Kasbiy psixologiya
Yüklə 2,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ziddiyat -
ijtimoiy-psixologik muammo bo‟lib, konfliktologiyaning asosiy tushunchalaridan biri. Ziddiyat- muhokama yuritishda, matnda, nazariyada va umuman predmet, hodisalarda biri ikkinchisini inkor etadigan ikki mulohazaning mavjudligi va ular o‟rtasidagi munosabatlar. U obyektiv olamning va bilishning o‟z-o‟zidan harakati va taraqqiyotida namoyon bo‟ladi. Fan tarixida dastlabki ziddiyatlar konsepsiyasi Geraklitga taalluqlidir, ya‟ni «abadiy vujudga kelish» faqat ziddiyatlarning birligi sifatidagina mumkin. Bundan ko‟rinadiki, «ziddiyat» tushunchasi «nizo» tushunchasiga qaraganda kengroq ma‟noni kasb etib, o‟zida hodisa, voqea, jarayon, narsa va predmetlar hamda insonlar fikri o‟rtasidagi o‟zaro nomutanosiblikni, ya‟ni qarama-qarshilikni aks ettiradi. Nizo esa, o‟zaro kelishmovchilik yoki qarama-qarshilik orqasida tug‟ilgan holat, munosabat, ixtilof. Nizo jamiyatdagi guruhlar yoki individlar o‟rtasidagi antoganizm, u ikki xil bo‟lishi mumkin. Birinchisi, ikki yoki undan ortiq individ yoki guruhlar o‟rtasida manfaatlar to‟qnashuvi yuz berishi, ikkinchisi, o‟zaro kurashga faol jalb etilishi. Manfaatlar zidligi har doim ham ochiq kurashga olib kelavermaydi. Ziddiyatlarning psixologik xususiyatlarini o‟rganish tashkilot xodimlari uchun ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tashkilot idoralari xodimlari o‟z xizmat faoliyatida maishiy ziddiyatlardan tortib, to jinoyatchilar o‟rtasidagi ziddiyatlargacha duch keladilar. Shuning uchun ular ziddiyatli holatlarda sharoitdan tez chiqib ketishi, chiqqanda ham to‟g‟ri yo‟l topishi, ziddiyatni yechishi shart, chunki ziddiyat yo ijobiy, yo salbiy natija bilan tugaydi. 78 Ziddiyat ijtimoiy psixologiyada muomalaning buzilishi yoki psixologik jihatdan ichki ruhiy kelishmovchilikdir. Umuman olganda, ziddiyat insonlar o‟rtasida ijtimoiy va shaxsiy masalalarni yechishda vujudga keladigan holat, lekin har qanday qarshilik ziddiyat bo‟lavermaydi. Odamlar bir-birining fikri bilan kelishmasligi, tortishishi mumkin, har biri o‟z fikrida qoladi va baribir ko‟p hollarda kelishib ishlashga majbur bo‟ladilar. Qarama - qarshilik, ba‟zan yoqtirmaslik, salbiy emotsiya, tushunmaslik, ko‟ra olmaslik va boshqa sabablar ziddiyatning kelib chiqishiga sabab bo‟ladi. Ziddiyat nafaqat qarama-qarshilik, shuningdek, o‟ziga xos kurashish hamdir. Har ikkala tomon ham bunday holatda o‟zlarini haq deb bilishadi va o‟z qarashlari uchun kurashadilar. Ziddiyat qarama-qarshiliklar negizida yuzaga keladi, uni albatta hal qilish kerak, chunki busiz hayot me‟yorda davom etmaydi. Umuman olganda, ziddiyat shaxslarning psixologik tuzilishiga bog‟liq bo‟lsa- da, ammo hayotning o‟zi ziddiyatsiz bo‟lishi mumkin emas. Ziddiyatlarni baholash va tahlil etish ularni turlariga ko‟ra guruhlash va