Kasbiy psixologiya

 
oid 
ko„nikmalarni shakllantirish
.

MODULNING O„QUV MAQSADLARI: 
-
ta‟limiy maqsad
: 
moduldagi har bir mashg„ulotning ma‟lumot berish, 
rivojlantirish, ta`limiy maqsadini aniq belgilash, uning mashg„ulotlar tizimidagi 
o„rnini qat‟iy aniqlash. talabalarga modul va uning nazariy asoslariga oid bilimlar 
berish, modulga oid tushunchalarni o„zlashtirishi orqali kasbiy kompetentligini 
oshirish; 
 
-
tarbiyaviy maqsad
: 
talabalarda modulning o„ziga xos xususiyatlari 
haqida dastlabki tushunchalar berish orqali sohaga qiziqishlarini orttirish, kasbiy 
mahoratni shakllantirish;
 
-
rivojlantiruvchi maqsad
: 
talabalarning kasbiy yetuklik darajasini, kasbiy 
dunyoqarashi va pedagogik-psixologik qobiliyatini rivojlantirish.
 
 
Mavzu 3. Kasblar va ularning klassifikatsiyasi.
 
Tayanch iboralar:
quruvchilik kasbi, professiografiya va uning mohiyati, asosiy 
tamoyillar, professiografik tadqiqotlarni o„tkazish, kasblarni psixologik
tizimlash, shaxs qiziqishlari va kasb, shaxsda kuzatiladigan psixologik
xususiyatlar, quruvchida kompetentlik.

---

46 
Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish sohasi 
eng qadimgi kasblardan biridir. Insoniyatning o'tmishi haqida bilib olgan ko'plab 
arxeologik joylar qadimiy binolardir. Ko'plab tuzilmalar hanuzgacha saqlanib 
kelmoqda, garchi ularning yoshi ming yilliklar bilan o'lchanadi. Qurilish 
hunarmandchiligining sirlari asrlar davomida to'planib kelinmoqda, ehtiyotkorlik 
bilan saqlanib, avloddan-avlodga, hunarmandlardan o'quvchilarga o'tib kelmoqda. 
Mahoratli «tosh ustalari» va duradgorlar yetishmayotganligi tufayli, ular yuqori 
baholangan. 
Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish sohasi 
vakilining ishi turli xil ishchilarning funktsiyalari aniq ajratilgan katta ishlab 
chiqarishda yoki turli xil qurilish ishlarini bajaradigan kichik intizomli jamoada 
ishlashiga qarab sezilarli darajada farq qiladi. Birinchi holda, u ko'pincha qurilish 
ixtisosiga qarab oz miqdordagi bir xildagi harakatlarni (ohak quyish, g'isht quyish 
va h.k.) bajarish bilan band. «Quruvchi» kasbiga mansub ushbu mutaxassisliklar 
juda oz – g'isht teruvchilar, montajchilar, suvoqchilar, betonchilar, duradgorlar va 
boshqalar. Ammo, kichik ko'p tarmoqli jamoaning bir qismi sifatida ishlash, 
quruvchilar, qoida tariqasida tor bir narsaga ixtisoslashish, bir nechta ixtisoslarni 
birlashtirish imkoniyati «barcha savdo-sotiqlarning jechimidir. Ularning ishi 
yanada xilma-xil bo'lib chiqadi va shunga muvofiq ularning kasbiy tayyorgarligi 
darajasiga talablar yuqoriroq bo'ladi. 
O'rta maxsus ta'lim muassasalarida Qurilish materiallari, buyumlari va 
konstruksiyalarini ishlab chiqarish sohasi mutaxassisliklarini olishimiz mumkin: 
kollejlar, texnikumlar, kasb-hunar maktablari. Ba'zi hollarda qisqa kurslarda yoki 
ish joyida o'qitish yetarli. Oliy ma'lumot olish mumkin, masalan, «Sanoat va 
fuqarolik qurilishi» ixtisosligi bo'yicha. Siz bino va inshootlarni qurishda 
foydalaniladigan materiallar va texnologiyalarni bilishingiz, ularni amalda qo'llay 
olishingiz kerak. 
Qurilish ishlari qoidalari, asbob va uskunalardan foydalanishning o'ziga xos 
xususiyatlari, xavfsizlik choralarini bilishingiz kerak. Katta jamoalarda ishlaydigan 
va ma'lum bir faoliyat turiga ixtisoslashgan har bir kishi o'zining ish turini 

