Kayit dişI İSTİhdam ve mücadele yöntemleri planlama uzmanliği tezi

Tablo 1.2 Vergi İnceleme Sonuçlarına Göre Kayıt Dışı Matrah 
Vergi 
İnceleme
Yılı 
İnceleme
Sayısı 
İncelenen 
Matrah 
(YTL) 
Bulunan Matrah 
Farkı (YTL) 
Matrah Farkı / 
İncelenen Matrah (%) 
1990 
108.574 
9.969 
6.258 
62,8% 
1991 
78.803 
13.755 
6.876 
50,0% 
1992 
59.378 
22.181 
13.218 
59,6% 
1993 
68.954 
35.897 
12.907 
36,0% 
1994 
48.056 
120.146 
135.755 
113,0% 
1995 
56.096 
169.827 
71.167 
41,9% 
1996 
54.536 
375.262 
99.725 
26,6% 
1997 
63.198 
723.888 
284.900 
39,4% 
1998 
68.748 
1.763.430 
684.221 
38,8% 
1999 
51.731 
1.288.778 
1.043.797 
81,0% 
2000 
60.335 
3.621.022 
1.987.099 
54,9% 
2001 
68.132 
7.312.698 
13.479.142 
184,3% 
2002 
113.244 
13.863.392 
7.971.331 
57,5% 
2003 
68.251 
25.563.195 
18.834.977 
73,7% 
2004 
153.881 
22.124.053 
18.712.917 
84,6% 
Ortalama 
74.794 
5.133.833 
4.222.953 
66,9% 
Kaynak: Gelirler İdaresi Başkanlığı, 
Vergi İstatistikleri 
Görüldüğü üzere yöntem farklılığına bağlı olarak kayıt dışı ekonominin 
boyutu konusunda çok farklı rakamlar telaffuz edilse de Türkiye’de kayıt dışı 
ekonominin önemli boyutlara ulaştığı toplumun bütün kesimleri tarafından kabul 
edilmektedir. 

---

13 
1.6
 
Diğer Ülkelerde Kayıt Dışı Ekonominin Boyutu 
Diğer ülkelerde de kayıt dışı ekonominin boyutlarını belirleyebilmek için 
birçok çalışma yapılmış, ancak tanım, yöntem, varsayım farklılıklarından dolayı 
yapılan çalışmalarda birçok farklı sonuç elde edilmiştir. 
Tablo 1.3 2002 / 2003 Yıllarında Diğer Ülkelerde Kayıt Dışı Ekonomi
30
 