tizimlashtirishni taqozo etadi. Ziddiyatlarni ijtimoiy hayotda namoyon bo‟lish shakliga qarab quyidagi turlarga ajratish mumkin: a) iqtisodiy ziddiyatlar (insonlarning moddiy iqtisodiy faoliyati doirasida vujudga keladi); b) ijtimoiy ziddiyatlar (sotsial guruhlarning ijtimoiy xususiyatlaridan kelib chiqadi); c) sinfiy ziddiyatlar (ijtimoiy sinflar o‟rtasidagi tafovut asosiy nizo manbai); d) siyosiy ziddiyatlar (ma‟lum guruhlarning manfaatlari doirasidagi kurash); e) mafkuraviy ziddiyatlar (dunyoqarashlar o‟rtasidagi tavofutlar asosida vujudga keladi); f) madaniy ziddiyatlar (turli madaniyat vakillari o‟rtasidagi to‟qnashuvlar jarayonida vujudga keladi); g) aksiologik ziddiyatlar (qarama-qarshi qadriyatlarga ega har xil guruhlarni boshqarish oqibati tarzida); h) pozitsiyali ziddiyatlar (tashkiliy munosabatlar tuzilishidagi o‟rniga qarab 79 farq qiluvchi manfaatlari bir-biriga zid ijtimoiy guruh yoki shaxslar o‟rtasida vujudga keluvchi nizolar). Odamlar o‟rtasidagi o‟zaro munosabatning turli vaziyatlariga qarab, nizolarni ketirib chiqaruvchi sabablarni quyidagi uch guruhga ajratish mumkin: a) mehnat jarayonidagi; b) shaxslararo munosabatlardagi psixologik xususiyatlar, simpatiya va antipatiya, madaniy va etnik tafovutlar, rahbarning yomon kommunikatsiyaga egaligi va boshqalar; c) jamoa a‟zolarining o‟ziga xosligi, masalan, emotsional holatlarini boshqara olish holatiga ega emasligi, agressivligi, kommunikabellik va taktning yetishmasligi. Ziddiyatning o‟ziga xos xususiyati buzish va buzilish xarakteriga egaligidir. Ziddiyatli holat jamoaning buzilishiga, undagi ijtimoiypsixologik sharoitning yomonlashuviga olib keladi. Ziddiyatli holatni hal qilish uchun uning tuzilishini o‟rganib chiqish kerak. Qishloq ho`jaligi hodimlari faoliyatida ham ziddiyatli holatlarni kuzatish mumkin. Ushbu holatlar ma‟lum bir nosog‟lom psixologik muhit, masalan xodimlarning biri-birlari yoki rahbarlar bilan o‟zaro kelisha olmasligi asosida yuzaga kelishi mumkin. Shu ma‟noda ziddiyatli harakatlarning ham o‟z diapazoni bor, ba‟zi ziddiyatli holatlarda shaxs raqibini yengish uchun hamma imkoniyatini ishga soladi, xizmatdagi shaxslarni aralashtiradi, o‟zlarining strategiyasi va taktikasini ishlab chiqadi. Ziddiyatli vaziyat esa, ijtimoiy psixologik muhitni yuzaga keltiradi. Ijtimoiy psixologik nuqtai nazaridan qaraganda ziddiyatning yuzaga kelishida shaxslarining alohida qarashlari, shaxslararo va ijtimoiy guruhlar o‟rtasidagi munosabatlar sabab bo‟lishi mumkin. Ijtimoiy psixologik yo‟nalishda (aspektda) ziddiyat har xil sabab bilan bog‟liq bo‟ladi. Masalan, maqsad, dunyoqarash to‟g‟ri kelmaydi, natijada antipatiya yuzaga keladi: Birinchi bosqich - ziddiyatning yuzaga kelishigacha bo‟lgan holat va ziddiyatning yuzaga kelishida ichki qarama-qarshiliklarning paydo bo‟lish davri. Bu bosqichda ikkala tomonda ham ichki