Kayit dişI İSTİhdam ve mücadele yöntemleri planlama uzmanliği tezi

Karma Yöntemler (Model Yaklaşımı):
Bu yöntemde birçok nedenin kayıt 
dışı ekonominin oluşumuna ve büyümesine yol açtığı, yine kayıt dışı ekonominin 
zamanla birçok etkisinin olduğu dikkate alınmaktadır. DYMIMIC Modelinde 
(Dynamic Multiple-Indicators Multiple-Causes, Dinamik Çoklu-Gösterge Çoklu-
Neden) vergi yükü, düzenlemelerden kaynaklanan yükler, vergi ahlakı gibi kavramlar 
nedenler arasında yer alırken parasal göstergeler, işgücü ve üretim piyasasındaki
gelişmeler de göstergeler arasında yer almaktadır. Modele ilave neden ve göstergeler 
de eklenebilmektedir. Örneklemlerin değişmesiyle beraber neden ve göstergeler 
25
Devlet Planlama Teşkilatı, 2001, s.10 
26
ILGIN Y., 1999, s. 66 
27
SCHNEIDER F., 2004, s. 50 

---

11 
arasındaki katsayılardaki istikrarsızlıklar ile nedenlerle ilgili sağlıklı veri bulmadaki 
zorluklar model yaklaşımına getirilen önemli eleştirilerden birkaçıdır.
28
1.5
 
Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonominin Boyutu 
Türkiye’de kayıt dışı ekonominin büyüklüğünü belirleyebilmek için birçok 
araştırmacı ve kurum tarafından çeşitli çalışmalar yapmıştır. Basit parasal oran, vergi 
yaklaşımı, ekonometrik yaklaşım, nakit oran, işlem hacmi, input-output yöntemi, 
istihdam yaklaşımı, karma yöntem gibi çeşitli yöntemler kullanılarak aynı ya da farklı 
yıllar için yapılan çalışmalarda kayıt dışı ekonominin GSMH’ya oranının % 2 ile % 70 
arasında değiştiği görülmektedir.
Tablo 1.1 Kayıt Dışı Ekonominin Büyüklüğü ile İlgili Tahminler 
Araştırmacı 
Yıl 
Yöntem 
Kayıt Dışı Ekonomi 
( GSMH’ya Oran)
Ilgın 
2001 
1993 
1992 
Basit Parasal Oran 
Basit Parasal Oran 
Ekonometrik Oran 
% 66,2 
% 55,3 
% 47,2 
Altuğ 
1992 
Kayıt Dışı İstihdam Yaklaşımı 
% 35 
Derdiyok 
1989 
Vergi Yaklaşımı 
% 46,9 
Temel, Şimşek,
Yazıcı 
1992 
1992 
1991
Ekonometrik Yaklaşım 
İşlem Hacmi 
Vergi Yaklaşımı (Farklı varsayımlarla) 
% 8,1 
% 1,9 
% 29,9-16,4 
Çetintaş, Vergil 
1992 
2000 
Ekonometrik Parasal Tahmin 
Ekonometrik Parasal Tahmin 
% 23 
% 24,7 
Schneider 
2001 
Karma Yöntem 
% 33,2 
Kasnakoğlu 
1997 
Nakit Oranı 
Ekonometrik 
İşlem Hacmi 
% 30-61 
% 9-13 
% 31 
Özsoylu 
1990 
Nakit Oranı 
% 11,7 
Hesap Uzmanları 
Kurulu
29
2004 
Input-Output Yöntemi 
% 30 
Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı, 2001, s.11; Y. ILGIN, 2002, s.150; Y. ILGIN, 1999, s. 139; O. 
ALTUĞ, 1999, s. 104; A.TEMEL ve ark., 1994, s. 23 
28
a.g.e, s. 53 
29
KOYUTÜRK S., 
Kayıt Dışı Ekonomi Paneli
, Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Yayınları No: 109, 
2005, s. 68, 72

---

12 
Tablo 1.2’de yer alan vergi inceleme sonuçları esas alındığında ise 1990-2004 
yılları arasında yıllık ortalama kayıt dışı matrah oranının % 67, 2004 yılında ise bu 
oranın % 85 olduğu görülmektedir. Yine bu dönemde göze çarpan önemli bir husus da 
ekonomik krizlerin yaşandığı 1994, 1999 ve 2001 yıllarında kayıt dışı matrah oranında 
ani yükselmeler olmasıdır. Vergi sonuçlarına göre kayıt dışı ekonomi tahmini 
yapılırken, her yıl incelenen matrahın toplam matrahın yaklaşık % 4’ü gibi küçük bir 
kısmı olduğu göz önünde bulundurulduğunda bu yöntemin geneli yansıtmama riski 
bulunduğu dikkate alınmalıdır.