Kayit dişI İSTİhdam ve mücadele yöntemleri planlama uzmanliği tezi

Vergi ve Sosyal Güvenlik Primini İçeren Mali Yükler:
Kişiler mali 
yüklerden kaçınmak amacıyla kayıt dışı ekonomi içinde yer alabilmektedir. Burada 
mali yüklerin ağırlığı, özellikle vergi başta olmak üzere mali yüklerle ilgili 
mevzuatın karışık olması, kişilerin özellikle verginin kullanımı konusunda kamuya 
olan güvensizliği ile siyasi ve ekonomik gerekçelerle sık sık çıkarılan af kanunları 
kayıt dışı ekonominin büyümesini tetiklemektedir.
12

İdari Düzenlemelerin Fazlalığı:
İş hayatı ile ilgili idari düzenlemelerin 
fazlalığı ve devletin piyasalara çok fazla müdahalede bulunması, kişilerin kayıt 
10
Devlet Planlama Teşkilatı, 2001, s. 3 
11
ILGIN Y., 1999, s. 25 
12
Devlet Planlama Teşkilatı, 2001, s.5-6 

---

7 
dışına çıkmasını tetiklemektedir.
13
Ayrıca, devletin çalışma koşullarına ya da 
fiyatlara müdahale etmesi de kayıt dışı ekonomi içinde yer alan enformel sektörün 
oluşumuna imkan tanımaktadır.
14

İdari Yapılanmadaki Eksiklikler:
Bürokrasinin karmaşık yapıda olması, 
çok başlılık ve koordinasyon eksikliğinden kaynaklanan denetim yetersizlikleri kayıt 
dışı ekonominin kontrol altına alınmasını engellemekte, büyümesine neden 
olmaktadır.
15

Esnek Üretim Biçimlerinin Yaygınlaşması, Küreselleşme ve Teknolojik 
İmkanların Artması: 
Küreselleşmeye bağlı olarak rekabetin hız kazanması, 
işverenleri verimliliği artırmaya ve işgücü maliyetini düşürmeye zorlamaktadır. 
Teknolojik gelişmeler sonucunda elektronik ticaretin artması ve esnek üretim 
biçimlerinin yaygınlaşmasıyla beraber bu alanlarda da izlenmesi zor bir kayıt dışı 
ekonomi oluşmaktadır. 
1.3
 
Kayıt Dışı Ekonominin Sonuçları 
Çeşitli boyutları olan kayıt dışı ekonominin başlıca olumsuz etkileri şunlardır: 

İstatistiki açıdan bakılırsa, kayıt dışı ekonomiden kaynaklanan eksik ve 
yanlış verilerle oluşturulan politika ve tedbirlerin başarısız olması ve istenmeyen 
sonuçlara yol açması kayıt dışı ekonominin yarattığı önemli bir sorundur.
16

Kayıt dışı faaliyetlerin, emek yoğun ve gelişmiş olmayan teknolojiler 
kullanan alanlarda yoğunlaştığı dikkate alındığında, kayıt dışı ekonomi kaynak 
dağılımında etkinliği azaltmakta, kaynakları katma değeri düşük alanlara 
yöneltmektedir. Ayrıca, şirketleşmemiş küçük birimlerin daha fazla kayıt dışı faaliyette 
13
SCHNEIDER F., ‘
The Size of the Shadow Economies of 145 Countries all over the World: First 
Results over the Period 1999 to 2003’
, Institute for the Study of Labor, Discussion Paper Series, 
Bonn, 2004, http://ideas.repec.org/p/iza/izadps/dp1431.html, s.7-8
14
ÖNDER İ., 
‘Kayıtdışı Ekonomi ve Vergileme’
, İ.Ü.Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi No: 23-24, 
İstanbul, 2001, http://www.istanbul.edu.tr/siyasal/Turkce/Dergi/Sayi%2023-24/19.htm, s. 4 
15
Devlet Planlama Teşkilatı, 2001, s.6 
16
ILGIN Y., 1999, s. 35 

