Kapital, Cilt: I

47

Karl Marks

Kapital I

oranlardaki baþka metalarla deðiþiliyor. Bu durumda, buðdayýn, bir deðil

birçok  deðiþim  oraný  var  demektir.  Ama,  x  kadar  ayakkabý  boyasý,  y

kadar  ipek  ya  da  z  kadar  altýn  vb.  hep  bir  quarter  buðdayýn  deðiþim-

deðerini temsil ettiklerinden, x kadar ayakkabý boyasýnýn, y kadar ipeðin,

z kadar altýnýn vb. Deðiþim-deðeri olarak, ya birbirlerinin yerlerini alabil-

meleri,  ya  da  birbirlerine  eþit  olmalarý  gerekir.  Bunun  için,  birincisi:

belli bir metaýn geçerli deðiþim-deðerleri eþit bir þeyi ifade eder; ikinci-

si: deðiþim-deðeri, genellikle yalnýzca bir anlatým biçimi, metada bulu-

nan, ama ondan ayýrdedilebilen görüngüsel (phenomenal) bir biçimdir.

Örneðin, buðday ve demir gibi iki meta alalým. Bunlarýn arasýn-

daki deðiþim oraný ne olursa olsun, bu daima belli bir miktar buðdayý,

bir miktar demire eþit kýlan bir denklemle gösterilebilir: diyelim, 1 quar-

ter buðday = x ton demir olsun. Bu denklem bize ne anlatýr? Bu denk-

lem,  bize,  iki  farklý  þeyde,  bir  quarter  buðday  ile  x  ton  demirde,  her

ikisinde de eþit miktarlarda ortak bir þeyin var olduðunu anlatýr. Öyleyse

bu iki þeyin, ne biri ne de ötekisi olmayan üçüncü bir þeye eþit olmasý

gerekir.  Bunun  için  de,  bunlarýn  herbirinin,  deðiþim-deðeri  olarak,  bu

üçüncü þeye indirgenebilir olmasý gerekir.

Basit bir geometrik örnek bunu aydýnlatacaktýr. Çokgenlerin alan-

larýný hesaplamak ve karþýlaþtýrmak için, bunlarý üçgenlere ayýrýrýz. Ama

üçgenin alaný, onun görünen biçiminden tamamen farklý bir þeyle, yani

tabaný  ile  yüksekliðinin  çarpýmýnýn  yarýsý  ile  ifade  edilir.  Ayný  þekilde,

metalarýn  deðiþim-deðerlerinin  de 

[sayfa  51]

  kendilerinde  az  ya  da  çok

miktarda bulunan ortak terimlerle ifade edilebilmesi gerekir.

Bu  ortak  “þey”,  metalarýn  geometrik,  kimyasal  ya  da  baþka  bir

doðal özelliði olamaz. Bu gibi özellikler, ancak onlara bir yarallýlýk saðla-

dýklarý, onlarý kullaným-deðeri haline getirdikleri zaman bizim için önemli

olurlar. Ama metalarýn deðiþimi, kuþkusuz, kullaným-deðerinden tama-

men soyutlanarak karakterize edilen bir iþtir. Öyleyse, bir kullaným-de-

ðeri, ancak yeterli miktarda olmak kaydýyla, bir baþka kullaným-deðerin-

den farksýzdýr. Ya da, yaþlý Barbon’un dediði gibi, “De-ðerleri eþitse, bir

tür eþya, hemen hemen baþka bir tür eþyadýr. Eþit deðerdeki þeyler ara-

sýnda fark ya da ayrýlýk yoktur. ... Yüz pound deðerindeki kurþun ya da

demir,  yüz  pound  deðerindeki  gümüþ  ya  da  altýn  kadar  deðerlidir.”

8

Kullaným-deðeri olarak metalar, her þeyden önce birbirinden farklý nitelik-

lerdir; ama deðiþim-deðerleri olarak yalnýzca farklý miktarlardýr ve do-

layýsýyla zerre kadar kullaným-deðeri içermezler.

Demek ki, metalarýn kullaným-deðerini bir yana býrakýrsak, geri-

7

 “Hiç bir þey yaratýlýþýnda deðere sahip deðildir.” (N. Barbon, l.c.. s. 6.), ya da Butler’in söy-

lediði gibi.

“Bir þeyin deðeri

“Getireceði þey kadardýr.”

8

 “One sort of wares are as good as another, if the values be equal. There is no difference

or distinction in things of equal value.... An hundred pounds’ worth of lead or iron, is of as great

value as one hundred pounds’ worth of silver or gold.” N. Barbon, l.c., s. 53 ve 7.