ruhiy kuch yig‟ilib boradi va ular buni bir- 80 birlariga bildirmaydilar. Ikkinchi bosqich - ziddiyatning qaror topishida tashqi ta‟sir kuchlari maydonga chiqadi. Bu davrda ziddiyatni ikkala tomon ham biladi, lekin ular ongli, aqlli harakat qilishadi. Har xil ma‟lumotlar yig‟ilgan sari ziddiyat kuchayib boradi va bu ularning ish faoliyatiga salbiy ta‟sir ko‟rsatadi. Uchinchi bosqichda ikkala tomon ham ochiq kurashga o‟tib oladi, ikkalasidan biri xayrixohlik bildirsa, ziddiyat ma‟lum ma‟noda yumshayadi, ammo ma‟lum vaqtgacha ichki ruhiy ziddiyat saqlanib qoladi. Agar har ikki tomon ham xayrixohlik bildirmasa, u holda psixologik portlash yuzaga keladi va ikkalasidan birortasi g‟alaba qozongunga qadar kurash davom etadi. Bu bosqichda ham ikki tomon hamma imkoniyatlarini ishga soladi. To‟rtinchi bosqichda bir-birlarining harakatlarini tahlil qilib norasmiy baholaydi. Agar ulardagi qiziqish bir-biriga to‟g‟ri kelsa, o‟rtadagi ziddiyat susayadi va vaziyatdan chiqsa bo‟ladi. Beshinchi bosqich - o‟tib ketadigan, turg‟un holat. Bu bosqichda jarayon o‟tib ketgandan keyin unga rasmiy va norasmiy baho beriladi. Bo‟lib o‟tgan voqealarini eslashda tomonlar o‟zlarida noxush holatni sezishadi. Oltinchi bosqich - tamoman yangi psixologik holat bo‟lib, ziddiyat rivojining nihoyasida, ya‟ni jazo qo‟llanilganidan keyin hodimlarning jamoadagi mavqei o‟zgarishidan so‟ng paydo bo‟ladi. Bu davrda ijobiylik yuzaga keladi, faqat haqiqatni yuzaga chiqarish uchun harakat qilinadi. Hodimlar faoliyatida uchraydigan ziddiyatlarni quyidagicha tasniflash mumkin: 1) mazmuniga ko‟ra; 2) chuqurlashganligi va o‟tkirligiga qarab; 3) davomiyligiga ko‟ra (qancha vaqt davom etadi); 4) ijtimoiy holatiga qarab; 5) izohlashning shakliga qarab. Ziddiyatda kishilarning axloqiy sifatlari, shart-sharoitlar hisobga olinadi. Xodim ba‟zi shaxslar yoki rahbarlarning tartib-qoidalarini, haqoratlarini ko‟tara 81 olmaydi, natijada ziddiyat kelib chiqadi. Ziddiyat xodimning o‟zini o‟zi baholashi, shuningdek, uni boshqalar, ya‟ni boshliq yoki jamoatchilik tomonidan baholanishi. Inson hamisha o‟zini o‟zi yuqori baholashga harakat qiladi, rahbar tomonidan ba‟zi salbiy tomonlari (kamchiliklari) aytilsa, ular o‟rtasida ziddiyat kelib chiqadi. Agar shaxs o‟z imkoniyatlarini ko‟proq baholasa, bunday holatda ham ziddiyat yuzaga keladi. Ziddiyatni yuzaga keltiruvchi bir qancha omillar mavjud: 1) rahbar tomonidan xodimga berilgan baho bilan xodimning o‟ziga o‟zi bergan bahosi o‟rtasidagi tafovut. 