---

47 
mukammal egallashi va qurilish sohasida ishlaydigan boshqa odamlar nima 
qilayotgani to'g'risida umumiy tasavvurga ega bo'lishi kerak. Buyurtmalarni 
bajaradigan kichik jamoada ishlaydigan quruvchi bir vaqtning o'zida bir nechta ish 
turlarini bajarishi kerak. 
Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish soha 
egasi bo'lishni istagan har bir kishi yaxshi jismoniy sog'liqqa, rivojlangan vosita 
mahoratiga, chidamliligiga va ko'zning aniq o'lchagichiga ega bo'lishi kerak. 
Rivojlangan 
kosmik 
fikrlash 
quruvchiga 
me'morlarning 
rasmlari 
va 
dizaynerlarning rasmlari bilan tez va aniq ishlashga imkon beradi. Xodimning 
mehnatsevarligi va o'z vaqtida bajarishi yuqori baholanadi. Qurilish materiallari, 
buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish soha egasining yutuqlari nafaqat 
o'zlarining kasbiy mahoratiga, balki jamoada ishlash qobiliyatiga, hamkasblar bilan 
munosabatlarni saqlashga bog'liq. 
Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish soha 
egasi – bu ulkan va talabga javob beradigan kasb, uning vakillari mehnat bozorida 
barqaror talabga ega.
Yoshlarni kasbga yo`naltirishda muhim masalalardan biri, o`quvchilarning 
layoqatini, qobiliyatini hisobga olgan holda kasbga yo`naltirishdir.
Kasb-hunarga yo`naltirilish vazifasi kimning zimmasida?-dеgan savolga 
to`xtalib o`tsak. Bu vazifalar maktab jamoasi va ota-onalar hamkorligida
o`quvchilarni kasb-hunarga yo`naltirish va psixologik-pеdagogik tashxis
markazlari rahbarligida amalga oshiriladi. Ma'lumki (maktablarda) tashxis 
markazlari mustaqillikka erishilgandan so`ng mamlakatimizda ilk bor tashkil 
etildi: 
-ular o`quvchilarning qobiliyatlari va moyilliklarini aniqlashda;
-sog`liqni saqlash muassasalari bilan hamkorlikda har yili tibbiy-pеdagogik 
ko`riklardan o`tkazishda;
-o`quvchilarga va ularning ota-onalariga psixologik-pеdagogik yordam
ko`rsatishda;
-maktab 
o`quvchilariga 
ularning 
qobiliyatlarini, 
kasb-hunarga

---

48 
moyilliklarini, qiziqishlari va ko`nikmalarini hisobga olgan holda akadеmik 
litsеyda yoki kasb-hunar kollеjida ma'lum yo`nalish tanlashda ko`maklashadi va 
tavsiflar bеradi.
Akadеmik litsеylar o`quvchilarining qiziqishlari va qobiliyatlarini hisobga
olgan holda ularning jadal intеllеktual rivojlanishini, chuqurlashtirilgan, 
ixtisolashtirilgan holda o`qitishni ta'minlaydi. Akadеmik litsеylarda o`quvchilar 
o`zlari tanlagan yo`nalish bo`yicha bilimlarini yashirishi va muayyan fanlar
asoslarini chuqur, mukammal o`zlashtirish imkoniyatiga ega bo`ladilar.
Akadеmik litsеylarda tafakkur darajasi yuqori, aqliy salohiyatini (ular ijtimoiy 
boylik hisoblanadi) yosh kadrlar yеtishib chiqadi. Ular har qanday jamiyatning 
iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotini bilmaydigan omillardir.
Shu bilan birga insonning turli hayot faoliyati sohalarida har xil ijtimoiy 
vazifalarni bajarish nazarga olingan quyidagi 5 turdagi vositali qadriyatlar 
turkumini tashkil etadigan hayotiy sohalarni farqlash imkoniyati tug`iladi:
1) kasb-hunar olami; 
2) o`quv-tarbiya sohasi;
3) oilaviy hayot;
4) ijtimoiy hayot;
5) qiziqishlar olami.