---

8 
bulunması, büyük firmaların da işlerini taşeronlara vermesi ya da küçülmeye çalışması, 
optimum ölçek büyüklüğünün sağlayacağı verimlilik artışlarını engellemektedir.
17

Kayıt dışı ekonomi, vergi ve sosyal güvenlik primlerinde önemli gelir 
kayıplarına yol açmaktadır. Özellikle önemli tutarda bütçe açıkları veren, bu açıkları 
borçlanma ile finanse eden ülkelerde kayıt dışı ekonomiden kaynaklanan gelir 
kayıplarından dolayı açıklar daha da artmakta, buna bağlı olarak borçlanma düzeyi 
yükselmekte ve makroekonomik göstergelerde bozulmalar meydana gelebilmektedir. 
Yüksek tutarlı bütçe açıkları kamusal hizmetleri aksatabilmekte, böylece toplumun 
refah düzeyini olumsuz etkileyebilmektedir.

Kayıt dışı ekonominin büyümesi fiili vergi tabanını daraltmakta olup 
istenilen vergi gelirine ulaşılabilmesi için vergi oranlarının yükseltilmesi 
gerekmektedir. Vergi oranlarının yükseltilmesi de kayıt dışı ekonominin daha da 
büyümesine neden olabilmektedir. Kısacası, vergi düzeyi ve kayıt dışı ekonomi 
birbirlerini beslemekte ve güçlendirmektedir.
18

Kayıt dışı faaliyetlerde bulunanlar, vergi ve sosyal güvenlik primi gibi mali 
yüklere katlanmadıklarından dolayı, kayıtlı ekonomi içinde aynı faaliyette bulunanlara 
göre rekabette haksız bir avantaj elde etmektedirler. Kayıt dışı ekonomi, vergide adalet 
ve eşitlik ilkesini zedelemekte, vergi sistemini olumsuz etkilemekte, kayıtlı çalışanların 
kamuya olan güveninin sarsılmasına neden olmaktadır.
19

Kayıt dışı ekonominin yaygınlaşması, toplumun ahlaki değerlerinin 
zedelenmesine yol açmaktadır. Vergi kayıp ve kaçağının hoşgörüyle karşılanması, 
toplumdaki suç anlayışını değiştirmekte, devlete ya da topluma karşı işlenen suçların 
meşru görülmesine neden olmaktadır.
20

İkinci bölümde daha ayrıntılı incelenecek olan kayıt dışı ekonominin 
istihdam boyutu göz önüne alındığında, kişiler sendikal haklardan, iş ve işyeri 
güvenliğinden, sosyal güvenlikten ve sağlık güvencesinden yoksun kalmaktadır. 
17
a.g.e, s. 39 
18
ÖNDER İ., 2001, s.9 
19
Devlet Planlama Teşkilatı, 2001, s.8 
20
ALTUĞ O., 1999, s. 481 

---

9 

Çoğunlukla çevre ile ilgili düzenlemelere uyulmadan gerçekleştirilen kayıt 
dışı faaliyetler, doğal kaynakları tahrip etmekte ve sürdürülebilir kalkınma amacından 
sapılmasına neden olabilmektedir. Ayrıca, gecekondu, kaçak yapılaşma ve çarpık 
kentleşme sorunlarına da yol açmaktadır.
21

Düşük maliyetlerden dolayı yurtdışı piyasalarda rekabet gücü kazandırması, 
işgücü maliyetinin düşük olmasından dolayı birçok işsize istihdam imkanı sağlaması, 
kayıt dışı faaliyetten dolayı devlete verilmeyen vergilerin devlete göre daha etkin 
kullanılması, yoksulluğu hafifletmesi, kayıtlı ekonomiye kaynak sağlaması, enflasyon 
vergisinin en büyük mükellefi olması ise kayıt dışı ekonominin yol açtığı olumlu 
etkiler olarak sayılmaktadır.
22