2) rahbar va jamoatchilik tomonidan baholashning to‟g‟ri kelmasligi; 3) shaxsning o‟zini o‟zi baholashi bilan uni jamoatchilik tomonidan baholanishining to‟g‟ri kelmasligi; 4) shaxsning boshqalar tomonidan baholanishi. Ziddiyat oddiy va o‟tkir (chuqur) ziddiyatga bo‟linadi: a) oddiy ziddiyat yomon psixologik vaziyatda yuzaga keladi, inson o‟zini tushuntira olmay qoladi, bunday holatda ko‟pincha kayfiyati yo‟q, deb tushuntiriladi. b) o‟tkir ziddiyatda shaxs yuqori emotsional, o‟zini boshqara bilmaslik, muloqotdagi qo‟polligi bilan ajralib turadi. Eng qizig‟i, bu shaxslar tabiatida qo‟rqitish asosiy o‟rinni egallaydi. Bu ziddiyatda, nima bo‟lishidan qat‟iy nazar, raqibni mag‟lubiyatga uchratishi muhim hisoblanadi. Ziddiyat qisqa muddatli va uzoq muddatli bo‟ladi: a) qisqa muddatli ziddiyat ma‟lum vaqt - uch kungacha davom etadi, uzoq muddatli ziddiyat bir yoki bir necha yilga cho‟zilishi mumkin. b) uzoq muddatli ziddiyat maishiy xarakterda bo‟lib, ularning 70 foizi 6 oygacha davom etadi. Ziddiyat ijtimoiy mohiyatiga ko‟ra arzigulik yoki arzimas bo‟ladi: Agar ziddiyat ataylab qilinsa va jamoatchilikka qarshi bo‟lsa, bu arzigulik ziddiyatdir. Arzimas ziddiyat masalaning mohiyatiga chuqur tushunmaslik oqibatida kelib chiqadi. Buni shunday izohlash mumkin: shaxs xarakteridagi 82 kamchiliklarni tushunsa va ularni to‟g‟rilashga harakat qilsa, bu arzimaydigan ziddiyat deyiladi. Masalan, shaxs bilmasdan ikkinchi bir shaxsning oyog‟ini bosib olsa yoki turtib yuborsa, ikkinchi shaxsning bundan jahli chiqsa va oyog‟ini bosgan odam undan kechirim so‟rasa, bunday ziddiyat qisqa muddatli bo‟lib arzimas hisoblanadi. Ziddiyat o‟zi ko‟rinishga ko‟ra, ochiq va yopiq bo‟ladi: Ochiq ziddiyatda hamma ushbu holatni bilishadi, ziddiyatlashgan tomonlar esa, bir-biridan o‟z niyatlarini yashiradi, lekin kerak vaqtda o‟z qarashlarini oshkor qiladilar. Ziddiyatni yuzaga keltiruvchi obyektiv va subyektiv sabablar mavjud: a) obyektiv sabablarga ishni tashkil qilishdagi kamchiliklar, normativ hujjatlarning mukammal emasligi, xizmatdagi (ishdagi) qiyin sharoitlar, qarashlarning to‟g‟ri kelmasligi va hokazolar kiradi. b) subyektiv sabablar shaxsning o‟ziga xosligi, madaniyatning pastligi, tarbiyaning yetishmasligi, shaxs xarakteridagi kamchilik, o‟ziga yuqori baho berish, psixologik jihatdan tomonlarining bir-biriga to‟g‟ri kelmasligi, jamoaning o‟ziga xosligi bilan bog‟liq holatlar, psixologik sharoitlarni noqulayligi, salbiy ko‟rinishga ega bo‟lgan kichik guruhlar, salbiy emotsial guruhlar va hokazolarni qamrab oladi. Ishlab chiqarishdagi kamchiliklarga mehnat jamoasida mehnatni taqsimlash, moddiy va ma‟naviy rag‟batlantirishdagi tengsizliklar kiradi. Odamlarni mutaxassisligiga qarab joylashtirmaslik ham boshqarishdagi kamchilik bo‟lib, psixologik jihatdan jamoadagi muhitni buzadi. Jamoadagi kishilar (guruhlar) orasida ham kelishmovchiliklar bo‟lish i mumkin. Ziddiyatni tasniflash xususiyatlariga asoslanib ajratiladi. To‟qnashish darajasi va shakliga ko‟ra ziddiyatlarni ochiq (munozara-tortishuv, janjal va boshqalar) va yopiq turdagi (asl maqsadlarni yashirib, zimdan ta‟sir o‟tkazish); tasodifiy paydo bo‟lib qoluvchi (stixiyali) va oldindan rejalashtirilgan