---

48

Karl Marks

Kapital I

ye ortak tek bir özellikleri, emek ürünleri olmalarý özelliði kalýr. Ancak,

emek ürününün kendisi bile elimizde bir deðiþikliðe uðramýþtýr. Emek

ürününü,  kullaným-deðerinden  soyutlarsak,  ayný  zamanda,  onu  kulla-

ným-deðeri yapan maddi öðelerden ve biçimlerden de soyutlamýþ oluruz;

artýk o, masa, ev, iplik ya da herhangi yararlý bir þey deðildir. Maddi bir

þey  olarak  varlýðý,  yokolmuþtur.  Ve  artýk  kendisine,  bir  doðramacýnýn,

duvarcýnýn, eðiricinin ya da baþka türden belirli bir üretici emeðin ürünü

olarak bakýlamaz. Ürünlerin yararlý nitelikleri ile birlikte, hem bunlarda

þekillenmiþ çeþit çeþit emeðin yararlý niteliðini, hem de bu emeðin so-

mut biçimlerini yoketmiþ oluruz; hepsinde ortak olandan baþka bir þey

kalmamýþtýr; hepsi de tek ve ayný tür emeðe, soyut insan emeðine in-

dirgenmiþtir.

Þimdi  de  bu  ürünlerin  herbirinden  arta  kalan  þeyi  alalým;  bu,

herbirinde, ayný düþsel bir gerçekten, türdeþ insan emeðinin salt billurlaþ-

masýndan, harcanýþ biçimi ne olursa olsun, harcanmýþ emek-gücünden

ibarettir. Bütün bu þeyler, þimdi bize þunu anlatýyorlar: bunlarýn üretimleri

sýrasýnda, insan emek-gücü harcanmýþtýr, 

[sayfa 52]

 ve bunlarda insan eme-

ði cisimleþmiþtir. Hepsinde ortak olan bu toplumsal özün kristalleri olarak

bakýldýðýnda, bunlar – Deðerdir.

Metalar deðiþildikleri zaman bunlarýn deðiþim-deðerlerinin ken-

disini, kullaným-deðerlerinden tamamen baðýmsýz bir þey olarak ortaya

koyduðunu görmüþtük. Ama bunlarýn kullaným-deðerini soyutlarsak, ge-

riye yukarda açýklandýðý gibi, Deðer kalýr. Bunun için, metalar deðiþildikle-

rinde,  kendisini,  deðiþim-deðeri  olarak  ortaya  koyan  ortak  öz,  onlarýn

deðeridir. Ýncelememiz ilerledikçe, deðiþim-deðerinin, içersinde meta-

larýn deðerinin kendisini gösterebildiði ya da ifade edilebildiði tek biçim

olduðu görülecektir. Bununla birlikte, þimdilik, deðerin niteliðini onun

biçiminden baðýmsýz olarak ele almak zorundayýz.

Bir kullaným-deðeri ya da yararlý bir madde, bu nedenle, ancak,

içersinde soyut insan emeðinin somutlaþtýðý ya da maddeleþtiði için bir

deðere  sahiptir.  Peki  öyleyse  bu  deðerin  büyüklüðü  nasýl  ölçülecek?

Besbelli ki, malýn içerdiði, deðer yaratýcý özün, yani emeðin niceliðiyle

ölçülür.  Emeðin  niceliði,  onun  süresiyle  ölçülür,  ve  emek-zamanýnýn

ölçütü de hafta, gün ve saat olarak ifade edilir.

Bazýlarý, bir metaýn deðeri, onun için harcanan emeðin niceliðiyle

belirlendiðine göre, iþçi ne kadar tembel ya da beceriksiz olursa, metaýn

üretimi için o kadar fazla zaman gerekeceðinden, onun metaýnýn o ka-

dar deðerli olacaðýný sanabilirler. Oysa, deðerin özünü oluþturan emek,

türdeþ insan emeðidir, bir biçimli (uniform) emek-gücü harcamasýdýr.

Bir toplumun, ürettiði tüm metalarýn toplam deðerinde somutlaþan top-

lam emek-gücü birçok tek tek birimlerden meydana gelmekle birlikte,

burada, türdeþ insan emek-gücü kitlesi olarak kabul edilir. Bu birimlerin

herbiri, toplumsal ortalama emek-gücü niteliðini taþýdýklarý ve bu nitelik-

leri ile etkili olduklarý sürece, birbirlerinin aynýdýr; yani bir metaýn üretimi

---