
Kullaným-deðeri olarak ele alýnan metalardan, þimdi de metala-
rýn deðerine geçelim.
Varsayýmýmýza göre, ceket, keten bezinin iki katý deðere sahiptir.
Ama bu, þimdilik bizi ilgilendirmeyen yalnýzca bir nicel farklýlýktýr. An-
cak þu kadarýný akýlda tutuyoruz ki, eðer bir ceketin deðeri 10 yarda
keten bezinin iki katý ise, 20 yarda keten bezi, bir ceket ile ayný deðerde
olur. Deðer olarak ceket ile keten bezi, ayný özün þeyleridir, temelde
özdeþ emeðin nesnel ifadeleridir. Ama terzilik ile dokumacýlýk, nitelik
yönünden farklý emek türleridir. Bununla birlikte, öyle toplum durumla-
rý vardýr ki, ayný kiþi, terzilik ve dokumacýlýðý ayný zamanda sýrayla yürütür;
bu gibi durumlarda, bu iki tür emek biçimi, ayný bireyin çalýþmasýnýn
salt iki deðiþik biçimidir ve farklý kiþilerin özel ve belirlenmiþ uðraþlarý
deðildir; terzimizin bir gün ceket, ertesi gün pantolon dikmesi, ayný kiþi-
nin, yalnýzca emeðindeki bir deðiþmeyi göstermesi gibidir. Ayrýca, kapi-
13
Ýster insan elinin, ister genel fizik yasalarýnýn eseri olsunlar, evrendeki bütün olgular,
aslýnda yeniden yaratýlmýþ þeyler deðil, yalnýzca maddenin biçim deðiþtirmesidir. Ýnsan aklýnýn,
yeniden-üretim üzerinde düþünürken ve tahlilde bulunurken, daima karþýlaþtýðý iki öðe, birleþtirme
ve ayýrmadýr; aslýnda bu, topraðýn, havanýn ve suyun, buðday tanesine dönüþmesi, insan eliyle
bir böceðe ipek yaptýrýlmasý, ya da devamlý çalýþan bir saat yapmak üzere birkaç madeni par-
çaya biçim verilmesi gibi deðer (Verri, burada, fizyokratlara karþý giriþtiði polemikte ne tür de-
ðerden sözettiðini kendisi de iyice bilmemekle birlikte kullaným-deðerini kasteder) ve zenginliðin
yeniden üretimidir. (Pietro Verri, Meditazion sulla Economia Politica, -ilkin 1771de basýlmýþtýr-
, Custodinin Ýtalyan Ýktisatçýlarý baskýsýnda, Parte Moderna, t. XV, s. 21, 22.)