nizolarga ajratish mumkin. Ziddiyatlar kommunikativ jihatdan yo‟nalganligi, bir-biriga bog‟liq yoki 83 tobeligiga qarab gorizontal va vertikal nizolarga ajratiladi. Bo‟ysunish va bo‟ysunmaslik munosabatiga muvofiq aralash turda ham bo‟lishi mumkin. Asosiy ziddiyat vertikal yo‟nalish olib, unda («yuqoridan quyiga yoki quyidan yuqoriga») nizolashuvchi tomonlar o‟rtasida ancha tafovutlar va tengsizlik hukmronlik qiladi (masalan, rahbar bilan xodim, ish beruvchi bilan ishchi). Bunday holatlarda ularning kuchlari (status) bir xilda bo‟lmaydi. Masshtabi va davomiyligiga ko‟ra ziddiyatlar o‟zida tashkilotning bir qism xodimlari, biror-bir mintaqa yoki alohida olingan tarmoqdagi, shuningdek, tashkilotning butun xodimlari, xalq xo‟jaligining ma‟lum tarmoqdagi ishchilari nizoga ishtirok etishiga ko‟ra lokal nizoga ajratiladi. Odatda bunday nizolar tashkilotdagi yetishmovchiliklar tufayli fikr va qarashlar o‟rtasidagi ziddiyatlar, xavfsizlik, mehnat shartnomalarini bajarish va boshqa turdagi jamoa shartnomalari, ish haqi va mehnat sharoitlari tufayli vujudga kelishi kuzatiladi. Ziddiyatlar hal etilish va boshqarilish usuliga ko‟ra yon bermaslik va tan olmaslik oqibatida yuz beruvchi antogonistik hamda manfaat, maqsad, qarashlarni yaqinlashtirish, fikrlar xilma-xilligini bartaraf etish maqsadida yo‟l qo‟yiladigan kompromistik (murosasozlik) turlarga ajratiladi. Ziddiyatlarni bunday turlarga ajratish shartli bo‟lib, ularning turlanishi o‟rtasida keskin chegara qo‟yish mavjud emas, ammo amaliyotda nizolar tashkiliy, vertikal, shaxslararo, gorizontal, ochiq, guruhlararo va boshqalar tarzida vujudga keladi. Psixologik muhit guruh manfaatlarini qondirish, shaxslararo va guruh o‟rtasidagi nizolarni hal etishda amalga oshiriladigan muloqotda vujudga keladi va namoyon bo‟ladi. Shu bois ushbu munosabatlar farqli xususiyatga ega bo‟lib, ular ba‟zan do‟stona, hamkorlik ko‟rinishda, musobaqa yoki raqobat, hamjihatlik yoki uyaltirish, qo‟pollik yoki ongli tartib-intizom tarzida ko‟zga tashlanadi. Psixologik adabiyotlar tahlilidan kelib chiqib, aytish mumkinki, ta‟lim oluvchilarning bir- biriga o‟zaro ta‟siri ko‟pchilik hollarda to‟rtta asosiy ta‟sir ko‟rsatish usuli orqali amalga oshiriladi: e‟tiqod, taqlid, ta‟sir, majburlash. Ta‟kidlab o‟tilgan usullardan 84 ham ma‟lumki, pedagogik jamoada o‟qituvchi va ta‟lim oluvchilar o‟rtasidagi o‟zaro ta‟sir shakllarida ham ular o‟z aksini topishi tabiiy. Chunki ba‟zi hollarda, o‟qituvchi tomonidan topshiriq va vazifalarni ta‟lim oluvchilarning dunyoqarashiga mos kelish-kelmasligiga qarab berilishi nizoli holatlarni vujudga keltirishi tabiiy. Agar o‟qituvchi pedagogik jamoada yetarli mavqega ega bo‟lsa, bunday sharoitda beriladigan vazifa va topshiriqlarning bajarilish tartibi ta‟sir ko‟rsatishning e‟tiqod darajasini namoyon qilishi mumkin. Ishonch va nufuzning