ÜLKELER 
 GSYİH’ya
Oran (%) 
ÜLKELER 
 GSYİH’ya 
Oran (%) 
ASYA ÜLKELERİ (27) 
13 – 54 (31) 
AFRİKA ÜLKELERİ (37) 
30 – 63 (43) 
Hindistan 
25,6 
Mısır 
36,9 
Endonezya 
22,9 
Fas 
37,9 
İran 
19,9 
Nijerya 
59,4 
İsrail 
23,9 
Güney Afrika Cumhuriyeti 
29,5 
Güney Kore 
28,8 
Tunus 
39,9 
Malezya 
32,2 
GELİŞMİŞ OECD ÜLK. (21) 
8 – 28 (16) 
Pakistan 
38,7 
ABD 
8,4 
Singapur 
13,7 
Almanya 
16,8 
Tayland 
54,1 
Avusturya 
10,9 
Türkiye 
34,3 
Avustralya 
13,5 
GEÇİŞ ÜLKELERİ (25) 
20 – 68 (40) 
Belçika 
21 
Bulgaristan 
38,3 
Danimarka 
17,3 
Hırvatistan 
35,4 
Finlandiya 
17,4 
Çek Cumhuriyeti 
20,1 
Fransa 
14,5 
Macaristan 
26,2 
Hollanda 
12,6 
Letonya 
41,3 
İngiltere 
12,2 
Litvanya 
32,6 
İrlanda 
15,3 
Polonya 
28,9 
İspanya 
22 
Romanya 
37,4 
İsveç 
18,3 
Rusya Federasyonu 
48,7 
İsviçre 
9,4 
Slovakya 
22,2 
İtalya 
25,7 
Slovenya 
29,4 
Japonya 
10,8 
Ukrayna 
54,7 
Kanada 
15,2 
LATİN AMERİKA ÜLK. (21) 
21 – 68 (43) 
Norveç 
18,4 
Arjantin 
28,9 
Portekiz 
21,9 
Brezilya 
42,3 
Yeni Zelanda 
12,3 
Şili 
20,9 
Yunanistan 
28,2 
Kolombiya 
43,4 
KOMÜNİST ÜLKELER (4) 
16 – 33 (22) 
Meksika 
33,2 
Çin 
16 
Peru 
60,9 
PASİFİK ADALARI (10) 
30 – 37 (33) 
Venezuella 
36,7 
Maldivler 
32 
Kaynak: SCHNEIDER F., 2004, s. 11-40 
30
Tabloda ülkelerin yanındaki rakamlar kaç ülkenin o grupta yer aldığını, ülkelerin yanındaki 
sütundaki rakamlar ise gruptaki kayıt dışı ekonominin GSYİH’ya oranının alt ve üst değerlerini, 
parantez içindeki rakam da gruptaki ülkelerdeki kayıt dışı ekonominin GSYİH’ya oranının aritmetik 
ortalamasını göstermektedir. 

---

14 
Kayıt dışı ekonomi ile ilgili olarak birçok ülkeyi kapsayan önemli 
çalışmalardan biri Friedrich Schneider tarafından yapılmış, çalışmada 1999–2003 
dönemi için 145 ülke incelenmiştir. Çalışmada karma yöntem esas alınmış, bazı 
ülkeler için de nakit para talebi yöntemi kullanılmıştır.
31
Bu çalışmaya göre 2002 -
2003 yılları için bazı ülkelerdeki kayıt dışı ekonominin boyutları Tablo 1.3’te 
özetlenmiştir. 
Tablo 1.3’de de görüldüğü üzere Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı 
(OECD) üyesi gelişmiş ülkelerde kayıt dışı ekonominin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 
(GSYİH) içindeki oranı kayda değer şekilde azalırken, gelişmekte olan ya da az 
gelişmiş ülkelerde söz konusu oran artmaktadır. Geçiş ülkelerinde de ortalamada 
kayıt dışı ekonominin GSYİH’ya oranının Türkiye’ye yakın olduğu, bu ülkelerde de 
önemli bir sorun olduğu görülmektedir. 
Tablo 1.3’de yer alan Çin’de serbest piyasa ekonomisine kısmen geçilmesi ve 
halen plancı sosyalist ekonominin uygulanıyor olması, bu ülkede kayıt dışı 
ekonominin tahminini zorlaştırmaktadır. Bu özellikteki ülkelerdeki kayıt dışı 
ekonominin diğer ülkelerdeki kayıt dışı ekonomi ile aynı anlama gelip gelmediği, 
bundan dolayı da diğer ülkelerle karşılaştırma yapılmasının doğru olup olmadığı bir 
soru işareti olarak kalmaktadır.
32
Son dönemde birçok ülkede kayıt dışı istihdam potansiyeli yüksek olan ve 
çoğunlukla kayıt dışı özelliğe sahip enformel sektörün ekonomi içindeki payının 
yükselmesi, küresel rekabetin artması ile bilgi ve iletişim teknolojilerinin 
gelişmesiyle beraber kayıtdışılığı da içinde barındıran üretimde esnekliğin artması ve 
buna bağlı olarak enformel işgücü piyasasının toplam işgücü içinde önemli oranlara 
ulaşması, kayıt dışı istihdam sorununun büyümesini tetiklemektedir. 
31
SCHNEIDER F., 2004, s. 11-40 
32
SCHNEIDER F., 2004, s. 40 

---

15 
Bölüm 2