yo‟qolishi, yetkazilayotgan ma‟lumotlarning to‟liq va aniqligi, muloqot jarayonida shubhaning paydo bo‟lishi va boshqalar ham jamoada aynan nizoli vaziyatlarning kechishiga zamin hozirlaydi. Ruhiy zo‟riqish holatining fiziologik belgilaridan quyidagi: uyqusizlik, bosh og‟rig‟i, yurakning tez urishi, bel, oshqozon, yurakdagi og‟riqlar, siqilish holatlari yuzaga keladi. Ruhiy zo‟riqish holatlarining psixologik belgilari: parishonxotirlik, xotira buzilishi, xavotirlanish, yig‟loqilik, ortiqcha xavotirlanish, sababsiz qo‟rquv, jizzakilikdan iborat. Bu o‟ziga ishonchni yo‟qotishga olib keladi. Ta‟lim olishga ham salbiy ta‟sir ko‟rsatadi, shu sababdan ham ruhiy zo‟riqish holatini tezroq yo‟qotish kerak. Hozirgi kunda jamoada muvaffaqiyatga erishish rahbariyat va xodimlar faoliyatini to‟g‟ri tashkil etish asosida ma‟naviy-axloqiy muhit yaratishni taqozo etmoqda. Tashkilot idoralari jamoalarida har bir xodim ijtimoiy psixologik muhit yaxshi bo‟lishiga mas‟ul va majbur sanaladi. Faqat shunday sharoitdagina qo‟yilgan muammolar maqsadga muvofiq, topshiriqlar o‟z vaqtida bajarilishi va shaxsning shakllanishi me‟yorda kechishi ta‟minlanadi. Ammo tashkilot idoralari jamoalarida ham ba‟zi yuqoridagi kabi nizoli holatlar ro‟y berib turadi. Nizolarning salbiy oqibatlarini bartaraf hal etish ularni atroflicha o‟rganishni talab etadi. Bunga esa, jamoani yaratish o‟zaro iliq ijtimoiy psixologik muhitni yaratish orqali erishish mumkin. 85 Hozirgi kunda nizolarni samarali bartaraf etish jamoadagi psixologik muhitni yaxshilashga, hamkorlikda ishlash samaradorligini ta‟minlashga qaratilmoqda. Muammo nizoli vaziyat hosil bo‟lgandagina uning boshqa elementlari o‟rtasidagi bog‟liqlikni keltirib chiqaradi. Ushbu modelni har qanday faoliyatdagi nizolarni izohlashga asos qilib olish mumkin. Tashkilot jamoalaridagi nizolarni tahlil qilish va uni hal etish zarurati tug‟ilganda, nizo tarkibidagi har bir elementning o‟rnini aniq baholashga to‟g‟ri keladi. Psixologik muhit guruhiy manfaatlarni qondirish, shaxslararo va guruhiy nizolarni hal etishda amalga oshiriladigan muloqotda vujudga keladi va namoyon bo‟ladi. Shu bois ushbu munosabatlar turlicha xarakter kasb etib, ular do‟stona, hamkorlik, musobaqa yoki raqobat, hamjihatlik, qo‟pollik yoki ongli tartib-intizom tarzida kechadi. Psixologik adabiyotlar tahlilidan kelib chiqib aytish mumkinki, odamlarning o‟zaro munosabatlari ko‟pchilik holatlarda beshta asosiy ta‟sir ko‟rsatish usuli orqali amalga oshiriladi: e‟tiqod, ishontirish, taqlid, ta‟sir o‟tkazish, majburlash. Ta‟kidlab o‟tilgan usullar tashkilot idoralari jamoalarida boshliq va xodimlar o‟rtasidagi o‟zaro munosabatda ham o‟z aksini topishi tabiiy. Chunki ba‟zi holatlarda, favqulodda vaziyatlarda boshliq tomonidan berilayotgan topshiriq va buyruqlarning berilish tartibi belgilangan tashkilot Nizomiga, muassasaning ichki tartib-qoidalariga mos kelish va kelmasligiga qarab nizoli holatlarni vujudga kelishi bilan baholanadi. Agar boshliq jamoada yetarlicha mavqega ega bo‟lsa, beriladigan buyruq va topshiriqlarning bajarilish tartibi ta‟sir ko‟rsatishning e‟tiqod darajasini namoyon qilishi mumkin. Aks holda boshliqqa qo‟l ostidagilarning bo‟ysunishi anchagina sustlashadi. Ishonch va nufuzning yo‟qolishi, muloqot jarayonlarida shubha paydo bo‟lishi va boshqalar ham aynan nizoli vaziyatlarning vujudga kelishiga zamin hozirlaydi. Tashkilot jamoalaridagi nizoli vaziyatlarning kelib chiqishi bilan bog‟liq uch guruh sabalarni keltirib o‟tish mumkin: 1) ishchi muhitni tashkil etishdagi kamchiliklar; 86 2) boshqaruvchi xodimlar faoliyatidagi nuqsonlar, xodimlarning bilim darajasi, individual-psixologik xususiyatlari, salohiyatiga ko‟ra ishni taqsimlay bilmaslik; 3) jamoa ichidagi shaxslararo munosabatlar bilan bog‟liq kamchiliklar. Jamoadagi psixologik muhitning buzilishi va ziddiyatlarga moyillik asosida bir qator ko‟rsatkichlar yotadiki, ularni psixologlar quyidagilarga ajratganlar: - rahbariyatning ish faoliyati va jamoa a‟zolari o‟rtasidagi munosabatdan qoniqmasligi; - kayfiyatning buzilishi; - rahbar bilan xodimlar o‟rtasida o‟zaro tushunishning yo‟qligi, rahbar yoki xodimning obro‟ga ega emasligi; - jamoa a‟zolarida boshqaruv va o‟zini o‟zi boshqarishdagi faollik darajasining yetishmasligi; - jamoa a‟zolarining bir maqsad yo‟lida jipslashmaganligi; - ongli tartib-intizomning yo‟qligi; - faoliyat natijalaridan qoniqmaslik. Ko‟rinib turibdiki, jamoada nizoli vaziyatlarning kam va psixologik muhitning me‟yorda bo‟lishi boshliq shaxsi, xodimlarning bilimi, yuqoridan berilgan topshiriq va buyruqlarni bajarishdagi ijrochilik intizomi va hamjihatliklariga bog‟liq ekan. Agar tashkilot idoralari jamoalaridagi nizo nizoning psixologik va ijtimoiy psixologik tabiati, funksiyalari, tipologiyasi va tuzilmasidan kelib chiqqan holda baholansa, amaliy jihatdan nizoga xos barcha xususiyatlar namoyon bo‟lishi mumkinligini tasdiqlasa bo‟ladi. Har qanday kasbiy faoliyat kundalik muomala jarayonidan iborat. Tashkilot idoralari xodimlari o‟rtasidagi munosabatlar rasmiy-ma‟muriy qurilganligi bois nizoli vaziyatlar uchun shart-sharoitning namoyon bo‟lish i anchagina qulaydir. Berilgan buyruqni bajarish, boshliq bilan munosabatda nizoli holatlarning oldini olishga shay turish, jazolashning murakkab ko‟rinish olishi xodimlarda ancha qiyinchiliklar tug‟diradi. Agar tashkilot idoralarida faoliyat ko‟rsatuvchi xodimlar o‟rtasidagi munosabat ma‟muriy ko‟rinish bilan 87 hamkorlikda ishlash ko‟rinishini olgan sharoitlarda rahbar bilan xodim o‟rtasidagi munosabatlarda subordinatsiya saqlangan taqdirda ham o‟zaro hurmat tamoyiliga asoslansa maqsadga muvofiq bo‟ladi. Yüklə 2,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|